Кэриэктэр

Кэриэктэр (нууч. кереки, бэйэлэрин анкалгакку — байҕал кытылын дьоно — диэн ааттыыллар эбит) — Чукоткаҕа олоро сылдьыбыт чукотка-камчаатка бөлөҕөр киирэр тылынан саҥарар хотугу палеоазиат омуктара. Билигин да сыдьааннара бааллар эрээри (2010 сыллааҕы биэрэпиһинэн 4 киһи кэриэкпин диэбит), тыллара өлүктүйбүт.

XX үйэҕэ Чукотка аптаныамыйалаах уокуругун Беринг оройуонугар Мейныпильгыно, Хатырка уонна Беринговскай диэн нэһилиэнньэлээх пууннарыгар чукчалары кытта булкуһан олорбуттара.

Тыллара кэрээк тылыгар чугас, сорох чинчийээччилэр кэрээк түөлбэ тыла дииллэр этэ. Лиэксикэтигэр эскимос тыла эмиэ көстөр. Аан бастаан тылы ойуулааһыны сэбиэскэй чинчийээччи П. Я. Скорик 1954—1956 сылларга сылдьан хомуйбут бэйэтин матырыйаалыгар олоҕуран оҥорбута. Хас да тиэкиһи суруйан хаалларбыта.

Онтон кэриэктэри Чукоткаҕа төрөөбүт-үөскээбит Владилен Леонтьев диэн сэбиэскэй этнограф 1970-с сыллардаахха үөрэппитэ, кырдьаҕастары кытта кэпсэппитэ, былыр олоро сылдьыбыт сирдэрин чинчийбитэ. 1971 сыллаахха аҕыс саҥа тиэкиһи суруйбута.

Төрүт дьарыктара

Кэриэктэр балыктыыллара, байҕал кыылын бултууллара, табалыыллара уонна чубукулууллара, ону таһынан сиэнэр үүнээйи (отон) хомуйаллара. Ыт көлөлөөхтөрө (наарталара уонна көлүйэр ньымалара чукотка-кэрээк ньымата). Соҕуруу кэриэктэр таба иитэллэрэ. Балыгы элбэх гына хаһааналлара.

Байҕал кыылын атараннан (этнографияҕа анал тиэрмин баар «керекская спица»), ох сааннан бултууллара, кэлин уоттаах сааннан бултуур буолбуттара. 1970-с сылларга диэри байҕал кыылын уонна эһэни бултуурга аналлаах дубинканы (кэлюунэн) туһаналлара, онтуктарын төбөтө моржа аһыыта, биитэр тимир буолара, чинчийээччилэр бу сэби Хотугу Америка индеецтэрин томагавкаларын былыргы торумугар чугаһаталлар.

Кыһынын 1-3 улахан холомоҕо олороллоро, хас холомо аайы хас да ыал кыстыыра. Сааһын сайылыкка көһөллөрө, онно анаан сиэр-туом толороллоро. Ойууннаахтара; ойуун кыырар таҥастааҕа. Олорор сирдэрин аттыгар кэрэх сирдэр бааллара — киит сыҥааҕа батары анньылыбт моржа чөмчөкөтүн уҥуохтарын эҥин булаллар.

Болкулуордара кэрээк, ительмен уонна чукча болкулуордарыгар чугас; Куки (Кутхе) диэн суор туһунан остуоруйалаахтар.

Литэрэтиирэ

• Леонтьев В. В. По земле древних кереков. Магадан, 1976.
• Леонтьев В. В. Этнография и фольклор кереков. М., 1983.
• Шнакенбург Н. Б. Нымыланы-кэрэки // Советский Север, 1939, № 3.
• Кереки // Сибирь. Атлас Азиатской России. — М.: Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография, 2007. — 664 с. — ISBN 5-287-00413-3
• Кереки // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. — ISBN 978-5-287-00718-8