Буулдьа

Буулдьа - уотунан эстэр сэрии сэптэн ыытыллар снаряд. Өссө буулдьа диэн пращанан быраҕыллар кыра снарядтары ааттыыллар. Буулдьа сүрүн свойствата инерцияттан үөскүүр.

Минье буулдьатын айыахтарыгар диэри бары буулдьалар төгүрүк этилэр. Сааны иитэргэ хайаан да быыһы тутталар, онтуката суох төгүрүк буулдьа ыраах көппөт.

Сэрии саа буулдьата

Аныгы ботуруон оҥоһуута:
1. Буулдьа (снаряд);
2. Гильза;
3. Буорах (баллистит эбэтэр кордит);
4. Ботуруон закраината;
5. Буораҕы уматар капсюль.

Сэрии саатын ботуруоннарыгар хас да суол буулдьалар туттуллалар. Сүрүн буулдьанан көннөрү буульда буолар, өссө куйаҕы курдаттыыр (бронебойнай), уматар уонна трассирующай (хараҥаҕа араас өҥнөөх суолу хаалларар) буулдьалар бааллар. Экспансивнай (киһи этигэр аһыллар) уонна эстэр буулдьалар, 1899 сыллаахха Гаага конвенциятынан бобуллан тураллар. Ол гынан баран, Гаага конвенциятын да кэнниттэн ити буулдьалар син биир туттулла сылдьыбыттара.

Буулдьа оҥоһуута уустуга суох – сибиниэс сердечник ыстаал эбэтэр латунь хаанан бүрүллүбүт. Куйаҕы хотор буулдьалар хатарыылаах ыстаалтан оҥоһуллубут сердечниктаах буолаллар. Трассирующай буулдьаларга кэниллэригэр аналлаах умайар булкаас баар, ол булкаас саа уоһугар буорах уотуттан умайар, уонна көтөрүгэр сырдык, чуолкай суол хаалларар.

Булт саа буулдьата

Нарезной саалар буулдьалара

• FMJ (full metal jacket) - "Толору тимир хаалаах" буулдьа, сибиниэс сердечник барыта атын тимиринэн бүрүллүбүт.
• SP (soft point) - "сымнаҕас уһуктаах" буулдьа, FMJ-тан уратыта - иннин өттө хаата суох, сибиниэһэ быган турар. Ити "экспанивнайдарга" киирсэр буулдьа, кыыл этигэр киирэн баран кини лэппэйэр, онон тохтотор, өлөрөр күүһэ улаатар.
• HP (hollow point) - "көндөй уһуктаах" буулдьа. Экспансивнай, төбөтүгэр хайаҕастаах буолан, кыыл этигэр өссө улаханнык аһыллар.
• Хаата суох, сибиниэс буулдьа. Кыра калибрдаах сааларга туттууллар буулдьалар, 5,6 мм-даах тозовка сааҕа холобура.

Гладкоствольнай саалар буулдьалара

Сүрүнэн тимир хаата суох, сибинсиэс буулдьалар тутталлар. Саамай араас формалах буолуохтарын син, төгүрүк, цилиндр курдук, пластмас кутуруктаах, уо.д.а. Сүүс миэтир иһинэн эрэ көдьүүстээх ытыахха син.

Снайпер буулдьалара

Снайпер бинтиэпкэлэригэр анаан оҥоһуллубут, оһуобо туочнайдык оҥоһуллар буулдьалар.

История

Былыргы, уоһуттан иитиллэр саалар буулдьалара сибиниэстэн, кутуллан оҥоһололлор эбит. Төгүрүк формалаах, диаметрынан саа калибрытааҕар кыра (уоһунан дөбөннүк киирдин диэн), иитэллэригэр чумпуурунан анньыллар. Холобура, XVII-с үйэ европа дойдуларын мушкеттарын калибра 16-18 мм (Россияҕа 17,72 мм), буулдьа ыйааһына 25,6 грамм, буульдьа уонна уоһун икки ардытын быыһа 1,27-1,78 мм.

Бастакы киэҥник туттуллар нарезнойуостаах саалар буулдьалара Минье буулдьата буолбут. Ити буулдьаны XIX-с үйэ ортотугар Клод Минье айбыт. Ол буулдьа кэниттигэр конус курдук углубление баар эбит, онно ытыы кэмигэр коническай ыстаал чааккы киирэн буулдьаны кэҥитэр эбит. Ол онтон буулдьа кэҥээн, уос нарезтарыгар анньыллан, эргийэн барар.

Аныгы буулдьалар сибиниэстэн штамповканан эбэтэр уулларан кутуунан оҥоһуллаллар. Тастара араас тимирдэринэн бүрүллэр (мельхиор, ыстаал, алтан, уо.д.а.)

Буулдьа

Стрелковай сэбилэниини харыстыыр кылаас — бронежилет, касок, штурмовай щиттар уо. д. А), байыаннай уонна анал массыыналар (бронеавтомобиль, инкассатор уонна бырабыыталыстыба массыыналарын, О. д. А), көмүскүүр араас средстволар (банк кабинеттарын, операционнай кассалары, куйахтаах түннүктэри (банк кабинеттарын, операционнай кассалары, о. д. А), ону таһынан буулдьа өстүөкүлэлэрин (бронесекол), о. д. А.стрелковай сэп- сэбиргэл уоттан тирэхтээх.