Кызласов Леонид Романович

Леонид Романович Кызласов (24.03.1924 – 24.07.2007) — сэбиэскэй кэмнээҕи Арассыыйа археолог-востоковеда, Сибиир, Орто уонна Киин Азия устуоруйатын уонна этнографиятын анал үөрэхтээх чинчийээччитэ, үөрэтээччитэ. 1967 сыл муус устар 15 күнүттэн устуоруйа билимин дуоктара, 1969 сыл от ыйын 18 күнүттэн профессор, МГУ биллиилээх профессорын үрдүк аатын ылбыта.

«Древнейшая Хакасия», «История Хакасии с древнейших времен до 1917 года» диэн академическай монографиялара,  “Древняя и средневековая история Южной Сибири”,  маны таһынан оскуола, үрдүк үөрэх преподавателлэригэр аналлаах методическай разработкаларын, үөрэтэр босуобуйаларын о.д.а үгүс научнай үлэлэр ааптардара. Оччолортон Хакасия сири оҥоруунан дьарыктанара, билигин Хотугу Азияҕа сири оҥоруу култууратын үгэһин сайыннарыы үрдүк кэрдиискэ турар.

1976 сыллаахха Саха университетын саха тылыгар уонна литературатыгар салаатын устудьуоннара үөрэхтэрин практикатыгар эмиэ араас сирдэринэн : Алданынан, Бурятиянан, Иркутскайынан, Хакассиянан, Туванан эргийэн, арааһы көрөн, киинэҕэ түһэрэн, астынан, үөрэн-көтөн кэлбиттэрэ.

Абакан музейыгар тиэргэҥҥэ гранит таастан суоруллубут араас ойуулаах-бичиктээх остуолбалары, обелистары,  киһилэри, иэйэхситтэри, киһигэ маарынныыр  үс харахтаах туох эрэ харамайдары, быһыыта, түҥ былыргы таҥаралары, күн таҥаралары көрбүттэр, киинэҕэ түһэрбиттэр.

Олортон үксүлэрин хакастар өбүгэлэрин уонна да атын түүрдүү норуоттар үҥэр-сүктэр күн таҥараларын, ытыктыыр өбүгэлэрин ойуулаан, руническай суруктаан, суоран туруорбуттар. Сорохторун, аан маҥнайгы түҥ былыргыларын, ким хаһан суоран туруорбута өссө биллибэт. Музей иһигэр боруонса үйэтинээҕи үгүс сэптэр – кэрэ оҥоһуулаах кынчааллар, үҥүүлэр, күөстэр, көһүйэлэр элбэхтэр. Кынчааллар уктарын төбөтүгэр кыра баҕайы барааннар, козеллар туралларын оҥорбуттара көрүөххэ үчүгэйэ бэрт. Абакан аттыгар Уйбат диэн үрэх кытылыгар  Москва университетын профессора Л.Р.Кызласов 50-ча студеннаах кэлэн, икки булгунньаҕы хаһа сылдьарын көрбүттэр. Ол хакастар өбүгэлэрэ IX – X үйэлэргэ кирпииччэнэн туппут дыбарыастара сууллан, көмүллэн булгунньах буолбут эбит. Хаһааччылар дыбарыас иһигэр араас иһит-хомуос, мал үлтүркэйдэрин булбуттар. Профессор Л.Р.Кызласов кэпсииринэн, былыргы хакаастар дыбарыас тулатынааҕы бааһыналарга сэлиэһинэй бурдугу Хара-Хорум куоракка тиэйэн атыылыыллара үһү.

Ити курдук сахалар Л.Р.Кызласов бэрт эйэҕэс, толору кэпсээнин дуоһуйа истибиттэр, элбэҕи билэн-көрөн төннүбүттэр.

Туһаныллыбыт литература:

1. Леонид Романович Кызласов олоҕун кэпсээнэ интернет ситимиттэн.
2. Н.К.Антонов. Айан. Хотугу сулус.1977. № 2.