Мамут, Муса
Муса Мамут (кыр-тат. Musa Mamut; 1931 с.олунньу 20 күнэ, Узунджи, ССРС - 1978с. бэс ыйын 28 күнэ, Симферополь, ССРС.) - кырыым татаара общественник. Сэбиэскэй былаас кырыым татаардара дойдуларыгар олороллорун боборун утаран бэйэтин умаппыта.
Муса Мамут бостуук Ягъи Мамут дьиэ кэргэнигэр, Узунджи дэриэбинэҕэ төрөөбүтэ. Сэбиэскэй былаас кырыым татаардарын депортациялыыр кэмигэр, Мамут дьиэ кэргэнин, Ташкент уобалаһын, Мирзачульскай оройуонун, "Баяут" колхоһугар күүстэринэн көһөрөн илдьибиттэр. Онно, депортация бастакы сылларыгар, Муса икки эдьиийэ уонна икки кыра бырааттара хоргуйан өлбүттэр. Хайыыр да кыаҕа суох буолан уол 13 саастааҕыттан, хлопогы тутар пууҥҥа куруусчутунан үлэлии киирбит, онно сороҕор, өйүн сүтэриэр диэри кырбыыллар эбит. 1956 с. тохсунньу 10 күнүгэр, 4 эрэ кылаас үөрэхтээх эрээри, Муса Мамут, тыахаһаайыстыбатын мэхээнньиктэрин бэлэмниир училищеҕа киирбит. Ол үөрэҕин бүтэрэн, сопхуоска тракториһынан үлэлээбит. 1958 с. Зекия Абдуллаевалыын ыал буолан Янигюль куоракка (Ташкент уобалаһа) көспүт.
1975 с. муус устар ыйыгар, Муса Мамут дьиэ кэргэнин кытта, Донское диэн дэриэбинэҕэ дьиэ атыылаһан Кырыымҥа төннүбүт. Ол эрээри, нотариус нөҥүө дьиэ дөкүмүөнүн оҥортороору гыммытын аккастаабыттар. Онтон, кинини уонна дьиэ кэргэнин утары паспортнай эрэсиими кэстилэр диэн холуобунай дьыала оҥорбуттар. 1976 с.муус устар 26 күнүгэр Муса Мамут тутуллубут. Ыам ыйын 13 күнүгэр, Симферополь оройуоннай суута, икки сылга уопсай эрэсиимнээх хаайыыга олороругар уураахтаабыт. Суруогун Полтавщинаҕа, Кремечукка олорбут. Аҕыйах ыйынан үчүгэй үлэтин иһин болдьоҕун иннинэ босхолонон, СМУ "Нефтестрой" үлэлииргэ сыһыарыллан олорбут. 1977 с. от ыйын 18 күнүгэр, болдьоҕун иннинэ босхолонон, Донскойга дьиэ кэргэнигэр төннүбүт, ол эрээри, Кырыым былаастара, уруккуларын курдук, пропискаланарын аккаастаан, Кырыымтан баралларын модьуйбуттар. Үөһэ турар тэрилтэлэргэ, ол иһигэр, ССКП КК үҥсэн суруйбуттара туһалаабатах. 1978 с. Муса Мамуту уонна кини кэргэнин утары, паспортнай эрэсиими кэстилэр диэн, саҥа, холуобунай дьыаланы тэрийбиттэр. Ол туһунан биллэрбиттэригэр, Муса, былаас илиитигэр уонна тыыннаахтыы бэриммэтин туһунан этиммит. Бэс ыйын 23 күнүгэр, 10:30 Мусаны силиэдэбэтэлгэ илдьээри участковай инспектор кэлбитигэр, Муса, бэйэтин үрдүгэр бензини куттан баран умаппыт.
Бэс ыйын 28 күнүгэр, ылбыт баастарыттан, Симферополь куораттааҕы балыыһатыгар, Муса Мамут өлбүт. Олоҕун бүтэһик сөкүүндэтигэр диэри өйүн тута сыппыт уонна оҥорбутуттан кэмсиммэтин, кырыым татаардарын бырааптарын күөмчүлээһини утаран ити быһыыны оҥорбутун туһунан эппит. Бэс ыйын 30 күнүгэр, кинини Донской кылабыыһатыгар көмпүттэр.
Муса Мамут бэйэтин уматыыта хамсааһыны таһаарбыта. Ол курдук, Мустафа Джемилев, аан дойдуга иһитиннэрбитэ, Решат Джемилев, Саудовскай Аравия хоруолугар Халид ибн Абдул-Азиз аль Саудка уонна аан дойду биллиилээх боксера Мохммед Алига суруйан биллэрбитэ. Академик Андрей Сахаров, Леонид Брежневка уонна Николай Щелоковка Мамут огдооботугар биэнсийэ аныылларыгар уонна кырыым татаардарын кыһалҕаларыгар болҕомтолорун ууралларыгар көрдөспүтэ. Оттон, Зекия Абдуллаева, ССРС кылаабынай борокуруоругар, эрэ өлбүтүгэр буруйдаахтары булан сууттууругар көрдөһөн суруйбута. Диссидент-поэт уонна правозащитник Григорий Александров Муса Мамутка анаан "Факел над Крымом" диэн поэманы суруйбута.
Муса Мамут аатынан Ялтаҕа, Судакка, Мирнойга, Донскойга уулуссалар ааттаммыттара, ону таһынан, Донскойга, 2009 с."Муса Мамут" диэн мусульман итэҕэллээхтэр общиналара арыллыбыта.
https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BC%D1%83%D1%82,_%D0%9C%D1%83%D1%81%D0%B0
https://avdet.org/ru/2017/06/23/musa-mamut-kak-eto-bylo/ Архыыптаммыт 2020, Ыам ыйын 16 күнүгэр.