Көс дьон

Көс дьон (номадтар) — сүөһү иитиитинэн дьарыктанар миграциялыыр дьон. Сорох көс дьон булдунан эбэтэр балыктааһынынан дьарыктаналлар.

Монголияҕа аттаах киһи

Хотугулуу илин Африка көс дьоно

Сүөһүнү мэччирэҥинэн иитии сүөһүну сезонуттан көрөн ырааҕа суох сиргэ үүрүүгэ олоҕурар. Үксүгэр кыһын үрдүк таһымҥа сытар хайа мэччирэҥигэр (кыстык), оттон сайын — намыһах таһымнаах хочолорго үүрэллэр (сайылык). Бостууктар олохтоох сурттаах буолаллар, онтулара үксүн аллара хочолорго бааллар. Бу суртка кыһыҥҥы өттүгэр сүөһү сиир отун хаһааналлар, ону кытары үөһэ хайаларга көһөр кыаҕа суох кырдьаҕастар сайылыы да хаалаллар. Сезоннай көһүү аҕа ууһүн бас билэр сирин иһинэн ааһар. Маннык олох тутула Монголия, Казахстан, Кыргызстан, Таджикистан, Азербайджан, Турция тыаларын сиригэр тарҕаммыт.

Көс олох бэлиэлэрэ:

1. сүрүн дьарык — экстенсивнай сүөһү иитиитэ;
2. кэмиттэн-кэмигэр буолар дьон уонна сүөһү көһүүлэрэ;
3. киһи-аймах туспа материальнай культурата уонна өйө-санаата.

Көс дьон кураайы истиэптэргэ уонна кумах куйаардарга эбэтэр үрдүк хайалаах сирдэргэ олороллоро. Бу эргин сүөһү иитиитэ ордук табыгастаах дьарык буолар. Холобура, Монголияҕа сири өҥорууга сөптөөҕүнэн территория 2% эрэ ааҕыллар, Туркменистаҥҥа — 3 %, Казахстаҥҥа — 13 %. Номадтар сүрүн астара - үрүҥ ас, эт, булт-алт, оҕуруот аһа, сир аһа. Кураан, буурҕа, тоҥоруу, сүөһү ыарыыта о.д.а. элбэхтэ буолалларын иһин кинилэр бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөсүһэр систиэмэлээхтэр. Көһө сылдьарга табыгастаах чэпчэкитик ыһыллар-хомуйуллар, түү таҥаһынан эбэтэр тириинэн бүрүллэр дьиэлэргэ олороллор (юрта, балаакка, ураһа). Иһит-хомуос алдьаммат матырыйаалтан (мас, тирии) оҥоһуллар. Көс дьон олохсуйан олорор омуктары кытары ситими туталлара, ол эрэн кинилэртэн улахан тутулуктара суоҕа. Устуорйа көрдөрөрүнэн номадтар аттаах дьон буолалларын быһыытынан сэриигэ баһыйыылаах этилэр.