Куулар, Дондук
Дондук Куулар (тув. Куулар Дондук; 1888—1932) — тыва судаарыстыбаннай уонна бэлитиичэскэй диэйэтэлэ, Тыва Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин Аччыгый Хуралын Бүрүсүдьүүмүн бэрэссэдээтэлэ.
Биографията уларыт
Шеми (билигин Тыва Дзун-Хемчикскэй кожуунун Шеми сэлиэнньэтэ) түөлбэтигэр олорбут орто-сэниэ арат уола. Ургеҕэ уонна Үөһээ Чадан хүрэҕэ баар будда манастыырдарыгар үөрэммит Кепши диэн учуонай истиэпэннээҕэ, Үөһээ Чадан хүрэ биллэр лаамата этэ. Оччолорго саҥа үөскээн эрэр тувин интэлигиэнсийэтин орто сүһүөх бэрэстэбиитэлэ этэ. Бэйэтин кэмигэр былыргы, ааспыт кэм уонна аныгы бириэмэ култуураларын дьүөрэлээн олоххо киллэрэ сатаабыта.[1]
1925-1929 сыылардаахха -- Тыва Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтин (1926 сыллаахха диэри -- Танну-Тыва өрөспүүбүлүкэтэ) Аччыгый Хуралын Бүрүсүдьүүмүн иккис бэрэссэдээтэлэ (бырабыыталыстыба салайааччыта) уонна тас сибээс дьыалаларын миниистирэ. [неавторитетный источник?]
1925 сыл сайынагар Москубаҕа ыытыллыбыт Танну-Тыва уонна ССРС дипломаттыы сыһыаннаһыыларын олохтуур кэпсэтиилэргэ барбыт дэлэгээссийэ сайааччыта.
1925 сыллаахха балаҕан ыйын Тыватааҕы эргиэн-бырамыысыланнас баана (Тувинбанк) тэриллибитин кэннэ, баан Сүбэтин бастакы бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыт.[2]
Оччотооҕу кэм салайааччыларын үгэһинэн, буддизмҥа уонна сангхаҕа сиэрдээхтик сыһыаннаһара. 1927 сыллаахха ТНР Миниистирдэрин Сэбиэтин биир мунньаҕар уопсастыбаҕа буддизм оруолун туһунан маннык эппитэ: «Күн бүгүн биһиги, тыва норуота, көҥүл өрөспүүбүлүкэ буолабыт. Ол гынан баран, кэккэ быһыынан-майгынан сибээстээн, уонна ылыммыт Төрүт сокуоммут быһыытынан, таҥара дьиэтэ судаарыстыбаттан туспа барар уонна религия хас биирдии гражданин тус дьыалата буолар. Нэһилиэнньэ улахан аҥаара хайдах эрэ арахсыбыт, сокуон таһыгар сылдьар курдук».
1932 сыллаахха "өрөбүлүүссүйэни утары үлэни-хамнаһы ыыппытын иһин" буруйдаммыта уонна Буян-Бадыргыны кытта ытыллыбыта. 2007 сыллаахха үтүө аата реабилитацияламмыта.
Бэлиэтээһинээр уларыт
- ↑ В России отмечают День памяти жерт политических репрессий(суох сигэ — история). Тургутулунна 18 Сэтинньи 2009. Төрүт сириттэн архыыптанна 15 Тохсунньу 2010.
- ↑ Из истории банковского дела в Республике Тыва(суох сигэ — история). Тургутулунна 18 Сэтинньи 2009. Төрүт сириттэн архыыптанна 18 Ахсынньы 2011.
Литэрэтиирэ уларыт
Монгуш Байыр-Оол «Тайный курьер» Буяна-Бадыргы — «Тувинская правда», 11.12.2014 № 139