Кофе

Кофе, Куоппуй диэн аан дойдуга киэҥник тарҕаммыт сэргэхситэр утах. Кофе үүнээйитин буспут сиэмэлэриттэн оҥоhуллар. Кофены бастаан IX үйэҕэ Этиопияҕа иhэр буолбуттара. Этиопияттан кофе салҕыы Хоту Африка уонна Чугас Илин дойдуларыгар тарҕаммыта. Мусулмааннартан Эуропаҕа кэлбитэ. Онтон Америка дойдуларыгар. Бүгүн кофе аан дойдуга саамай иhиллэр утахтартан биирдэстэрэ буолар.

Кофе үүнээйитэ хас да көрүҥнээх (бары Coffea бииhигэр киирэллэр). Икки саамай тарҕаммыт көрүҥэ: Coffea canephora (атын аата Coffea robusta) уонна Coffea arabica. Соҕуруу Америкаҕа, Соҕуруулуу-Илин Азияҕа уонна Африкаҕа үүннэрэллэр.

Утах оҥоруон иннинэ кофе сиэмэлэрин аналлаахтык буһарыахха наада. Хомуллубутун кэнниттэн кылгас буолан баран буһарыллар. Оччоҕуна сиэмэлэр куурар, уһуннук храни гыныахха сөп буолар уонна араас пакеттарга угулларга бэлэм буолар. Утах оҥоһуллуон иннинэ кофе сиэмэтэ бытарыталлар (үксүнэн кофемолкаҕа). Оргуйа турар ууга уруллуннуаҕына амтана уонна хараҥа өҥө утах буолар. Итинник кофены оҥоруу кофены буһарыы диэн ааттанар. Оннук араас ньыманан буһарыахха сөп.

Кофе араастара

Кофе үүнээйитэ икки араастаах буолар. Коффеа Арабика, ордук тарҕатыллыбыт. Сир үрдүнэн оҥоһуллубут кофе сүнньүнэн Арабика кофе сиэмэтиттэн оҥоһуллар. Ону тэҥэ Робуста - боростуойдук үүнэр, Арабика үүмэт сиригэр үүнүөн сөп.

"Робуста" "Арабикаттааҕар" быдан чэпчэки уонна кафеинынан баай. Араас кофе бородуукталарыгар туттуллар. Ол гынан баран Робуста амтана быдан аһыы уонна горькай буолар, ол иһин атын бородуукталары кытта эрэ иһиллэр. "Робуста" үчүгэй суордара сорох эспрессо сместарыгар туттуллалар.

Урут дьон саҥа Арабика кофе аатын ханнык портан кэлбитинэн ааттыылара. Ордук эргэ ааттара "Мокка" уонна "Дьава". Билигин ааттара быдан специфичнайдар. Ханнык регионтан, дойдуттан, сороҕор даже ханнык плантацияттан кэлбитин кэпсиир.

Кофены бэлэмнээһин

кофе туораахтара

Кофе туораахтара буһарыллыахтарын иннинэ

Кофе туораахтара буһарыллыбытын кэннэ

Кофе сорох суорда уһуннук сыттаҕына амтана уларыйар. Ону туһанан кофе аһыытын суох гынаары хомуллубутун кэннэ үстэн аҕыс сылга дылы сытыарыллар^[1]. Онук кофены кофе атын суортарын кытта булкуйан эгэлгэ амтаннаах кофе көрүҥнэрин ылаллар.

Буһарыы

Кофе хайдах амтаннаах утах буолара хайдах буһараргыттан улахан тутулуктаах. Кофе туорааҕа бустаҕына кээмэйэ икки төгүл улаатар, уонна өҥө күөхтэн араҕас эбэтэр коричневай буолар.

Буһарыллар бириэмэтэ араас буолар, оччоҕуна амтана уларыйар. Сорох кофе суортара, холобур Мокка эбэтэр Дьава кылгас бириэмэҕэ буһарыллаллар. Онтон уһуннук буһардахха амтана уларыйар уонна барыта майгынныыр буолар. Дьиэҕэ оһох иһигэр кофены буһарыахха сөп.

Бытарытыы

Утах оҥоһуллуон иннинэ кофены бытарытыахха наада. Онно кофемолка диэн тэрил туттуллааччы. Кофе араас ньымаларынан утахха кубулуйар. Сорох ньымаларга, холобур, эспрессоҕа төһөнөн бытархай да, соччонон кофе амтаннаах буолар, онтон сиидэлэммит кофе оҥорор буоллахха фильтр тохтоторугар наһаа бытархай буолуо суохтаах.

Буһарыы

Кофены ууну кытары оргуйбут ууга угаллар. Оччоҕуна оргутуллубут кофе буолар. Кофены оҥорор ньыма элбэх. Саамай туттуллар түөрт:

Оргутуу: Кофены уонна ууну бииргэ ооһох үрдүгэр уураллар, уонна бытааннык оргуталлар. Маннык ньыма номнуо хас да сүүс сыл туттуллар. Сүнньүнэн Орто Азияҕа, Хоту Африкаҕа, Турцияҕа уонна Грецияҕа тарҕатыллыбыт.

Пресс: Оргутуллубут уу бытарыллыбыт кофе нөҥүө күүһүнэн ыытыллар. Маннык оҥоһуллубут кофе "Эспрессо" диэн ааттанар. Эспрессоны сүнньүнэн рестораннарга эбэтэр кафеларга көрсүөххэ сөп. Эспрессо кофе олус күүстээх, атын кофе утахтарын оҥорого туттуллааччы.

Гравитация: Фильтрдаммыт кофе гравитация көмөтүнэн оҥоһуллар, тоҕо диэн оргуйбут уу кофеҕа түһэр. Ол кэнниттэн кумааҕы эбэтэр тимир фильтр нөнүө ааһар, онно ууту нөҥүө ыытар, онтон бытарыллыбыт кофены ыыппат. Уонна уларыйбыт амтаннаах кофе улахан чааскыга хомуллар.

Дьон кофены хайдах иһэрэ

Кофены аһы кытта иһэллэр

Үүтү кытты бэриллэр кофе киэргэтиллээччи

Кофены сүнньүнэн аһы кытары иһэллэр.

Хара кофе - үүтэ суох кофе.
Маҥан кофе - үүттээх кофе.
Café au lait (кофе а лэт) итии кофены кытары оҥоһуллар. Сүнньунэн минньгэс буолар.
Эспрессо диэн олус күүстээн кофе.
Каппучино диэн взбитай сливкалаах кофе. Үчүгэйдик оҥоһуллубут кофе күүстээх кофены кытары оҥоһуллар. Кофены кытта нежно булкутуллар сливкалара үөхэ уонна кофета аллараа баар буолуохтаах. Сороҕор кыратык какао баар буолуон сөп.
Латте диэн каппучиноҕа майгынныыр ол гынан баран сливката аҕыйах буолар.
Американо диэн эспрессо уонна элбэх итии ууну кытта биэриллэр.
Айриш кофе диэн аҕыйах виски кутуллар уонна үрдүнэн сливки баар буолар.

Түргэнник суураллар кофе

Түргэнник суураллар кофе - олус түргэнник бэлэмнэнэр фабрикаҕа оҥоһуллар утах. Фабрика үлэһиттэрэ бытарытыллыбыт кофе туораахтарын ууга оргуталлар. Ол кэнниттэн сиидэлииллэр уонна хатараллар. Хаалбыт маассаны биир кэлимсэ бороһуок оҥорон баран аналлаах бааҥкаларга эбэтэр пакеттарга хаалыыллар уонна атыыга ыыталлар. Ол кофены итии ууга суурайан, саахар, үүт, өссө туох эмэ тума эбэн утах оҥостон иһэллэр. Бу утах мэлиллибит туораахтан буһарыллыбыт утахтааҕар амтана атын буолуон сөп, тоҕо диэтэххэ түргэнник суураллар кофе сүнньүнэн чэпчэки сыаналаах кофе көрүҥнэриттэн оҥоһуллар.

Доруобуйаҕа дьайыыта

Кофеҕа кофеин диэн ааттаах эттик баар. Кофеин дьон уутун көтүтэргэ, бэйэлэрин сэниэлээхтик, сэргэхтик сананалларыгар көмөлөһөр. Сорох чинчийээччилэр ол иһин бу эттиги наркотиктар ахсааннарыгар киллэрэрэллэр. Кырдьык, бу утаҕы наһаа элбэхтик истэххэ онтон сылтаан киһи доруобуйата эмсэҕэлиэн сөп, ону ааһан организмҥа үөрүйэх үөскүөн сөп^[2].

Кофе киһиэхэ дьайыытын элбэхтик үөрэппиттэрэ. Холобур, Данияҕа 2003 сыллаахха кофе хат дьахталларга уонна оҕо төрүүрүгэр хайдах дьайарын18478 дьахтары чинчийэн үөрэппиттэрэ. Ол чинчийии түмүгэр дьахтар күҥҥэ сэттэ чааскы кофены иһэр буоллаҕына, кофе омсолоох дьайыыта биллибэт диэн быһаарбыттар. Онтон дьахтар күҥҥэ аҕыстан элбэх чааскы кофены иһэр буоллаҕына оҕо болдьоҕуттан эрдэ төрүүр кыаҕа үс төгүл улаатар эбит^[3]^[4]

Кофены сөбүлүүр, ол гынан баран киһиэхэ куһаҕаннык дьайар дии саныыр дьоҥҥо анаан билигин ас-үөл промышленноһа кофены солбуйар утахтары оҥорор.

Быһаарыылар

↑ "Coffee Aging" Архыыптаммыт 2007, Ахсынньы 14 күнүгэр.. Ring Surf. Retrieved December 11, 2007.
↑ James, JE; KP Stirling (September 1983). «Caffeine: A summary of some of the known and suspected deleterious effects of habitual use». British Journal of Addiction 78 (3): 251-8. PMID 6354232.
↑ Big coffee drinkers 'double risk of stillbirth', Daily Telegraph (21 February 2003).
↑ Maternal consumption of coffee during pregnancy and stillbirth and infant death in first year of life: prospective study, British Medical Journal (22 February 2003).

Бу ботаникаҕа сыһыаннаах сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн көмөлөһүөххүн сөп.

[1] "Coffee Aging" Архыыптаммыт 2007, Ахсынньы 14 күнүгэр.. Ring Surf. Retrieved December 11, 2007.

[BJoA-2] James, JE; KP Stirling (September 1983). «Caffeine: A summary of some of the known and suspected deleterious effects of habitual use». British Journal of Addiction 78 (3): 251-8. PMID 6354232.

[3] Big coffee drinkers 'double risk of stillbirth', Daily Telegraph (21 February 2003).

[4] Maternal consumption of coffee during pregnancy and stillbirth and infant death in first year of life: prospective study, British Medical Journal (22 February 2003).

[1]

[2]

[3]

[4]