Гафури, Мажит

Мажит Гафури(башк. Мэжит Гафури, тат. Мэжит Гафури), толору аата - Габдельмажит Нурганиевич Гафуров(башк. Гэбделмэжит Нургэни улы Гафуров; 1880 -1934) - башкир уонна татар суруйааччыта, БАССР норуодунай поэта(1923), сэбиэскэй башкир уонна татар литэрэтиирэтин, поэзиятын классига, фольклорист, драматург. 1880 с.от ыйын 20 күнүгэр, Уфимскай күбүөрүнэ Стерлитамакскай уеһын (билигин Башкортостан Гафурийскай оройуона) Зилим-Караново дэриэбинэтигэр, хальфа (учуутал) дьиэ кэргэнигэр бэһис оҕонон төрөөбүтэ. Аҕата - Нургани,учуутал. Ийэтэ - Марзия. Бырааттара - Нурислам, Махадий, Ахсан. Балтылара - Суфия уонна Фатима. Кэргэнэ - Насырова Зухра Камалетдиновна(1892-1938), Килимовтан төрүттээх. Уолаттара - Анвар(1910-1977), Халит(1919-1935). Сиэннэрэ - Раиф Анварович Гафури - МГУ бүтэрбит, техническай билим дуоктара, профессор; Халит Анварович Гафури - идэтийбит массажист, оҕолорго аналлаах хоһооннор уонна кэпсээннэр ааптардара. Кыра кылаастарга аҕатыгар үөрэммит. Мектебены бүтэрэн баран, 11саастааҕар, оҕолору үөрэтэргэ аҕатыгар көмөлөспүт. Нургани 1893 с.күһүнүгэр уолун, ыаллыы дэриэбинэ(Утяшево) медресетыгар биэрбит. Ол сыл, Мажит аҕата, онтон ийэтэ өлбүттэр. Кини медресетын үөрэнэн бүтэрэн, 1896 с.Уфаҕа "Гусмания" медресеҕа киирээри барбыт даҕаны, харчыта суоҕуттан киирбэккэ дэриэбинэтигэр төннүбүт. 1898 с.күһүнүттэн, Троицкай куоракка баар " Расулия" медресеҕа Зайнулла-ишаҥҥа үөрэнэ киирбит. Үөрэммэт кэмигэр, золотопромышленник Рамеевтар көмүс сууйар бириискэлэригэр үлэлээбит уо.д.а. 1904-1906 сс.Казаньҥа, "Мухаммадия" медресеҕа, 1906-1908 сс. Уфаҕа "Галия" медресаҕа үөрэммит.1904 с. "Сибирская железная дорога, или положение нации" -диэн бастакы кинигэтэ тахсыбыт. Нуучча бастакы өрөбөлүүссүйэтэ уонна содуллара кини олоҕу көрүүтүн уларыппыттара. Хоһоонноругар социальнай кылаастар утарыта туруулара көстөр буолбут. Ол ордук, "Завещание 1906 года 1907 году" уонна "Ответ 1907 года" хоһоонноругар биллибит. Башкир фольклорун үөрэтиинэн уонна хомуйуунан дьарыктаммыт. Башкир "Заятуляк и Хыухылу" эпоһын М.Гафури 1910 с.таһаарбыт. 1912 с. Уфаҕа поэт Габдулла Тукайы кытта көрсүбүт. Тукай өлбүтүн кэннэ, киниэхэ анаан"Ты не умер, будешь жить в веках.." диэн тыллардаах хоһоону суруйбут. Октябрьскай өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн, Башкир автономнай өрөспүүбүлүкэтигэр хаһыаттар, сурунааллар тахсалларын туһугар элбэхтик үлэлээбит. Гражданскай сэрии кэмигэр, айар үлэтин тиэмэтэ - дьоруойдуу быһыы, өрөбөлүүссүйэ туһугар бэйэни харыстаммакка охсуһуу. 1925 с."Красная звезда" диэн, оробуочайдар уонна крестьяннар өрөбөлүүссүйэҕэ кыттыспыттарын туһунан дыраамата тахсар. Ити үлэтин иһин, Башнаркомпрос бастакы бириэмийэтин биэрбиттэрэ. 1928-1929 сс. национальнай музыкальнай драмтургия сайдыытыгар сабыдыаллаабыт "Труженик" опера либреттотын суруйбута. 1928 сылга диэри, Мажит Гафури "Яна Авыл"(1924 с.диэри"Башкортостан") хаһыакка корректорынан,журналиһынан үлэлээбит, хоһооннору, прозаны, пьесалары, публицистиканы суруйбут. 1934 сылга алтынньы ый 28 күнүгэр өлбүт, Уфаҕа, А. М. Матросов аатынан КуСКП көмүллүбүт. Уфаҕа поэт мемориальнай түмэл-дьитэ баар. Дьиэни БАССР бырабыыталыстыбата айар үлэтин саҕалаабыта 20 сылын туоларынан бэлэхтээбит. Онно, Гафури бүтэһик 11 сылын олорбут уонна элбэх, киэҥник биллибит айымньыларын суруйбут. Норуодунай поэт дойдутугар, Зилим-Карановаҕа, эмиэ, түмэл-дьиэ баар. Уфаҕа, театр дьиэтин иннигэр пааматынньыга турар. Скульптура ааптардара: ССРС норуодунай худуоһунньуга, Ленин бириэмийэтин лауреата Лев Кербель уонна архитектор Лев Хихлуха.1967 с. Ишимбай куоракка Гафури бюһун арыйбыттар уонна 1974 с.памятнигынан солбуйбуттар. Уфаҕа, М.Гафури аатынан култуура уопсастыбаннай пуондата, БӨ судаарыстыбаннай М.Гафури аатынан дырамтыйаатыра бааллар. Арассыыйа үрдүнэн 200 кэриҥэ уулусса М.Гафури аатын сүгэр. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B6%D0%B8%D1%82_%D0%93%D0%B0%D1%84%D1%83%D1%80%D0%B8 https://tatarica.org/ru/razdely/kultura/literatura/personalii/gafuri-madzhit