Киһи аһыыр куолаҕайа

Киһи аһыыр куолаҕайа, эбэтэр киһи ис куолаҕайа, киһи маҥалайа -

Айах

тыынар тыыннаах аһыыр-сиир уонна тыынар сүрүн чааһа. Айах иһигэр тиис уонна тыл баар. Тас оҥоһуута арааһынай оҥоһуулаах буолуон сөп. Айах сүрүн соруга аһы илдьиритии уонна силинэн хааччайыы.

Куолай

айа5ы уонна муруну холбуур киһи ис сүһуө5э. Үөрэ-дьүөрэ уһун синньигэс көндөйгө холонор, устатынан 11-12 тарбах буолар.

Куртахха тиийэр куолай

ас буһарар ханаал чааһа. Куолай сал5ыыта буолар, тас көрүҥүнэн уһун синньигэс эттэн турар, туруупкаҕа майгынныыр. Улахан киһиэхэ 25-30 тарбах уһуннаах буолар.

Куртах

хаҥас ойо5ос уҥуох анныгар баар көндөй эттэн турар. Киһи аһаабыт аһа буһар сирэ. Кураанах куртах кэриҥэ лиитэрэ аҥара. Саамай улааппыта 3,4 лиитэрэ буолуон сөп.

Куртах аһы буһарар сүрүн оруола:

1. Аһы биир сиргэ мунньан илдьиритэр уонна салҕыы атаарыы.
2. Аһы куртах согун көмөтүнэн буһарыы. Күҥҥэ 1-2,5 л. сок оҥоһуллар(аһы буһарар сүмэһин-песин,химозин,липаза уонна солянай кислота)
3. Кыһыл хаан эттигин аҕыйатарга утарар сүмэһин таһаарааһына.(фактор Касла диэн)В12 битэмиини иҥэрии.
4. Ууну,тууһу уонна саахары оборуу.
5. Экскретознай.
6. Аһы буһарар сүмэһин таһаарыы.(Ол эбэтэр гормоннары таһаарыы-Гастрин,мотилин,соматостин,гистамин,серотин уо.д.а)
7. Сүһүрүүттэн харыстааһын.Үгүс бактерияны солянай кислотанан өлөрүү.

Синньигэс оһоҕос

куртах уонна суон оһо5ос икки ардыгар баар сүрүн суол. Куртах ситэ буһарбатах аһын буһарар, саамай наадалаах элэмиэннэри оборор.

Суон оһоҕос

синньигэс оһо5ос кэнниттэн кэлэр көндөй туруупка. Кини соруга ордубут тобох ууну, аһы оборуу.

Көнө оһоҕос

киһи ис куола5айын түмүктүүр чааһа. Ол аата иҥэримтэтэ уонна туһата суох аһы таһаарар.

Кыра сил былчархайа

Айах иһигэр, сымнаҕас таҥа5а уонна куолайга баар. Кини убаҕас веществоны - сили таһаарар. Айахха киирбит ас сил көмөтүнэн кыра чаастарга арахсар.

Быар

киһи олоҕор наадалаах органнартан биирдэстэрэ. Кини тыҥа икки ардыгар аллараа со5ус баар, элбэх киһиэхэ наадалаах хамнаныылары оҥорор. Быар килиэккэтэ быар баалкатын оҥорор, икки хаан эргиирин хаанынан хааччахтанар: артырыаннай вена уонна воротнай вена.

Ноор

Ас буһарар систиэмэ органа. Улахан былчархай - организм үлэлииригэр наадалаах ураты веществолары оҥорон таһаарар.

Ас буһарыыта

Аc буһарыы диэн киһи аһы буһарар уорганнарын көмөтүнэн механическай уонна химическэй бытарытыыны ааһан, эккэ-хааҥҥа иҥиитэ буолар.

Бастакытынан, ас айахха киирэн тиис, тыл, сил, фэрмэн көмөтүнэн илдьирийэр, кыра чаастарга арахсар. Ол кэннэ быстах-быстах ас чаастара куолай нөҥүө куртахха тиийэллэр. Ас салҕыы куртах сүлүһүнүн кытта буккуллан салҕыы илдьирийэр. Ол кэннэ синньигэс оһоҕос наадалаах, иҥэримтэлээх элэмиэннэри оборон килиэткэ нөҥүө хааҥҥа илдьэр. Хаан салҕыы хаан эргииринэн туох баар кэлиэткэни, тириини, ол таһынан быары хааччыйар. Онтон суон оһоҕос ситэри буспатах астары, ордубут ууну дьар көмөтүнэн илдьирэтэр уонна салҕыы көнө оһоҕоско аһар. Көнө оһоҕос куһаҕан эттиги истиэнэтигэр баар

былчыҥынан таһырдьа таһаарар.