Виртуальнай ачыкы

Виртуальнай ачыкы — салайар тэрил (компьютер) ыйыытынан виртуальнай эйгэҕэ быстах кэмҥэ киллэрэн, онно чахчы тиийэн көрөр-истэр курдук туругу үөскэтэргэ анаммыт тэрил.

Төбөҕө кэтиллэр дисплей сабардамнаах хартыынаны үөскэтэр, 2 харахха тус-туһунан араас ойууну көрдөрөр. Ону таһынан төбө балаһыанньатын салайар гироскопическай уонна инфракраснай датчиктардаах буолуон сөп.

2000, 2010 сылларга виртуальнай дисплей сыаната биллэрдик чэпчээтэ, сотору кэминэн мышь уонна джойстик курдук компьютернай оонньуулар булгуччулаах атрибуттара буолара сабаҕаланар. Атыыга бэлиэр компьютер оонньуутугар туттуллар үчүгэй урууллар сыаналарыттан үрдүгэ суох хас даҕаны сөбүгэр сыаналаах видеоачыкылар моделлара таҕыстылар. Чэпчэки сыаналаах моделлар сүрүн итэҕэстэрэ – бэйэтигэр олордулла сылдьар төбө балаһыанньатын салайар трекер суоҕа, видеоэкран көрдөрөр хаачыстыбата намыһаҕа. 2000 сыллардаах сорох чэпчэки сыаналаах моделлар икки харахха тэҥ ойууну көрдөрөллөр, сабардамнаах ойууну көрдөрбөттөр.[1] Архыыптаммыт 2022, Кулун тутар 31 күнүгэр.

Көрүү

Шлемнар (ачыкылар) үгүстэрэ биир - икки линзалаах, сороҕор сиэркилэлээх дисплейдаахтар. Дисплей быһыытынан кыра кээмэйдээх электронно-лучевой прибордары, ЖК-дисплейдары, LCos-проектордары, органическай светодиодтары туһаныахтарын сөп. Сороҕор харах далын улаатыннарар сыалтан хас да микродисплейы туһаналлар. Сорох системаларга ( Google Cardboard., Samsung Gear VR ) көннөрү смартфон дисплейын тутталлар.

Искусственнай уонна дьиҥнээх көстүүнү дьүөрэлиир кыаҕыттан көрөн төбөҕө кэтиллэр дисплейдары 2 кылааска араараллар:

- Дисплейдар үксүлэрэ искусственнай ( виртуальнай) эрэ ойууну көрдөрөллөр.

- Сорох дисплейдар искусственнай уонна дьиҥнээх көстүүнү дьүөрэлиир кыахтаахтар, ол дьиҥнээх көстүүнү толорон эбэтэр холбоон биэрии түмүгэ.

Дьүөрэлээһин дьэҥкирдиҥи сиэркилэлэр ( Optical See-Through) көмөлөрүнэн эбэтэр видеокамераҕа уһуллубут дьиҥнээх көстүүттэн хамсаабат ойууну үөскэтииттэн (video See-Through) тахсар.

Туһаныы

Төбөҕө кэтиллэр дисплей байыаннай уонна государственнай сулууспаларга, ону таһынан гражданскай уонна коммерческай салааларга, чуолаан медицинаҕа, видео оонньууларга, спортка уо.д.а. туһаныллар.

Авиация уонна государственнай сулууспа

Шлемҥа олордуллубут дисплейы (ааҥл. Helmet mounted display) байыаннай самолет уонна вертолет пилоттара туһаныахтарын сөп. Холобура, мөлтөхтүк көстөр хараҥа сирдэргэ тула өттүнээҕи көстүүнү сырдатыыга.

Байыаннайдар, полиция, баһаарынай сулууспа үлэһиттэрэ дисплейдаах шлему тактическай информацияны, инфракраснай ойуулары үөрэтиигэ туһаныахтарын сөп.

DARPA дьиҥнээх көстүүнү толорон биэрии хайысхатын үөрэтиини салгыы үбүлүүр. (ааҥл. Persistent Close Air Support программа, PCA).[2]

Инженерияҕа, наукаҕа, медицинаҕа туһаныы

Виртуальнай чахчы дисплейдара автоматизированнай проектааһын систематын кытта үлэҕэ информацияны стереоскопическай көрдөрүүгэ, уустук системалары өрөмүөннээһиҥҥэ туттуллуохтарын сөп. Хирургияҕа томографическай снимоктары үөрэтиигэ туһаныллар ( компьютернай томография, магнитно-резонанснай томография).

Видео оонньуулар, аралдьытар эйгэ

Сөбүгэр сыаналаах төбөҕө кэтиллэр дисплей сабардамнаах видео oонньууларга туһаныллар. Олох чэпчэки видео ачыкылары киинэ көрөргө кэтиллэр.

Биир бастакы төбөҕө кэтиллэр дисплейынан 1994 сыллаахха CES тахсыбыт Forte VFX-1 буолар.. VFX-1 стереоскопическай дисплейдаах, 3 хайысхаҕа төбө балаһыанньатын хамсатар системалаах, стереонаушниктаах этэ.

8 көлүөнэ оонньууларга аналлаах виртуальнай чахчы дисплейдара оҥоһуллаллара былааннанар – Xbox One уонна PlayStation 4. Xbox төбөҕө кэтиллэр дисплейа Fortaleza диэн ааттанара сабаҕаланар. Маннык тэрил эһиэхэ маннык кыахтары үөскэтэр:

- Ханнык баҕарар 3Д форматтаах киинэни IMAX итэҕэһэ суох хаачыстыбалаахтык көрдөрөр. 3 мээрэйдээх көстүү киһи бэйэтин чахчы бу эйгэҕэ баардыы ылынар туругун үөскэтэр, киһи өйүн-санаатын сөхтөрөр;

- Оонньууну кыра экрантан виртуальнай эйгэҕэ таһаарыахха сөп. Эһиги оонньууга толору киирэн оонньуу дьиҥнээх кыттааччыта буолаҕыт;

- Виртуальнай технологияны кыайар бары мобильнай оонньуулары туһаныы;

- ПК баар бары оонньууну 3 мээрэйдээх эйгэҕэ оонньооһун. (эбии программалары туруоруу наада - Trinus Gyre., Lime Light., Kainy VR);

- 180, 360 кыраадыстаах форматы кыайар видеолары көрөр кыахтаныы. Ураты саҥа эйгэҕэ түргэнник киирэргэ көмөлөһөр;

- Бэйэҥ бас билэр кинотеатргар улахан 2Д экраҥҥа YouTube хостинг видеоларын көрүү;

- Дьиҥнээх көстүүнү толорон биэрэр приложениелары туһаныы;

- Көннөрү ойуулартан олох атын 3Д ойуулары көрүү.[3]

Үөрэтии

Төбөҕө кэтиллэр дисплей саҥа саҕалыыр үлэһити дьиҥнээх олоххо хатылыырга олус сыаналаах эбэтэр кутталлаах түгэннэри оҥорон үөрэтиигэ туһаныллыан сөп. Үөрэтии айан тэриллэрин ыытыы, парашютунан ыстаныы, сваркалааһын, саллааттары бэлэмнээһин, медицинскэй процедуралары оҥоруу киэҥ араҥатын хабар. Ол гынан баран сорох дисплейдар төбөҕө өр кэтииттэн киһи доруобуйатыгар соччото суох дьайыахтарын сөп.

Спорт

2015 сыллаахха сэтинньи 3 күнүгэр Recon Instruments компания MOD Live диэн аан дойдуга бастакынан Android салайыллар хайа хайыһарын ачыкытыгар анаммыт интерактивнай дисплейи оҥорон таһаарбыта. Дисплей түргэни, үрдүгү, дистанция уһунун, ыстаныы бириэмэтин, уһунун, үрдүгүн, температураны GPS көмөтүнэн миэстэтин уо.д.а. көрдөрүөн сөп.

NextVR специэлистэрэ 2015 сылга алтынньы 27 күнүгэр спортивнай матчы ыраахтан биэриини виртуальнай ачыкы көмөтүнэн ыыппыттара. Ол курдук спорту эрэ буолбакка, киинэлэри, кэнсиэрдэри, сонуннары көруеххэ сөп.

Виртуальнай эйгэҕэ киирэн, спортсмен үлэтин оҥорумтуотун үрдэтиэн, команданан оонньуурун тупсарыан сөп.[4]

Техническай характеристиката уонна үлэҕэ бэлэмнээһин

- Окуляры уонна телефон экраныттан ырааҕын туруоруу (харахтара мөлтөх дьоҥҥо олус наадалаах).

- Харахтар икки ардыларын ырааҕынан линзаларын хамсатыы (суох буолуон сөп).

- Төбө эргимтэтигэр хамсаабаттык туттарыы.

- Наушнигы холбооһун (уҥа, хаҥас ойоҕосторугар хайаҕастардаах).

- Сырдыгын салайыы.

Хайдах үлэлиирий?

Телефоҥҥа Google Play эбэтэр App Store приложение хачайдыыгын, үксүлэрэ босхо буолаллар. Ону таһынан смартфону толору VR – тэрил оҥорорго аналлаах программалары туруоруу наада буолуон сөп. Bluetooth көмөтүнэн пульт эбэтэр джойстик холбонуон сөп. Ачыкыны кэттигит даҕаны видео эбэтэр оонньуу 3 мээрэйдээх эйгэҕэ көстөр буолар.

Виртуальнай эйгэ уһулуччу уратытын арыйар VR саамай интэриэһинэй приложениелара:

- Google Cardboard приложение. YouTube көрүөххэ, Photosphere хаартыскалары көрүөххэ , Street View уулуссаларынан күүлэйдиэххэ сөп;

- Photosphere приложение. Телефоҥҥар түһэрбит хаартыскаларгын уонна панорамалары көрдөрөр. Масштабын сөпкө туруорар, дьиҥ чахчы баар курдук санааны үөскэтэр, төбөҕүн үөһэ-аллараа, уҥа-хаҥас хамсатан салайан биэрэҕин.

- Cmoar VR Cinema приложение. Виртуальнай кинотеатрга сырытыннарар. Бэйэҥ миэстэҕин талыаххын, тула өттүгүн көрүнүөххүн сөп. Экрантан чугас олордоххо ойуута улаатан көстөр. 2Д, 3Д видеону көрдөрөр.

- Араас рекреационнай приложениелар - оонньуулар симулятордар уо.д.а.

Бүгүҥҥү күҥҥэ смартфон көмөтүнэн виртуальнай эйгэҕэ киллэрэр араас элбэх тэриллэр баар буоллулар. Саамай биллэр Samsung Gear VR эрээри арааһа аҕыйах. Google Cardboard эбэтэр WR Box, Refugio 3Д киэҥник туһанарга сөптөөхтөр уонна сыаналара да намыһах. Холобура, Refugio 3Д сыаната баара-суоҕа 15 евро, ону таһынан YouTube-тан Google Cardboard бэйэ оҥорор инструкциятын булуохха сөп. Биллэн турар бэлэм VR шлем эмиэ атыылаһыахха сөп, ол эрээри кыахтаах аныгы смартфоннаах буоллахха үчүгэй хаачыстыбалаах виртуальнай гаджет булунуохха сөп. Сороҕор оннук тэрил шлему да баһыйар кыахтаах буолуон сөп.[5]