Далан "Дьикти саас" айымньытын ырытыы

Василий Семенович Яковлев – Далан Саха республикатын народнай суруйааччыта Василий Семенович Яковлев – Далан 1928 с. муус устар 1 кунугэр Чурапчы улууһугар төрөөбүтэ.

      Пединститукка уһулуччу үчүгэйдик үөрэнэ сылдьан 1952 с. репрессияламмыта, 2 сыл хаайыы эрэйин – буруйун билбитэ. Ити кини литератураҕа киириитин өр сылларга харгыстаабыта.
      Прозаик, публицист. Драмаҕа күүһүн холоммута. Маҥнайгы кинигэтэ «Дьикти саас» 1978 с. бэчээттэммитэ. Прозаҕа 14 кинигэлээх. Сэһэннэри, кэпсээннэри суруйбута. Ордук роман жанрыгар ситиһиилээх. Норуот таптаан ааҕар «Тулаайах оҕо», «Кынаттаах ыралар», «Доҕоруом дабай күөх сыырдаргын», «Тыгын Дархан» романнарын айбыта.
      Оҕолорго анаан «Хотугу номохтор» (1979 с.) «Тэппэй боччумурар» (1984 с.) уонна «Саха төрдө» (1993 с.) кинигэлэри таһаарбыта.
       Үһүйээннэри, номохтору, кэпсээннэри, очеркалары түммүт биир бэлиэ кинигэтэ «Кэриэн ымыйа» 1988 с. күн сирин көрдөрбүтэ.
        Общественнай олоххо актыыбынайдык кыттарын үгүс ахсааннаах публицистическай уонна проблемнай ыстатыйалары, суоллааҕы бэлиэтээһиннэрэ туоһулууллара.
        П.А.Ойуунускай аатынан Саха Республикатын государственнай бириэмийэтин лауреата, педагогическай наука кандидата.
        «Аҕа дойдуну көмускүүр Улуу сэрии 1941 – 1945 сс. Килбиэннээх үлэтин иһин», «Үлэ бэтэрээнэ» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

1979 с. ССРС Суруйааччыларын союһун чилиэнэ 1996 с. сэтинньи 27 күнүгэр өлбүтэ. Дьокуускайга көмүллүбүтэ.

Айымньылара Дьикти саас: Сэһэн – Дьокуускай, 1978 Аар тайҕам суугуна: Сэһэн – Дьокуускай, 1980 Тулаайах оҕо: Роман – Дьокуускай, 1983 Кынаттаах ыралар: Роман – Дьокуускай, 1990 Доҕоруом дабай күөх сыырдаргын: Роман – Дьокуускай, 1991 Тыгын Дархан: Историческай роман - Дьокуускай, 1994 Олохпут кырдьыга: ыстатыйалар пъесалар.

      В.С.Яковлев – Далан «Дьикти саас» сэһэнигэр онус кылааһы бүтэрээри сылдьар оҕолор тустарынан кэпсэнэр эрээри, онно биһиги олохпут бэрт угус проблемалара, урут да буолбуттар, билигин да бааллар, хойут да буолуохтаахтар бары биир сюжетнай линияҕа тумуллэн, бэркэ ситимнэнэн, уус – ураннык таҥыллан ойууламмыттар.
      Сэһэҥҥэ кэпсэнэр событиелар уонна чахчылар сүрүн герой Кеша Попов өйдүүр өйүгэр, саныыр санаатыгар тыктарыллан көрдөрүллүбүттэр. Айымньыга биир кылаас олоҕор бутун оскуола, колхоз, оройуон, ону ааһан бүтүн дойду олоҕо сатабыллаахтык сырдатыллыбыт.
      Кеша Попов атыттартан уратытынан, мэлдьи билиигэ – көрүүгэ, тулалаан турар эйгэни ырыҥалаан өйдүү сатааһыҥҥа, мэлдьи үрдүккэ, кэрэҕэ, кырдьыкка дьулуһуута буолар. Автор сэһэн сүрүн геройун характера сайдыытын оскуола историятын уонна ким кырдьыктааҕын быһаарар бочуоттаах оруолу үүнэн иһэр көлүөнэҕэ сүктэрбит. Кеша Попов бу боппуруоһу быһаараары бэрт үгүс дьону кытта кэпсэтиитэ, оройуон, колхоз урукку олоҕун чинчийэн үөрэтиитэ олус ылыннарыылаахтык, бэйэ – бэйэтиттэн ситимнээхтик тахсыбыт. Онон сэһэҥҥэ икки сюжетнай хайысха: онус кылаас олоҕун көрдөрүү уонна оскуола историятын үөрэтии бэйэ – бэйэлэрин мэһэйдэспэккэ, ситэрсэн биэрэрдии суруллубут. Ол иһин сэһэн композицията тупсаҕай, сааһыламмыт.
       Далан бу сэһэнигэр Дьорҕоотоп дуу, Попов дуу дьиҥнээх коммунист салайааччы буолалларын дакаастыыр эриирдээх тугэннэр, историяҕа буола сылдьыбыт хомолтолоох токурутуулар эрэ туоһуларынан буолбакка, аны кинилэр хаһан да төннүбэтиннэр диэн ыччаты өйдөтүүгэ, сымыйа – албын ханнык эрэр кэмҥэ өрөгөйдөөн баран, син биир кырдьык үөһэ дойдуларын тоһоҕолоон бэлиэтииллэр.
       Сэһэҥҥэ олох итинэн да атын утарсыыларын автор кырдьыктаахтык көрдөрөн кэрэхсэбили ылбыта. Холобур, аҕалар уонна оҕолор бэйэ – бэйэлэригэр уонна олоххо сыһыаннарын тустарынан Кеша Попов аймахтарын уонна төрөппүттэрин олоҕор табыгастаахтык көрдөрбүт.
       Айымньыга өссө биир кэрэхсэбиллээх ойоҕос сюжетнай сүүрээн – билиҥҥи кэмҥэ ордук актуальнайдык турар, өр сылларга дьол олоҕун алдьаппыт – арыгы боппуруоһугар анаммыт. Ону суруйааччы Кеша Поповтаах ыалларын – Халдаевтар олохторунан арыгылааһын ыар содулларын туһунан итэҕэтиилээхтик көрдөрөр.
      Сэһэҥҥэ маны таһынан 17 – 18 саастаах оҕолор ис дууһалара олоххо сыһыаннара опыттаах учуутал хараҕынан көрөн, ымпыктаан – чымпыктаан ойууламмыт. Кинигэ усталаах – туоратыгар айылҕа араас көстүүлэрэ: сырдык, аламаҕай күн, ардахтаах хараҥа түүн, күн тахсыыта, саһарҕа кыыһыыта, араас көтөр – сүүрэр олоҕун көрдөрүү эгэлгэтик тыыннаах хартыына буолан ойууламмыт.