Евсеев Иван Васильевич

Евсеев Иван Васильевич - Саха АССР үтүөлээх бэтэринээр-бырааһа, Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бочуоттаах үлэһитэ, Ньурба оройуонун Ытык киһитэ.

1934 сыл муус устар 28 күнүгэр Ньурба оройуонун уруккута Кукаакы, билиҥҥитэ Бордоҥ нэһилиэгэр колхозтаахтар кэргэннэригэр төрөөбүтэ.

1959 сыллаахха Свердловскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтун бүтэрэн вет.врач идэтин баһылаабыта уонна хоту Абый оройуонугар бастаан оройуон ветстанциятыгар ветбырааһынан үлэтин саҕалаабыта, онтон Абый совхозка кылаабынай ветбырааһынанүлэлээн баран, дойдутугар кэлэн Ньурба оройуонун Маалыкайдааҕы зооветучаастагар сэбиэдиссэйинэн 1964 сыллаахха дылыүлэлээбитэ.

1967 сыллаахха кэтэхтэн үөрэнэн Дьокуускайдааҕы госуниверситет тыа хаһаайыстыбатын факультетын бүтэрэн учуонай-зоотехник идэтин ылбыта. 1964 сылтан Степан Васильев аатынан колхоз правлениетын председателин солбуйааччытынан, салгыы 1967 сылтан колхозсовхоз буолуоҕуттан директоры солбуйааччынан, кылаабынай зоотехнигынан үлэлээбитэ. Салгыы 1970 сыл ахсынньытыттан 1973 сыл алтынньыга диэри Бүлүү оройуонун “Орто Бүлүү” совхоһун директорынан үлэлээбитэ. Онтон 1973 сыл алтынньытыттан 1989 сыл бэс ыйыгар диэри бэрт уһуннук, 15 сыл кэриҥэ, дойдутугар Степан Васильев аатынан совхоз директорынан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.

Бу улахан эппиэттээх дуоһунаһыттан пенсияҕа тахсан баран, салгыы 1994 сылга диэри совхоһун киинигэр диспетчердээбитэ.

Степан Васильев аатынан совхозка кылаабынай зоотехнигынан, директорынан үлэлиир сылларыгар совхоз эти оҥорууга дириҥник идэтийэн улахан ситиһиилэммитэ. Сайын субай сүөһү 90-110 кг. диэри төлөһүйэрин ситиһэн , государствоҕа туттарыллар сүөһү орто ыйааһына совхоз үрдүнэн 340 кг-ҥа тиийэ сылдьыбыта. Колхозка, кэлин совхозка сылгы иитиитин сайыннарыыга, сылгыттан ылыллар дохуоту үрдэтиигэ былааннаах үлэ ыытыллыбыта. Мэҥэдьэк сылгыта туспа боруода быһыытынан государственнай реестрга киллэриллибитэ, совхоз сылгыны анаан-минээн иитэр, атыылыыр аналлаах сылгы собуота буолбута.

Совхоз үлэтин хаачыстыбаннай көрдөрүүлэрэ лаппа тупсаннар, барыыстаахтык үлэлиирэ ситиһиллибитэ. Итиннэ барытыгар кылаабынай зоотехник, директор быһыытынан Евсеев Иван Васильевич сыралаах үлэтэ улахан төһүү буолбута, кини үлэтэ үрдүктүк сыаналаммыта - киниэхэ “Саха АССР үтүөлээх вет.бырааһа”, “Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын Министерствотын Бочуоттаах үлэһитэ” диэн бочуоттаах ааттар иҥэрилли- биттэрэ. Ньурба улууһун норуодунай депутаттарын Советын мунньаҕын исполкомун 1998 сыл бэс ыйын 18 күнүнээҕи уурааҕынан Иван Васильевич Евсеевка “Ньурба улууһун Бочуоттаах олохтооҕо” диэн аат иҥэриллибитэ.

Сыралаах үлэ эрэ түмүктээх буолар

Мин, Евсеев Иван Васильевич, 1934 с. муус устар 28 күнүгэр Ньурба оройуонун II Малдьаҕар нэһилиэгэр төрөөбүтүм. Аҕам Евсеев Василий Денисович 1904 с. Кукаакы нэһилиэгэр торөөбүтэ уонна 1943 с. туберкулез ыарыыгтан өлбүтэ. Кини Горькай аатынан колхозка биригэдьиирдээбитэ уонна сельпоҕа атыыһыттаабыта.

Ийэм Евсеева Анастасия Саввична 1914 с. Малдьаҕарга төрөөбүтэ, 1998 с. өлбүтэ. Ийэм 1943 сылга диэри колхозтаах, онтон 1943 сылтан Ньурбатааҕы туберкулеһу утары охсуһар санаторийга санитаркалаабыта, 1968 сыллаахха пенсияр тахсыбыта. Сэрии сылларыгар биһигини ийэбит соҕотоҕун ииппитэ. Түөрт оҕоттон икки оҕо ордон хаалбыппыт, икки оҕо эрдэ кыраларыгар өлбүттэрэ. Быраатым, Евсеев Николай Васильевич, 1934 с. төрөөбүтэ. Иркутскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтун бүтэрэн инженер-механик идэтин ылан Ст.Васильев аатынан колхозка, онтон совхозка специалиһынан, кэккэ сылларга кылаабынай инженеринэн улэлээбитэ. Кэлин Ньурбатааҕы «Сельхозтехникаҕа» кылаабынай инженеринэн эмиэ үлэлээбитэ. 1999 сыллаахха пенсияр олорон өлбүтэ, түерт оҕо хаалбыта, оҕолор билигин бары үлэһиттэр, Дьокуускай куоракка олороллор.

Кэргэним, Евсеева Мария Иннокентьевна, идэтинэн учуутал. 1985 сылтан пенсияҕа олорор. Пенсияҕа тахсыар диэри учууталынан Абый, Бүлүү, Ньурба оройуоннарыгар үлэлээбитэ. Кэлин Ньурба оройуонугар Маалыкайдааҕы «Сардаҥа» детсадка 1963 сылтан, 1984 сылга диэри сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Биһиги алта оҕолоохпут, түөрт уол уонна икки кыыс. Билигин бары улэлии сылдьаллар.

Мин 1959 с. Свердловекайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтун бүтэрэн баран, идэбинэн Абый оройуонун ветстанциятын кылаабынай вет-бырааһынан, «Абый» совхозка эмиэ кылаабынай вет-бырааһынан, Ньурба оройуонун Маалыкайдааҕы зооветучаастагар сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитим 1964 сылаахха диэри.

1967 с. кэтэхтэн үөрэнэн Дьокуускайдааҕы университеты бүтэрбитим уонна учуонай-зоотехник идэтин ылбытым.

1964 сылтан Ст. Васильев аатынан колхоз бырабылыанньатын председателин солбуйааччынан уонна кылаабынай зоотехнигынан. 1967 сылтан совхоз буолуоҕуттан 1970 сылга диэри эмиэ ити дуоһунаска үлэлээбитим. Онтон 1970 сыл ахсынньы ыйтан 1973 сыл балаҕан ыйа бүтүер диэри Бүлүү оройуонун «Орто Бүлүү» совхоһун директорынан үлэлээбитим. 1973 сыл баларн ыйзтан 1989 сььз бэс ыйыгар диэри дойдубар эргиллэн кэлэн, Ст.Васильев аатынан совхозка директордаабытым. 1989 с. ыам ыйыгар сааспынан пенсияр тахсыбытым. Пенсияр тахсан баран, 1993 сььз ортотугар диэри совхозпар диспетчердээбитим. 1989 сыллаахха пенсиям сааһа туолаатын кытта, бэйэм көрдөһөн директор дуоһунаһыттан уүрайбытым.

Ст. Васильев аатынан колхозка уонна совхозка кылаабынай зоотехнигынан үлэлиир сылларбар колхоз председателинэн уонна совхоз директорынан Прокопьев Николай Иванович үлэлээбитэ. Николай Иванович киһи быһыытынан сүрдээх эйэҕэс, судургу. билиилээх, культуралаах. ирдэбиллээх салайааччы этэ. Үлэтигэр тыа хаһаайыстыбатыгар баар ситиһиилэри үөрэтэрэ, билэ-көрө сатыыра, элбэҕи булан ылара уонна ону олоххо киллэрэргэ дьулуһара. Ол курдук, аан бастаан республикаҕа биһиги хаһаайыстыбабыт эт хайысхатын талан ылан үлэлээбитэ.

Үүтэ суох ынахтарга 2-лии ньирэйи тилийэн эмтэрбиппит. Инньэ гынан ньирэй кыстыкка киириитигэр орто ыйааһына 180—210 кг тиийэрэ. Кыһын борооскуттан сууккам 150—200 г эбиллиини ыларбыт. Сайын устата субай сүөһү уойуутун 90—110 кг тиэрдэрбит. Хас биирдии фуражнай ынахтан 1600—2000 кг үүтү ыырбыт. Отделениеларга племенной ядролар тэриллибиттэрэ. Хаһаайыстыбаҕа эт боруода сүөһүлэри үөскэтэр этибит. Соҕурууттан сакаастаан калмыкскай боруода атыыр сүөһүлэри аҕалан үөскэтэ сылдьыбыппыт, 3—5 сыл үөскэтэн баран сөбүлээбэтэхпит, эт боруодата казахскай үрүҥ төбөлөөх сүөһүлэри аҕалбыппыт. Совхозка тыһы уонна атыыр тыһаҕастары аҕалан эккэ анаан ииппиппит. Кэлин Малдьаҕар отделениетыгар чыыстай казах боруодатын үөскэппиппит.

Бу отделение государством туттарар сүөһүтэ 360—380 кг үктүүрэ, этин хаачыстыбата олус үчүгэй этэ. Кэнники государством туттарар сүөһүбүт орто ыйааһына совхоз үрдүнэн 340 кг тиийэ сылдьыбыта.

Колхозка, кэлин совхозка сылгы иитиитин сайыннарыыга, сылгыттан ылыллар дохуоту үрдэтиигэ былааннаах үлэ ыытыллыбыта.

Ити сылларга Маалыкайга сылгы племенной станцията үлэлээбитэ. Итиннэ зоотехниктар Попов Егор Ефимович, Сыроватскай Дмитрий Петрович, Алексеев Николай Дмитриевич, Иванов Иван Иванович, Саввинов Степан Афанасьевич, Прокопьев Николай Александрович сыралаах үлэлэрэ үтүө түмүгү биэрбитэ.

Бэйэбит сылгыбытын Верхоянскай, Халыма сылгыларын аҕалан хааннарын тупсаран үлэлэспиппит. Сылгы ыйааһынын улаатыннараары соҕурууттан улахан, ыара­хан ыйааһыннаах атыырдары аҕалан эмиэ үөскэтэ сылдьыбыппыт.

Соҕурууттан сүүрук атыырдары аҕалан сүүрүк сылгылары иитэн таһаарбыппыт. Оройуоҥҥа ат сүүрүүтүгэр бастыыр буолбуппут.

Колхоз, кэлин совхоз салайааччыларын, бары специалистарын, сылгыһыт­та­рын, рабочайдарын өр сыллаах сыралаах үлэлэрин түмүгэр Мэгэдьэк сылгыта туспа боруода быһыытынан реестрга киирбитэ, совхоз сылгыны анаан-минээн иитэр, атыылыыр аналлаах сылгы заводугар уларытыллыбыта.

Мин 1973 сыллаахха «Орто Бүлүү» совхозка директордыы олордохпуна, Прокопьев Н. И. пенсиям тахсар буолбутугар, миигин директорынан анаабыттара. Урут үлэлээбит, дьонун-сэргэтин билэр буоламмын, үлэлиирбэр чэпчэки этэ.

Совхоз дирекцията. парткома, рабочкома эн-мин дэһиспэккэ, аат былдьаспакка олус иллээхтик, биир санаанан үлэлээбиппит түмүктэрдээх буолбута, совхоз оройуонна, республикаҕа биллэр хаһаайыстыба этэ. Россия тыатын хаһаайыстыбатыгар сылгы иитиитигэр бастыҥ көрдөрүүнү ситиһэн уонна совхоз экономикатын сайдыытын түмүгүнэн икки дипломунан намраадаланар чиэскэ тиксибиппит. Совхоз экономикатын сайыннарыы иһин Малдьаҕар отделениетын управляющайа Григорьев Николай Акимович «РСФСР тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитин», Федоров Николай Васильевич «РСФСР үтүөдээх экономиһа» ааты ылбыттара.

Совхоз үлэтин хаачыстыбаннай көрдөрүүлэрэ тупсаннар, барыстаахтык үлэлиирэ ситиһиллибитэ. Рабочайдар орто хамнастара улааппыта, хамнас ыйга иккитэ төленөрө. Совхоз рабочайдара ханна да барбакка олохтоохтук тэринэн үлэлииллэрэ. Билигин кырдьан олорон дьонум-сэргэм иннигэр күүспүн-уохпун, өйбүн-санаабын биэрэн үлэлээбиппинэн үөрэ, киэн тутта саныыбын. Мин үлэм «Саха АССР утүелээх вет-бырааһа», Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын министерствотын бочуоттаах үлэһитэ, Ньурба оройуонун бочуоттаах гражданина ааттарынан бэлиэтэммитэ. Евсеев Иван Васильевич, 1973—1998 сс. Ст. Васильев аатынан совхоз урукку директора, 2005 с.