Буби, Мухлиса
Мухлиса Буби (псевдоним, дьиҥнээх аата - Мухлиса Габдельгаллямовна Нигматуллина, тат. Мөхлисэ Буби (Мөхлисэ Нигъмэтуллина); Иж-Бобья, Сарапульскай уезд, Вятскай губерния 1869 с. - ахсынньы 23 күнүгэр 1937 с., Уфа) - татар общественнай уонна мусульманнар итэҕэллэрин диэйэтэлэ, норуоту сырдатааччы. Арассыыйаҕа бастакы дьахтар-кади.
Арассыыйа импиэрийэтигэр Вятскай губерния Сарапульскай уеһын(билигин, Татарстан Агрызскай оройуона) Иж-Буби дэриэбинэтигэр төрөөбүтэ. Төрүт-уус улемнар(ислам үөрэҕин билээччи) дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ; аҕата дэриэбинэтигэр медресены арыйбыта. Ону Мухлиса убайдара, Губайдулла уонна Габдулла саҥа ньыманан үлэлиир оскуолаҕа кубулуппуттара.
Мухлиса дэриэбинэ медресетыгар үөрэммитэ. 1895 сылтан онно учууталлаабыта. 1901 с. Мухлиса убайдарын уонна кинилэр кэргэттэрэ Насиманы уонна Хуснифатиманы кытта Иж-Бобьеҕа 6 сыллаах учуутал дьахталлары татаардыы тылынан үөрэтэн таһаарар оскуоланы арыйбыта. 1905 с.мусульман дьахталларга анаан "Иж-Бобья" диэн медресены арыйбыта. Медресеҕа ислам төрүтүн, Илин норуоттар тылларын уонна литэрэтиирэлэрин үөрэтэрэ, ону таһынан медресеҕа, педагогика, математика, география, история, физика, этика, логика, нуучча тыла эмиэ үөрэтиллэллэрэ.
1911 с. жандармнар, учуутал эр дьону туппуттара. Учуутал дьахталлары 1912 с.тохсунньу 18 күнүгэр тутаттаабыттара уонна медресе библиотекатын уоттаабыттара. Мухлиса Буби, Оренбургскай уобалас, Троицкай куоратыгар көспүтэ уонна дьахтар мектебетын(кыра саастаах оҕолор оскуолалара) арыйбыта. 1913 с.дьахтар гимназиятыгар учууталлаабыта. 1914 с. "Даруль-мугаллимат"-диэн учуутал дьахталлары үөрэтэн таһаарар семинарияны арыйбыта. Москубаҕа,1917 с. ыам ыйын1-11 буолбутБүтүн Арассыыйатааҕы мусульманнар l сийиэстэригэр кыттыыны ылбыта. Онно, мусульманнары салайар духуобунай киин 6 кадиларыттан биирдэстэринэн талыллыбыта. Сийиэскэ элбэх ойохтонору бобуу, хиджабы кэтэр булгуччута суоҕун, дьахтар өттүттэн көҕүлээһининэн арахсыы(хула) буолуон сөбүн туһунан быһаарыылар ылыллыбыттара. Ол, МДСК мусульманнар бэйэлэрэ талбыт, былаас анаабытбуолбатах уонна аан маҥнай дьахтар талыллыьыт бастакы састааба этэ. Мухлиса, 1920, 1923, 1926 сылларга эмиэ, талыллыбыт. Уфаҕа ити дуоһунаска үлэлии сылдьан, үксүн мусульманнар сууттаһар дьыалаларын быһаарара, МДСКҕа дьиэ кэргэн салаатын салайбыта, миэтирикэ кинигэлэрин толороро. Ону кытта, дьахталларга аналлаах ыстатыйалары "Ульфат", "Ахбар", "Вакыт" хаһыаттарга, "Сююмбике", "Ислам маджалласы"сурунаалларга таһаарара. Онно сүрүн көрүүтүнэн, мусульман дьахталлар сиэри уонна ислам бобууларын тутуһан туран, эр дьону кытта тэҥ бырааптаах буолуохтарын баҕарара.
"Башкирия контреволюционнай повстанческай националистическай тэрилтэтигэр" кыттыгастаах диэн буруйданан репрессияламмыта.1937 с.сэтинньи 20 күнүгэр тутуллубута. 1937 с. ахсынньы 23 күнүгэр ытыллыбыта. Башкир АССР Үрдүкү Суутун Президиумун уурааҕынан, 1960 с.ыам ыйын 23 күнүгэр Мухлиса Буби буруйа суоҕа көстөн үтүө аата төннүбүтэ.