Биби-Ханум мечеть

Биби-Ханум мэчиэт

Биби-Ханым мэчиэт(бастакы принцесса)(урукку аата - Масжиди джами)(узб.Bibi-Xonim masjidi) - Самарканд куоракка(Узбекистан),1399-1404 с.архитектурнай пааматынньыктара. Мусульманнар эйгэлэригэр саамай улахан мэчиэт буоларынан биллэр. Тамерлан, глазурунан бүрүллүбүт туой плиткаларынан уонна мраморы кыһан, араас өҥнөөх уруһуйдарынан, суруктарынан сиэдэрэйдик киэргэтиллибит, Афросиаб томторугар турар улаханкаан собуорунай мэчиэтэ буолар. ХХ үйэ бүтүүтэ урусхалыттан чөлүгэр түһэриллибитэ. Пааматынньык Ислам Каримов уулуссатыгар турар. Мэчиэт тутуута, Тамерлан Индияны кыайан-хотон кэлбит похуодун кэнниттэн, кини бирикээһинэн, 1399 с.ыам ыйыгар саҕаламмыта. Мэчиэт туруохтаах сирин Тамерлан бэйэтэ талбыта. Тутууга, Индияттан, Ирантан, Хорезмтан, Золотой Ордаттан маастардар аҕалыллыбыттара..1404 с. комплекс сүрүн өттө тутуллан бүппүтэ. Мэчиэт тиэргэнигэр уон тыһыынча үҥээччи бииргэ батар кыахтааҕа. Уос номоҕо кэпсииринэн, мэчиэт Тамерлан тапталлаах ойоҕун аатын ылбыта. Испания посола де Клавихо биллэрэр:"Өрөбүлгэ - рамадан ыйын 4 күнүгэр 801с.(билиҥҥи ааҕыынан 1399 с.)сатабыллаах инженердар уонна уоппуттаах маастардар сулустарынан этитиллибит уонна доллоох чааска тутуу акылаата түспүт. Азербайджантан,Фарстан,Индостантан уонна атын дойдулартан барыта 200 киһи тааһы суоран таҥан тутааччылар мэчиэккэ бэйэтигэр уонна 500 киһи, хайаҕа, тааһы суоран куоракка ыытарга үлэлээбиттэр. Аан дойду араас муннуктарыттан мустубут маастардар уонна ремесленниктар артыаллара хас биирдиилэрэ бэйэлэрин баһылаабыт идэлэринэн туох баар сатабылларын уонна кыһамньыларын ууран үлэлээбиттэр. Тутуу матырыйаалларын таһарга, Индияттан, 95 сүр улахан уонна кыахтаах слоннар Самаркаҥҥа аҕалыллан үлэлээбиттэр. Үлэ сулбурҕатык барарын туһугар, Тимур, үлэни учаастактарга арааран баран кэтээн көрөргө, түргэн-тарҕан туттуунан кыһамньыларын көрдөрө сатыыр араас сарыабыстарга уонна эмирдарга үллэрбит. Портальнай арканы, мэчиэт сүрүн дьиэтин,Н истиэнэлэри, аркадалары, тутуу обьемнай былаанын билэр Сүрүн Уус салайар артыаллара туппуттар. Ол туһунан былыргы миниатюралар кэпсииллэр. Мэчиэт түөрт муннугар түөрт үрдүк, элбэх ярустан турар минареттары туппуттар. Тиэргэнин ортотугар дириҥ холуодьаһы хаспыттар уонна ортотугар хайаҕастаах таас билиитэнэн саппыттар. Тутууну Тимур аҕыйах ый эрэ кэтээн көрбүт. Ол кэннэ, хас да сылга тэнийбит саҥа, бу сырыыга Османскай империяны сэриилиир похуодка барбыт. Тутуу кинитэ суох салҕанан бара турбут уонна 1404 с.бүппүт. Мэчиэт аттыгар баар тутуулары кытта 480 колонналаах, сабыылаах галереянан холбоспут уонна 18000 кв.м.иэннээх сиринэн тайаабыт. Ис тиэргэнин илин өттүнэн киирэр сүрүн портал(пештак) үрдүгэ 33,13 миэтэрэ, кэтитэ 46 миэтэрэ. Портал утары, комплекс ортотугар сэттэ тимир холбоспут булкадаһыгыттан кутуллубут, оҥо быһан ойуулаах мраморнай билиитэлэринэн уонна облицовканан киэргэтиллибит икки эҥэрдээх боруоталаах сүрүн мэчиэт турар. Халлаан күөҕэр тэҥнэнэр өҥнөөх куупаллара сөҕүмэр дьикти көстүүлээхтэр этэ. Тас истиэнэлэрин геометрическай уонна да атын орнаменнар, ону тэҥэ майолика көннөрү кирпииччэни уонна резной мозаикалыын кыттыспыта олус киэргэтэллэрэ. Куупалын ис өттүн көмүс бүрүөлээх папье-маше оҥоһуктар симииллэрэ. Истиэнэлэрэ штукатуркаҕа орнаментальнай роспись уруһуйдаахтара. Ол эрээри, дириҥ акылаат да, кирпииччэ истиэнэлэр да абыраабатахтара, Биби- Ханум мечеть, Тимур баарыттан көөрөттөн сууллан барбыта. 1968 сылтан Биби Ханым комплексы чөлүгэр түһэрэр үлэлэр саҕаламмыттар. Ол эрээри, бүтүнүү кэриэтэ чөлүгэр түһэриллибит тутууну Самарканд олохтоохторо уонна ыалдьыттара, 2003 сылга эрэ көрөр кыахтаммыттар. https://www.centralasia-travel.com/ru/countries/uzbekistan/places/samarkand/bibi_khanum https://tonkosti.ru/%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%B8_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%83%D0%BC https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%82%D1%8C_%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%B8-%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BC [[Категория:Архитектура