Биоэтика

Биоэтика (гир. βιός — олох, ἠθική — тутта сылдьыы, быьыы-майгы) — медицинаҕа уонна биологияҕа сиэр-майгы туһунан үөрэх.

Устуоруйата

Аан маҥнай Bioethics диэн тиэрмини 1927 сыллаахха Fritz Jahr (Фриц Джахр) туттубута. 1969 сыллаахха В. Р. Поттер диэн Эмиэрикэ онколога уонна биохимига бу тиэрмини аныгы уйэ5э киьи оло5ор сабыдыаллыан сеп этическай проблемалары бэлиэтээьиннэ туттубута. Медицинскэй сурунаалга 1971 сыллаахха бэлиэтэммитэ.

Encyclopedia of Bioethics (1 т., с. XXI) биоэтика "биологическай уонна медицинскэй наука5а сиэр-майгы еруттэрин, — сыанабыл, быьаарыы ылыныы, тутта сылдьыы уо.д.а. — ситимнээхтик чинчийии диэн быьаарыллар. Кэлин биомедицинскэй этика уерэх салаатын быьыытынан урдук уерэх кыьатыгар туттуллар буолар. Оччоттон бачча5а диэри биоэтика боппуруостарын араас салаа белуьуектэрэ таарыйаллар. Холобур, буддизм историятын уэрэппит биллиилээх дьоппуон специалиьа Накамура Хадзима (1912—1999) бэйэтин улэлэригэр биоэтиканы элбэхтэ ахтыбыта.

Биоэтика хайысхалара

Кыара5ас ейдебулгэ биоэтика диэн термин быраас уонна ыарыьах сыьыаннарыгар кестер этическай проблемалары бэлиэтиир. Практическай медицина5а наука уонна билии сайдыытыгар куруутун куедьуйэр ханнык эмэ быьыыны-майгыны уескэтэр усулуобуйалар медицина эйгэтигэр да, киэн арана5а да ырытыьыыны, дьууллэьиини ирдииллэр. Киэн ейдебулгэ биоэтика диэн термин киьиэхэ эрэ буолбакка, киьини тулалыыр экосистема5а киирэр туох баар тыынннааах организмнарга сыьыаннаах социальнай, экологическай, медицинскэй уонна социальнай-правовой проблемалары чинчийэр. Ити еттуттэн кердеххе биоэтика философскай хайысхалаах, медицина5а уонна биология5а сана технология сайдыытын тумуктэрин сыаналыыр.

Биоэтика тутаах боппуруостара

Эвтаназия

Кенул еттунэн олохтон барыы туьунан боппуруос — мэйии елбутун кэннэ эт-хаан оло5ун уьатыы техническэй кыах урдээн истэ5ин аайы — сытыырхайан иьэр.

Органнары кеьеруу

Гомотрансплантация уонна аллотрансплантация

Тыыннаах киьиттэн орган ылыы

Россия5а тыыннаах киьиттэн орган ылыы (суруннээн буер) чугас аймахтартан, икки еттуттэн себулэьэр эрэ тугэннэригэр оноьуллар.

Елбут дьон органнарын туьаныы

Елбут киьиттэн теье эрдэ орган ылыллар да, оччонон операция тумугэ урдук буолар. Ол эрэн елууну туоьулааьын процедурата уонна критерийдара билигин да5аны ырытыыга турар. Ескетун елбут киьи эбэтэр кини аймахтара орган ылыытын утаралларын туьунан эппэтэх буоллахтарына елбут киьи Россия5а потенциальнар донорынан аа5ыллар. Органы ылар сулууспаларга эрэллээх буолуу боппуруоьа билигин да5аны ыарахан (потенциальнай донордары елерге тиэрдиини хонтуруоллааьын, кэмигэр кемену онорбот буолуу, быраас этиитинэн операция5а киллэрэн доруобай дьонтон орган ылыы).

Ксенотрансплантация

Кыыллар органнарын киьиэхэ олордуу, мусульманнарга эбэтэр иудейдарга сибиинньэ органнара, индуистарга — ынах гиэнэ, сиэр-майгы быьыытынан кенуллэммэт. Маны таьынан ксенотрансплантацияны киьи уонна кыыл-суел быраабын кемускээччилэр этичнэйэ суо5унан аа5аллар.

Аборт

Медицинскэй аборту оноруу туьунан боппуруос араас дойдуларга государство итэ5элиттэн сылтаан сокуонунан атын-атыннык быьаарыллар. Ислам, буддизм уонна индуизм аборт онорууну медицинскэй еруттээх да буолла5ына утараллар. Католическай уонна Православнай церковтар (Нуучча Православнай Церкова эмиэ) Василий Великэй курдук аборту елеруугэ тэннииллэр. Основы социальной концепции Русской Православной Церкви диэн докумуонна ийэ оло5ун быыьыыр сыалтан аборт оноьуллуон себун туьунан этиллэр. Светскэй государстволар баьыйар еттулэригэр дьахтар бэйэтин организмын бэйэтэ быьаарыан сеп, онтон бэйэтэ туспа бырааптаах личность тереете5унэ эрэ баар буолуон сеп диэн аборту кенуллуур.

Клонирование уонна стволовой клеткалар

Сорох тугэннэргэ стволовой клеткалары ылаары эмбриональнай эттиктэри туьаналлар (баьыйар еттугэр пациент бэйэтин СК-н эбэтэр бластоциста дифференцированнайа суох клеткаларын туьаналлар). Сорох дойдуларга ити сыалга аборт материалын туьаныы бобуллар, онтон атыттарга in vitro усулуобуйа5а эрэ ууннэриллибит эттиктэри туьаныы кенуллэнэр. Стволовой клеткалары пациент бэйэтин клеткаларын эдэримситиинэн ылыллыбыт индуцированнай стволовой клеткалар солбуйуохтарын сеп. Ити биоэтика проблематын быьаарар.

Клиническэй боруобаны ыытыы

Сана эмтэр уонна вакциналар клиническэй боруобаларын ыытыы терапия ньымаларын тупсарыыга, ордук туьалаах препараттары булууга наадалаах. Урукку кэмнэ итинник боруобалааьын билинни курдук киэнник ыытыллыбат этэ, оттон быраастарга ойо5ос эффект эбэтэр уустугуруу боппуруоьугар саарбахтыырга терует суох этэ. Аныгы фармакология дакаастыыр уонна этическэй клиническай боруобалар ыытыларын хайыхсаларыгар кырата суох опытырда. Итинник опыт уескууругэр кэлинни 50 сылга бэлиэтэммит пациеннар, волонтердар уонна атын боруобалааччылар суукка туьэрбит ирдэбиллэрэ сабыдыаллаабыттар. Билигин боруобалааьынна кыттарга пациент эбэтэр волонтер «информированнай себулэнэ» баар буолуохтаах.

Суррогатнай ийэ буолуу

Суррогатнай ийэ буолуу технологията сорох дойдуларга (Германия) кенулэ суох, оттон Россия5а уонна Украина5а кенуллэнэр. Дойду аайы атын-атын сокуон баар.

Евгеника

Быьаарыыга турар сорук сурун етте киьи геномугар оло5уран ылыныллар быьаарыы тумугэр эбэтэр туьунан биометрическэй тестар тумуктэригэр оло5урар. Ити тумуктэр врачебнай кистэлэн буолаллар уонна «атын сыалга туьаныы» куттала баар, холобур — страховкалааьынна, улэ5э киириигэ. Бугунну куннэ эмбрион пренатальнай диагностикатын характеритстиката (пол, наследственнай ыарыы маркердара, изоферментнай система баара уо.д.а.) киьи естественнай генын пулун уларытыы суолун арыйар.

Арассыыйаҕа

2001 сыллаахха РФ Доруобуйа харыстабылын министерствота биоэтика Программатын ылыммыта.

Биоэтика эбэтэр олох этиката — этика салаата. Биоэтика тыыннаахха моральнай еттуттэн керуугэ ханнык дьайыылар кенуллэниэхтэрин себун быьаарар. 1999 сыллаахха, кулун тутарга, термины айбыт В.Поттер Коста-Рика5а онорбут дакылаатын тумугэр эппитэ: «Биоэтиканы у5арыйыыны, эппиэтинэстээх буолууну уонна компетентноьы тумэр сана этическай уерэх, бары культуралары холбуур, междисциплинарнай хабааннаах, „киьини ытыгылааьын“ диэн ейдебулу кэнэтэр наука быьыытынан керергутугэр кердеьебун».

Биоэтика научнай-техническэй сайдыыттан тутулуктаах экология5а, биология5а, медицина5а тахсар этико-правовой характердаах «проблемнай быьыыга-майгыга» тиьиликтээх эппиэт биэрэр, чуолаан — аныгы клиническэй практика5а. Маныаха социальнай-экономическай фактор, глобализация, культурнай-религиознай угэстэр улахан оруолу оонньууллар. Моральнай-этическэй проблемалар кэлимнэрэ биологияны социальнай-политическай эрэ буолбакка гуманитарнай проблематика5а сыьыарар уонна биоэтика тэнэ биополитика, биотеология уо.д.а. наукалары киллэрэр.

Нуучча Православнай сыаркаба биоэтика боппуруостарыгар бэйэтин официальнай керуутун Основы социальной концепции диэн 2000 сыллаахха юбилейдаах Архиерейскай соборга (XII глава) ылыныллыбыт докумуонугар киллэрбитэ.