Неустроев Дмитрий Михайлович

Дмитрий Михайлович Неустроев – чаҕылхай төрүт талааннаах үҥкүүһүт. Сахалартан бастакы эстрада үҥкүүһүттэриттэн биирдэстэрэ. Аан дойду араас норуоттарын үҥкүүлэрин толороро, сахалыы уонна эбээннии ыллыыра, драмаларга оонньуура.

Д.М. Неустроев 1933 сыллаахха, ыам ыйын 15 күнүгэр Сулҕаччы Бабаҕатыгар Оҕо Мэҥэтэ алааска колхозтаах кэргэнигэр төрөөбүтэ. Миитэрэй оҕо сааһа Сулҕаччы толоонунан уонна алаастар быыстарынан биэрэс тэбэн, күөх көбүөр кырсыгар үҥкүрүйэн-күөлэһийэн ааспыта.

Кини аҕата Михаил Неустроев Сулҕаччы Бабаҕатын киһитэ, эдэр сааһыгар өлбүтэ. Ийэтэ, Федотовтар кыыстара, таптал аата Солколуур Өлөөнө, сүрэхтээх аата Федотова Елена Григорьевна этэ. Миитэрэй ыал соҕотох оҕото буолан, таайдарын оҕолорун кытта булкуһан үөскээбитэ уонна кинилэри кытта Уорҕа (Чурапчы) оскуолатыгар маҥнайгы кылааска үөрэммитэ.

Чурапчы нэһилиэнньэтин күүс өттүнэн хоту оройуоннарга көһөрүү алдьархайа Миитэрэй дьонун эмиэ хаппыта. Оҕо эрдэҕиттэн батыспыт, аҕа оҥостубут эһэтэ Кудайыыс: “Соҕотох сиэммин ханна илдьэн сир-халлаан муннугар муннаран кэбиһиэххит биллибэт. Бэйэбиттэн араарбаппын”, - диэн Миитэрэйи илдьэ хаалбыта. Ийэтэ, төһө да уолуттан арахсара ыараханын иһин, кырдьаҕас тойонуттан былдьаһар, эбэтэр оҕотун кытта хаалар кыаҕа суоҕа. Эһэтэ Кудайыыс хараҕынан көрбөт кэриэтэ этэ. Онон 8 саастаах уолу сирдьит гынан илдьэ сылдьара. Сиэнин наһаа маанылаан, аһын-таҥаһын көрөн араҥаччылаан илдьэ сылдьыбыта. Ол да буоллар, Миитэрэй тулаайахсыйыы, соҕотохсуйуу эрэйин элбэхтик билбитэ. 1945 сыл саас аймахтара, ийэтэ саҥа кэргэнин кытта көһүүттэн этэҥҥэ эргиллэн кэлбиттэрэ.

Эһэтэ өлбүтүн кэнниттэн Миитэрэй арыт ийэтигэр, арыт оҕото суох таайыгар Федотов Николайга хардарыта кэлэ-бара сылдьыбыта. Олорор сирэ табыллыбата эбитэ буолуо, түптээн-таптаан биир оскуолаҕа үөрэммэтэҕэ. Мындаҕаайыга 7-c кылааһы бүтэрбитэ уонна онтон ыла оскуола диэҥҥэ эргиллибэтэҕэ. Оскуола кэнниттэн Дьокуускайга тастыҥ эдьиийигэр Өрүүнэҕэ киирэн олорор. Ол сылдьан саха театрын талааннаах артыыстарын кытта билсэр, бииргэ улэлэһэр. Театр коллектива элэккэй, үлэһит уолу сөбүлээн бэйэтин кытта үлэлэтэ, илдьэ сылдьар.

Сэрии кэнниттэн Саха театрыгар саҥа национальнай үҥкүү-ырыа ансаамбыла тэриллибитэ. Ансаамбылга эдэр, талааннаах ыччаты ылбыттара, олор быыстарыгар Миитэрэй эмиэ баара. Сотору ансаамбыл ыһыллыбыта. Онон Миитэрэй Орто Халымаҕа ананан барар. Үс сыл курдук кулууп сэбиэдэссэйинэн үлэлии сылдьан, 1957 сыллаахха Москваҕа Саха сирин литературатын уонна искусствотын күннэригэр ыҥырыллар, ситиһиилээхтик кыттан ЫБСЛКС Киин Комитетын, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта. Ити кэмтэн искусство эйгэтигэр киирэр суолун аспыта.

Сотору Москваҕа тиийэн улуу үҥкүүһүт, ССРС народнай артыыһа Махмут Эсамбаев үҥкүүгэ үөрэтэр мастарыскыайыгар биир сыл дьарыктанар, Сахатын сиригэр эстрада үҥкүүһүтэ буолан кэлбитэ. Индийскэй, грузинскай, африканскай уо.д.а. үҥкүүлэри бэлэмнээн сыанаҕа таһаарбыта.

Дмитрий Михайлович Саха музыкальнай-драматическай театрыгар уонча эрэ сыл үлэлээбитэ. Ол эрээри, ити кылгас кэм иһигэр чаҕылхай талаана дьаныардаах үлэ түмүгэр аһыллыбыта. Көрөөччүлэр өйдөрүгэр-санааларыгар саха Эсембаевынан буолбута. Ити кылгас кэмҥэ Сахатын сирин бары оройуоннарын ордорбокко кэрийбитэ. Ону ааһан Дальнай Востогунан, Бурятия, Тува өрөспүүбүлүкэлэринэн, Чингискэй уобалаһынан гастролларга сылдьыбыта.

Олоҕун тиһэх сылыгар кини Александр Бодосьян эстраднай бөлөҕөр кыттан Тува өрөспүүбүлүкэтин киинигэр Кызылга үҥкүүлүү сылдьан, эмискэччи ыалдьан дойдутугар төннөн кэлбитэ. Ыарахан ыарыы ыһыктыбатаҕа. 1967 сыл кулун тутар 10 күнүгэр баара эрэ 33 сааһыгар айымньылаах үлэтин, талаанын, үҥкүүтүн чыпчаалыгар сылдьан тапталлаах кэргэниттэн, оҕолоруттан, иитэн тааһаарбыт театрыттан, бииргэ үлэлээбит коллективыттан хомолтолоохтук арахсыбыта.

Дмитрий Михайлович ыалдьара биллибэккэ сылдьан: “Мин өллөхпүнэ Дьокуускайга көмүллүөм суоҕа. Таптыыр дойдубар Сулҕаччыга сытыам”, - диэн эппиттээх. Онон уҥуоҕун төрөөбүт дойдутугар, Сулҕаччыга көмпүттэрэ.

1993 сыл ыам ыйын 15-16 күннэригэр Дмитрий Неустроев аатын үйэтитэр, кини кылгас да кэмҥэ буоллар, сулустуу чаҕыллан ааспыт талаанын эдэр көлүөнэҕэ тиэрдэр туһугар Сулҕаччы нэһилиэгин олохтоох сэбиэтэ, общественноһа үҥкүүһүт төрөөбүтэ 60 сылын туолуутун үрдүк тэрээһиннээхтик бэлиэтээбитэ уонна Дмитрий Михайлович Неустроев аатынан үҥкүү күрэҕин ыыппыта. Улуустааҕы культура управлениетын быһаарыытынан Дмитрий Неустроев аатынан үҥкүү күрэҕэ сыл аайы ыытыллар буолла.

Туттуллубут литература

1. http://project.1september.ru/works/600078 2. Сулҕаччы түөлбэтигэр / (хомуйан оҥордо П.М. Павлова, П.М.Павлов, Д.Ф.Наумов, Т.П.Павлова). – Дьокуускай.: 2005 – 204 c.