Ньурба оройуонун Бордоҥ нэhилиэгэ Маалыкай сэлиэнньэтэ
Саха бикипиэдьийэҕэ Ньурба улууһун Бордоҥ нэһилиэгэ. Административнай киинэ – Маалыкай сэлиэнньэтэ. Ньурба оройуонун хотугулуу-арҕаа өттүгэр сытар. Хоту диэки Өлөөн улууһун, соуруу Сунтаар улууһун, арҕаа Мэҥэдьэк, илин Малдьаҕар уонна Ньурбачаан нэһидиэктэрин кытта быысаһар. Тайаан сытар сирин уопсай иэнэ 1975,5387 тыһ. га Тыа хаһаайыстыбатыгар туһаныллар сирэ 5491 га. Ол иһиттэн: Т/х тэрилтэлэрэ ылар сирдэрэ 1116 га, ходуһата 594, бааһыната 63 га, мэччирэҥэ 459 га. бааһынай хаһ.202 га, о.и. ходуһата 182 га, бааһыната 20 га. Гражданнар сирдэрэ 1315,45 га. о.и. ходуһата 1315 га, сайылык 0,45 га. Атын тэрилтэлэр сирдэрэ 107 га. Түҥэтиллэ илик сир 2751 га. Нэһилиэнньэлэх пууннар ылар сирдэрэ 1415 га Бырамыыссаланас 57 га Ойуур ылар сирэ 1926191 га Уу ылар сирэ 12092 га Саппаас сир 30141 га Маалыкай 25 уулуссалаах.
Нэһилиэнньэ ахсаана 2015 киһи, хаһаайыстыбата – 532 ыал.
30 араас тэрилтэ, 2 кооператив, 11 бааһынай хаһ.44 бэйэ дьыалатынан дьарыктаначчы үлэлииллэр. Маны таһынан 9 уопсастыбаннай тэрилтэ, 9 түөлбэ бааллар. Нэһилиэнньэ сүрүн дьарыга - сылгы-сүөһү иитиитэ, бултааһын, урбаан. Нэһилиэк бас билэр суола 57,67 км. Бөртөлүөт түһэр былаһаакката. Сайын Марха өрүһүнэн Ньурбаттан “Заря” нэдиэлэҕэ 4 сырыыны оҥорор. Салгынынан күһүн, сайын 3 сырыы бөртөлүөтүнэн оҥоһуллар.
Нэһилиэнньэ Маалыкай Тохсунньу 1 к. 2016 сыл
(киһи)
Көрүҥнэрэ Тохсунньу 1 к. Хамсаабакка олорор дьон ахсаана 2 015 Эр киһи 1 014 Дьахтар 1 001 Оҕо ахсаана 584 О.и. алтатыгар дылы 214
7-17 дылы 370 Сыл устата төрөөтө 16 Сыл устата өллө 10
О.и. бииригэр дылы 0
Кэлбит дьон 5
Барбыт дьон 5
Үлэлиир кыахтаах, үлэлиир сааһыгар 942
Норуот хаһ-гар үлэлииллэр 403
Экэниэмикэ судаарыстыбаннай сиэктэригэр
Үлэлиир саастаах ыччат күнүскү үөрэххэ 141
Кэтэх хаһаайыстыбанан дьарыктанааччылар 227 Учуокка турбут үлэтэ суохтар 19 Пиэнсийэлээхтэр ахсааннара 418 О.и. үлэлиирэ 101 Пиэнсийэ орто кээмэйэ солк. 15 607 Инбэлииттэр ахсааннара 146 О.и. үлэлиирэ 9 Ыал ахсаана 542 О.и. кыаммат ыал 149 Онно киһи ахсаана 447 Сыл бүтэһигэр олоруу алын кээмэйигэр тиийбэт дохуоттаах ыал ахсаана 265 Тыыл бэтэрээнэ
23
Сэриигэ ыҥырыллыбыт 201 Эргиллибит 102 Сэриигэ охтубут 52 Сураҕа суох сүппүт 47 Эйэлээх кэмҥэ сэриигэ кыттыбыт бэтэрээн 4
Үлэлээхтэр ахсааннара Маалыкай 1.01. 1916
Киһи ахсаана
тэрилтэлэргэ Бэйэ дьыалалаахтар уонна дьоҥҥо үлэлээччилэр Кэтэх хаһ. Дуогабар быһыытынан Барыта Нэһилиэккэ үлэлээччи 403 55 227 4 689 Ол иһигэр: Тыа хаһ. Ойуур хаһ. 19 11 4 34 Тыа хаһ. өҥө оҥоруу 17 11 4 32 Ойуур хаһ. өҥө оҥоруу. 2 2
Сир баайын хостооһун 31 31 Халыыс хостооһун 31 31
Электроэнергияны оҥоруу, ону тириэрдии 2 2 Эргиэн, тиэхиникэни атыылааһынтан ураты 18 18 18 18 Тыраанспар, сибээс 4 4 сибээс 4 4 Үп эргииригэр 7 7 Судаарыст салайыыга, куттал суох буолуутугар, соц. харалтаҕа 17 17 Олохтоох салайаныыга 13 13 Эдэр ыччаты салайыыга 1 1 Судаарыст өҥөтө полиция 3полиция 3 Үөрэхтээһин 142 142 Доруобуйа харыстабыла, соц. өҥө 39 39
Ветеринарнай. өҥө 9 9 Социальн.өҥө 1 1 Коммунальн, социальн, анал өҥөлөрү оҥоруу. 124 44 168 Туттуллубут ууну, бөҕү суох оҥоруу. 41 41 Уопсастыбаннай тэрилтэлэр үлэлэрэ 18 18 Сынньалаҥы,култуураны, успуорду тэрийэр тэрилтэлэр үлэлэрэ. 54 54 Анал өҥөнү оҥоруу 10мпч+1водопост 44 55 Кэтэх хаһ-ҕа үлэлээһин 227 227
Бордоҥ нэһилиэгин норуодунай дьокутааттарын сэбиэтин ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэллэрэ.
1926-1929 с.с. Иванов Семен Федорович I (1910-1951)
1929-1930 с.с. Иванов Семен Федорович II (1912-1973)
1931-1935 с.с.
1935-1939 с.с.
1939-1942 с.с. Иванов Семен Федорович II (1912-1973)
1943-1947 с.с. Ефремов Николай Афанасьевич (1900-1978)
1947-1952 с.с. Ксенофонтов Иван Семенович
1952-1954 с.с. Габышев Яков Степанович (1929-1970)
1954-1956 с.с. Даянов Андрей Иванович (1932-1982)
1956-1958 с.с. Иванов Семен Федорович II (1912-1973)
1958-1963 с.с. Ефремов Илья Гаврильевич (1923)
1963-1969 с.с. Ксенофонтов Иван Семенович
1969-1974 с.с. Аммосов Иван Егорович (1932-1993)
1974-1978 с.с. Егоров Александр Иванович (1930-1991)
1978-1987 с.с. Аммосов Иван Егорович (1932-1993)
1987-1990 с.с. Петров Николай Семенович (1934- 2007)
1990-1994 с.с. Прокопьев Меркурий Михайлович (1952-1994)
Бордоҥ нэһилиэгин сэбиэтин баһылыктара.
1990-1994 гг. Васильев Револий Иннокентьевич, 1956 1994-1998 гг. Алексеев Николай Григорьевич (1945-1998) 1998-2005 гг. Евсеева Мария Петровна 09.11.1956 2005-2012 гг. Тихонов Василий Гаврильевич, 1952 с. 2012-2013 гг. Николаев Аркадий Иванович, 28.06.1962 2013 сылтан Петрова Наталия Семеновна, 05.05.1965 Бордоҥ нэһилиэгин дьокутааттарын сэбиэтэ. 2002 сылтан «Бордоҥ нэһилиэгэ» МТ нэһилиэктээҕи сэбиэтэ талыллан үлэлиир 2002 дьаһалта дьиэтигэр үлэлиир, 15 дьокутаат. Бэрэссэдээтэллэрэ: 2002-2007 с.с. Иванов Иосиф Семенович (1954 с.) 2007-2012 с.с. Иванов Иосиф Семенович (1954 с.) 2012-2013 с.с. Степанов Прокопий Юрьевич (1983 с.) 2013 сылтан Карманова Сардана Васильевна (1975 с.) 2002 сылтан көмпүүтэр баар.
«Бордоҥ нэһилиэгэ» МТ дьокутааттарын сэбиэтэ (3-с ыҥырыылаах)
№ Дьокутаат А.А.А.А. Төрөөбүт сыл Үөрэҕэ Үлэлиир тэрилтэтэ. Тугу үлэлиирэ 1 Васильева Оксана Инн. 1965 үрдүк "Мичил" оҕо уһуйаана сэбиэдиссэй 2 Бурцева Елена Василь. 1976 үрдүк М.В.Мегежегскэй аатынан т/х хайысхалаах орто оскуола учуутал 3 Григорьева Федора Пр. 1970 Орто анал Арассыыйа пуочтатын Ньурбатааҕы дьаһалтатын Маалыкайдааҕы салаата салайааччы 4 Егорова Елена Егоровна 1965 Орто "Мичил" оҕо уһуйаана 5 Егоров Михаил Прокопьевич 1954 Орто анал пенсионер 6 Ефремова Людмила Софроновна 1955 үрдүк М.В.Мегежегскэй аатынан т/х хайысхалаах орто оскуола учуутал 7 Карманова Сардана Васильевна 1975 үрдүк Маалыкайдааҕы ветлечебница салайааччы 8 Кириллина Марианна Петровна 1978 Ситэтэ суох үрдүк “Айар киин” норуот айымньытын дьиэтэ методиһа 9 Михайлова Ольга Валерьевна 1984 высшее "Сардана" оҕо уһуйаана иитээччи 10 Николаева Мария Васильевна 1978 Орто анал "Мичил" оҕо уһуйаана Иитээччи көмөлөһөөч. 11 Николаев Николай Наумович 1936 үрдүк Учаастактааҕы балыыһа кылаабынай бырааһа. 12 Семенова Татьяна Прокопьевна 1974 үрдүк М.В.Мегежегскэй аатынан т/х хайысхалаах орто оскуола Кииннэммит бухгалтерия бухгаалтыра 13 Спиридонова Зоя Ивановна 1972 Орто анал М.В.Мегежегскэй аатынан т/х хайысхалаах орто оскуола учуутал 14 Шараборина Августина Васильева 1978
Нэһилиэк историята
Саха сирин хотугулуу-арҕаа сытар күөх Ньурба улууһун биир уһук дэриэбинэтэ – маанылаах Маалыкай, быйаҥнаах буордаах Бордоҥ нэһилиэгэ буолар. 1854 сылга Ричард Карлович Маак «Вилюйский округ» диэн кинигэтигэр Маалыкайга 72 киһи баар этэ диэн бэлиэтээбит. Педагогическай наука кандидата Герасим Васильев 2001 сыл кулун тутар 21 күнүгэр «Ньурба» хаһыакка суруйбутунан Бордоҥ нэһилиэгин историята сурукка киирбитинэн 1771 сылтан саҕаланар. 1822 сылга биһиги нэһилиэкпит «1-кы Бордоҥ» дэнэрэ. Төрүттэр тустарынан үһүйээннэр, кэпсээннэр ортолоругар маннык сэһэннэр бааллар: Түҥ былыргыта саха омук төрдө буолбут Омоҕой баай кыра кыыһа Эбэлэй Чыҥаа кэргэнэ Эллэйдиин суос соҕотох Сатаҕа-Көлө диэн уолларыгар Ньурба күөлүгэр олорбут Ньырбакаан, тоҥустартан ордон хаалбыт, соҕотох Ньырбачаан диэн кыыһа Туймаада хочотугар күрээн тиийэн, киниэхэ одьулуун ойох буолар уонна үс уол оҕону төрөтөр: Быркыҥаа Боотур, Тойук Булгудах, Босхоҥ Бэлгэтии. Уолаттар аҕаларын төрөппүт уола Тыгыны кытары тапсыбакка ийэлэрин төрүт дойдутугар Ньурбаҕа кэлэн олохсуйбуттар. Быркыҥаа үс уолу төрөппүт: Торбуох, Таркаайы, Омолдоон. Омолдоон үс ойохтонор. Бастакы ойоҕуттан тоҕус, икки одьулуун ойоҕуттан иккилии уолланар. Иккис одьулуун ойоҕуттан төрөөбүт уолаттар Кыраһа, Лахсыыр кырыыба сиргэ Кукаакы түбэтигэр тахсан олохсуйбуттар. Кукаакы нэһилиэгин дьоно Омолдооннор дэнэллэр. Түүлээх түҥүрдээх Түлүөн ойуун уола Тииҥ Бас Хантаҕар Быгый Кэтириэй диэн уола сэттэ уолу төрөппүт: Дьэгин, Дьаарын, Сиэллээх Өһүргэ, Тирэх о.д.а. Онон кэлин бастакы Бордоҥ нэһилиэгин аҕа уустарын ааттара Кукча, Асхар, Мэнэ, Дьаарын буолбуттар. Ньурба бордоҥноро, кукаакылара түҥ былыр үйэлэр уҥуордарыгар Өлүөнэ Эбэ хотун маанылаах Туймаадатыгар кэлэн олохсуйбут улуу Эллэйтэн уонна Түүлээх түҥүрдээх Түлүөн ойуунтан төрүттэнэн-уустанан, силис-мутук тардан, күн бүгүҥҥэ диэри тэнийэ үүнэ-үөскүү олордохпут. Нэһилиэк ыстаарысталарынан үлэлээн сылдьыбыттар: 1860 с. Сэмэн Васильев (1818 с. төр.) 1865 с. Афанасий Федоров (1827 с. төр) 1983 с. Афанасий Федоров (1827 с. төр) 1896 с. Николай Попов (1870 с.) 1909 с. Георгий Александров () 1913-1916 с.с. Абраам Шадрин. ”Бордоҥ” кинигэ 543-546 стр.
XIX үйэ бүтүүтүгэр Маалыкайга Иннокентьевскай таҥара дьиэтэ үлэлиир. Итиннэ 1885 сыллаахха церковнай-приходской оскуола аһыллар. Нэһилиэк аҕабыыта Николай Попов прихожанин Григорий Кононов Ураһалааахха турбут икки хостоох дьиэтин сиэртибэ быһыытынан биэрэн, таҥара дьиэтин таһыгар тутан үлэҕэ киллэрэн сэттэ үөрэнээччилээх оскуола үлэтин саҕалыыр. 1936 сыллаахха олохтоохтор күүстэринэн улахан мааны көстүүлээх оскуола дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирэр. 1942 сыллаахха тулаайах, кыаммат ыаллар, сэриигэ барбыт буойуттар оҕолоругар анаан интернат тутан үлэҕэ киллэрэн үгүс оҕону хоргуйууттан, тоҥортон-хатартан быыһаабыттара. Ити курдук, үүнэр көлүөнэ туһугар үлэлээн 1957 сылтан орто оскуола буолан тыһыынчанан эдэр ыччакка ситии-хотуу аттестатын туттартаан олох киэҥ аартыгар атаартыыр. Олортон 27 киһи наука араас хайысхаларын кандидаттара, профессордара, доктордара, доктордар доктордара буола үүннүлэр. Ньурба оройуонугар Чаппанда сэлиэнньэтигэр кииннээн 1918 сыл бэс ыйын 1 күнүттэн «Холбоһук» (“Единение”) диэн атыы-эргиэн тэрилтэтэ үлэтин саҕалаабыта. Ол тэрилтэ тэриллиэҕиттэн биһиги нэһилиэкпитигэр УПО тэрилтэтэ үлэлии турар. 1926 сыллаахха Маалыкайга бастакы медпуун тэриллэр. 1948 сыллаахха биэс куойкалаах участковай балыыһаҕа кубулуйар. Билигин толору хааччылыылаах икки этээстээх участковай балыыһаны 1969 сылтан РСФСР үтүөлээх бырааһа Николаев Н.Н. салайан үлэлэтэр. 1927 сыллаахха бастакы комсомольскай ячейка тэриллэн күүскэ үлэлиир. 1937 сыллаахха сибээс олохтонон киллэриллэр. 1937 ааҕар балаҕан, кулууп аһылаллар. Ааҕар балаҕан кулууп иһинэн бастакынан иилээн-саҕалаан араас агитационнай үлэлэри ыытан үлэлэппит киһиннэн Иванов Н.Ф. буолар. 1941-1945 сыллардааҕы Аҕа дойду улуу сэриитин уоттаах толоонугар хаалбыттара 50, сураҕа суох сүппүттэрэ 48, тыылга үлэ фронугар атын сирдэргэ баран үлэлээбиттэрэ 32, Улуу сэрии өрөгөйдөөх кыайыытын илдьэ кэлбиттэрэ 103, тыылга үлэлээн тыыл бэтэрээнэ буолбуттара 400-тэн тахса биир дойдулаахтарбыт. 1950 сыллаахха бастакы дизельнай электростанция тутуллан электроэнергия нэһилиэккэ бэриллибитэ. 1954 с. бэс ыйын 14 к. РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин Ыйааҕынан 1 Бордоҥ уонна Кукаакы нэһилиэктэрэ холбоһон Бордоҥ нэһилиэгэ буолбуттар. 1960 сыллаахха бастакы детсад Васильев Н.С. сэбиэдиссэйдээх, 1961 сыллаахха о5о яслята Поздеева Н.В. сэбиэдисэйдээх тэриллэн аһыллыбыттара. Билигин 50-нуу миэстэлээх икки оҕо детсада үлэлии олороллор. 1974 сылтан музыкальнай оскуола, 1975 сылтан аптека үлэҕэ киирбиттэрэ. 1929 сыллаахха бастакы «Кыайыы» холкуос тэриллибитэ. 1941-45 сылларга 20 кыра-кыра холкуостар бааллара. 1954 сылтан холкуостары бөдөҥсүтүү саҕаламмыта. 1959 сыллаахха бөдөҥсүйбүт холкуоһу Саха сиригэр Сэбиэскэй былааһы төрүттэспит, халбаҥнаабат ленинец Степан Васильевич Васильев аатынан ааттыыллар. Холкуос 1967 сыллаахха Ст. Васильев аатынан сопхуоска кубулуйар. Сопхуос дириэктэринэн Ленин, Үлэ Кыьыл Знамята уордьаннар кавалердара, ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата Прокопьев Н.И. буолар. 1973-1989 с.с. сопхуос дириэктэринэн Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх ветеринарнай бырааһа Евсеев И.В. үлэлиир. 1990 сыллаахха Ст. Васильев сопхуос уларыта тутуллан сылгы собуота буолар. Сылгы собуотун дириэктэринэн Антонов Н.К. өр сылларга таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 2006 сылга үүнэр көлүөнэни омук быһыытынан саҥа үйэ сайдыылаах сахата, дьоһун ыччата буоларыгар тирэх буолуо, укулаат ууруо диэн өбүгэлэрбит үтүө үгэстэстэригэр олоҕуран норуот төрүт өй-санаа, сиэр-майгы култууратын үөрэтиигэ анаан биир дойдулаахпыт Степан Васильев аатынан кыраайы үөрэтэр историческай музей аһыллан үлэлиир. 2013 сылтан оҕо спортивнай оскуолата тэриллэн үлэтин саҕалаата.
Нэһилиэк ураты сирдэрэ:
«Алаас ааттаах, дойду сурахтаах» дииллэринии киэн туттабыт: үгүс сиртэн хостонор баайдаах, араас балыгынан күндүлүүр Марха эбэбитинэн, бултаах-астаах аар тайҕабытынан, күлүмүрдэс аламаас таас баайдаах Накыыммытынан, саха омугу омук гыммыт мэнэдьэкпит сылгытынан, аатырбыт соболоох Сугдьаар күөлбүтүнэн, чэрдээх илиилээх биир дойдулаахтарбытынан, ырыа-үлэ аргыстаах көлүөнэбитинэн. Марха өрүс Уһуна 1181 км., уопсай иэнэ 99 тыһыынча кв.м. Сүрүннээн хаар уонна самыыр эргииринэн уутун толорунар. Сыл устата алларанан 150 суукка, өрө 208 суукка тонор. Мархаҕа хаҥас өттүнэн Ханньыйа үрэх түһэр, уҥа - Моркуоку өрүс уута киирэр, Марха Бүлүү өрүскэ түһэр. Марха өрүс бассейныгар көмүс, аламаас уонна базальт баара биллэр. Маны таһынан кыраһыабай айылҕалаах, балыгынан баай буолан дьон-сэргэ ытыктабылын ылар.
Накыын сирэ Марха өрүс ханас биэрэгэр аламаас баайдаах Накыын сирэ дьон-сэргэ болҕомтотун тардар дойдуга улахан суолталаах сир быһыытынан биллэр. Накыын уонна Ханньыйа үрэхтэр икки ардыларыгар, Маалыкайтан 150 км. тэйиччи сытар. Накыын сирэ аламааһынан эрэ буолбакка булдунан баай сир буолан биһиги төрүттэрбит бултуур сирдэрэ буолара. Билигин манна алмааһы хостуур вахтовай бөһүөлэк 2000 сылтан тутуллан үлэлиир. «Нюрбинская» уонна «Ботуобинская» кимберлитовай трубкаларга үлэ-хамнас барар.
Сүгдьээр күөл Сүгдьээр – Саха сирин арҕаа өттүн улахан күөллэриттэн биирдэстэрэ буолар. Маалыкайтан 150 км. тэйиччи сытар. Күөл 8 км. усталаах, 5 км туоралаах, 24,9 тыһыынча кв.м. иэннээх. Куөл уута саамай дириҥ сиринэн 2 миэтирэҕэ эрэ тиийэр. Күөл уута хайалартан киирэр. Чугас кыра-кыра күөллэрдээх (комплекс озер). Атын күөллэртэн уратыта өссө бөдөҥ соботунан, дьикти састааптаах сапропелынан баай. Ураты айылҕалаах кэрэ миэстэ буоларын быһыытынан, 1994 сылтан республиканскай суолталаах ураты харыстанар айылҕа территориятынан билиниллэн Эркээйи сир статуһа инэриллибитэ.
Мондоку Мондоку Маалыкайтан 5 биэрэстэлээх киһи кута-сүрэ тохтуур үчүгэй айылҕалаах, араас мас буодьулаах, кыраһыабай хатыҥ арыылардаах Мондоку диэн кыракый күөллээх сир. Аттыгар Тойон уйата алааска саха сирин чулуу революционера Степан Васильевич Васильев төрөөбүтэ. Билигин Мондокуга Маалыкай орто сокуолатын иһинэн «Кымыс» духуобунай-чэбдигирдэр киин быһыытынан сайыҥҥы лааҕыр базата үлэлиир.
Киэн туттар дьоммут.
Степан Васильевич Васильев (1896-1943) – биллиилээх государственнай, общественнай-политическай уонна профсоюзнай деятель, рабочай депутаттар Сэбиэттэрин президиумун сэкэрэтээрэ, Саха АССР Совнаркомун бэрэссэдээтэлэ, партия Киин Комитетын Киин хонтуруоллуур комиссиятын аппаратыгар тиийэ үлэлээбитэ. Кини аатын кытта дойдуга, Саха сиригэр көмүс уонна да атын сиртэн хостонор кунду таастар промышленностарын сайдыылара быһаччы сибээстээхтэр.
Михаил Васильевич Мегежекскэй – (1898-1929) биллиилээх государственнай, общественнай-политическай деятель, Саха АССР Киин ситэриилээх комитетын бэрэссэдээтэлэ, актыыбынай бассабыык, өрөбөлүүссүйэҕэ буспут-хаппыт ленинец, Саха сиригэр комсомольскай ячейкалар тэриллэллэрин салайсыбыт чулуу уолаттарбытыттан биирдэстэрэ.
Анастасия Петровна Данилова (1916-1993) – общественнай-политическай деятель, талааннаах салайааччы, эрэллээх үлэһит, ыччат наставнига, РСФСР Υрдүкү Сэбиэтин депутата, Президиумун бэрэссэдээтэлэ, Саха АССР Υрдүкү Сэбиэтин депутата, сэкэрэтээрэ, партия обкуомун пропагандаҕа уонна агитацияҕа сэкэрэтээрэ, Саха Республикатын дьахталларын хамсааһынын тэрийээччилэриттэн биирдэстэрэ. Υлэ Кыһыл знамята уонна Бочуот знага орденнарынан наҕараадаламмыта.
Николай Иванович Прокопьев (1918-1995) – идэтинэн учуутал, преподаватель, Сойуус суолталаах персональнай пенсионер, тыа хаһаайыстыбатын үлэтин уһулуччулаах төрүттээччи, Степан Васильев аатынан холкуоһу, онтон дойдуга биллэр сопхуоһу тэрийэн ССРС БСНХ быыстапкатын 1 степеннээх дипломунан, ВЦСПС бочуотунай грамотатынан наҕараадаланарын ситиспитэ, мэҥэдьэк боруодата үөскээн тахсарыгар олук уурбут салайааччы. Ленин, Υлэ Кыһыл Знамятын уордьаннар кавалердара, ССРС Үрдүкү сэбиэтин дьокутаата, Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын уонна Ньурба улууһун Бочуотун кинигэлэригэр киирбитэ.
Андрей Дмитриевич Кириллин –(1935-2013) «АЛРОСА» АК бастакы президенэ, Кэтээн көрөр Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, экономическай билим хандьытаата, техническэй билим дуоктара, СР билимнэрин Академияларын, Россия естественнэй уонна хайа билимнэринн Академияларын, айылҕа уонна уопсастыба дойдулар икки ардыларынаҕы Академиятын, Бизнес уонна салайыы Аан дойдутааҕы Академиятын академиктара. Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Российскай Федерация үтүөлээх экономиһа. Кини биографията, үлэтэ «2000 интеллектуалы 21 века» (Кембридж, Англия) Норуоттар икки ардыларынааҕы биографическэй справочникка киллэриллибитэ.
Герой ийэлэр.
Саввинова Елена Петровна 1908-1988 с. Васильева Мария Афанасьевна 1930 с. Иванова Елизавета Степановна 1932 с. Алексеева Анна Федотовна 1924 с. Иванова Елена Семеновна 1925-1998 с.с. Кириллина Саргылаана Николаевна 1949 с. Никифорова Анна Иннокентьевна 1935-2009 с.с. Павлова Татьяна Андреевна 1934 с. Саввинова Изабелла Андреевна 1931-2014 с.с. Семянова Елена Васильевна 1935-2005 с.с. Софронова Елена Даниловна 1943 с. Спиридонова Евдокия Семеновна 1935 с. Платонова Мария Ивановна 1928-1995 с.с. Прокопьева Мария Дмитриевна 1937-1999 с.с. Иванова Елена Семеновна 1932-2000 с.с.
Тыа хаһаайыстыбата
2016 сыл түмүгүнэн:
Сүөһү иитиитэ
Ынах сүөһү бврыта Ол иһиттэн ынаҕа Сылгы барыта биэтэ
Кэтэх хаһаай. 948 396 615 394 Крестьянск. хаһаай. 131 46 232 151 Сылгы собуота 21 12 606 318 ООО Мондоку 4 1 13 4 Кустук произв.кээпэр. 13 6
Барыта: 1117 461 1466 967
Үүт баалабай ыама т 700 Эт оҥоһуута т 123 Үүтү туттарыы т 201
Атын көрүҥнэр ахсааннара
Сибиинньэ 14 Көтөр 22
Хонуу үлэтэ
Оттооһун
Ходуһа уопсай иэнэ 2338 га, окко үлэлээтэ 410 киһи, 105 тыраахтыр.
Охсулунна га кэбиһилиннэ тн.
Кэтэх хаһ. 1113 1500 Крест. хаһ. 260 102 Сылгы собуота 520 410 ООО Мондоку 45 30
Барыта: 1968 2042
Оҕуруот аһа
Иэнэ га Баалабай үнүү ц.
Хортуоппуй 10,2 956 Хаппыыста 0,4 78,9 Сүбүөкүлэ 0,23 35 Моркуоп 0,1 18,6 Пөмүдүөр 0.3 32 Атын көрүҥнэр 0.5 51 Сабыылаах оҕуруот аһа кв.м.2500 280
Нэһилиэккэ баар тиэхиникэ.
Тиэхиника көрүҥэ Барыта Судаарыстыба, Кэтэх бас билиигэ.
муницапалитет
Бас билиитэ.
Массыына 232 20 227
О.и. таһаҕас тиэйэр 34 5 24
киһини тиэйэр 190 9 190
оптуобус 1
Анал массыыналар
(Саһал көмө, баһаар. уу баһар, полиция, фекалка ) 8 5 3 Тыраахтыр 136 12 124
О.и. тиһиликтээх 2 1 1 Көлүөһэлээх 70 дылы а.к 93 1 92 Көлүөһэлээх 70 үөһэ а.к. 41 10 31
Афанасьев Николай Семенович Бааьынай хаһаайыстыбата Васильев Эдуард Иннокентьевич Бааһынай хаһаайыстыбата Васильев Юрий Николаевич Бааһынай хаһаайыстыбата Егоров Михаил Прокопьевич Бааһынай хаһаайыстыбата Иванова Екатерина Егоровна Бааһынай хаһаайыстыбата Николаев Александр Анатольевич Бааһынай хаһаайыстыбата Андреев Анатолий Николаевич Бааһынай хаһаайыстыбата Николаев Василий Степанович Бааһынай хаһаайыстыбата Николаев Герасим Кимич Бааһынай хаһаайыстыбата Степанова Мария Ильинична Бааһынай хаһайыстыбата Степанова Нарыйа Валериевна Бааһынай хаһаайыстыбата Шараборин Александр Владимирович Бааһынай хаһаайыстыбата Андреев Николай Николаевич Бэйэ дьыалалаахтар Андреев Савва Михайлович Бэйэ дьыалалаахтар Антонов Антон Егорович Бэйэ дьыалалаахтар Афанасьев Ариан Семенович Бэйэ дьыалалаахтар Васильев Василий Николаевич Бэйэ дьыалалаахтар Григорьев Егор Иванович Бэйэ дьыалалаахтар Григорьева Мария Витальевна Бэйэ дьыалалаахтар Егоров Вячеслав Сергеевич Бэйэ дьыалалаахтар Егоров Корнил Афанасьевич Бэйэ дьыалалаахтар Ефремов Тимофей Михайлович Бэйэ дьыалалаахтар Иванов Эдуард Васильевич Бэйэ дьыалалаахтар Иванова Сардана Елисеевна Бэйэ дьыалалаахтар Кычкина Венера Альбертовна Бэйэ дьыалалаахтар Лыткин Иннокентий Вячеславович Бэйэ дьыалалаахтар Махатыров Иван Васильевич Бэйэ дьыалалаахтар Махатыров Николай Васильевич Бэйэ дьыалалаахтар Николаева Людмила Семеновна Бэйэ дьыалалаахтар Николаева Майя Николаевна Бэйэ дьыалалаахтар Ноговицына Варвара Ивановна Бэйэ дьыалалаахтар Пахомов Егор Мартынович Бэйэ дьыалалаахтар Максимова Мирослава Николаевна Бэйэ дьыалалаах Петров Василий Лукич Бэйэ дьыалалаахтар Потапова Александра Семеновна Бэйэ дьыалалаахтар Саввинов Петр Семенович Бэйэ дьыалалаахтар Семянов Леонид Валентинович Бэйэ дьыалалаахтар Степанов Афанасий Валериевич Бэйэ дьыалалаахтар Стручкова Елизавета Васильевна Бэйэ дьыалалаахтар Сымаракова Мария Васильевна Бэйэ дьыалалаахтар Торохов Анатолий Васильевич Бэйэ дьыалалаахтар Ушканов Владимир Афанасьевич Бэйэ дьыалалаахтар Ушканов Спиридон Афанасьевич Бэйэ дьыалалаахтар Ушканов Федор Федорович Бэйэ дьыалалаахтар Харитонов Иван Семенович Бэйэ дьыалалаахтар
Степан Васильев аатынан сылгы собуота.
Степан Васильев аатынан сылгы собуотун салалтата холкуос саҕаттан бу нэһилиэккэ олохтоммута. Ол иһин кини үлэтэ хайдах сайдан иһэрэ нэһилиэк олоҕун кытта ыкса ситимнээх, туох баар улахан тутуулар манна бааллар. Сылгы собуотун историята холкуостартан саҕаланар.Бордоҥ нэһилиэгэ урут 2 нэһилиэктэн турара: Бордоҥ уонна Кукаакы. Кукаакы нэһилиэгэ 5 холкуостааҕа. Максимов аатынан, кэлин «Кыайыы» диэн ааттаммыт – 1929 с.
«Чуучукаан» 1935 с. «Чкалов» 1934 с. «Өктөөбүр» 1935 с. « Кыраһа» 1935 с.
Бордоҥ нэһилиэгэ 8 холкуостаах «Улазан күөл» 1931 с.
«Чолбон» 1931 с.
«Рабочай» 1935 с.
«Чолбон», «Рабочай» холбоһон 1941 с. «Коллектив» диэн буолбуттар.
«Сиэрпэ уонна өтүйэ» 1931 с.
«Маай» 1935 с.
«Улгукта» 1935 с.
«Инники этэрээт» 1932 с.
1954 с. бу холкуостар холбоһон «Инники этэрээт» диэн холкуос буолбуттар. Арай «Чкалов» холкуос Мохолу түбэтигэр буолан чугастыы Малдьаҕар нэһилиэгэр барбыттар. «Инники этэрээти» бастаан Васильев Иннокентий Васильевич 11, онтон Васильев Иннокентий Васильевич 1- Дьаҕаһын салайбыттар. Иккиэн Степан Васильевич Васильев бииргэ төрөөбүт биилэрэ.
1959 с Дьокуускайдааҕы госуниверситет учууталынан үлэлии сылдьар мантан төрүттээх Прокопьев Николай Иванович кэлэн Бордоҥ, Малдьаҕар, Мэҥэдьэк нэһилиэктэрин холбоон «Степан Васильев» холкуоһу тэрийбит.
Малдьаҕар нэһилиэгэр «Чкалов», «Ленин», «Горькай», «Үүнүү күүһэ», «Коммунар», «Коминтерн» холкуостар холбоһон 1951 с. «Ленин» холкуос буолбуттар.
Мэҥэдьэк нэһилиэгэр «Мэҥэдьэк», «Хатыы», «Таала» холкуостар холбоһон 1950 с. «Хатыы» холкуос буолбуттар. Н.И.Прокопьев бу «Инники этэрээт», «Ленин», «Хатыы» холкуостары холбообут.Кинини бэрэссэдээтэлинэн талаллар. 1959 с. тэриллибит холкуоска сыһыарыллыбыт сирэ: Бааһына 845 га, оһорбо 706 га, ходуһа 5255 га, мэччирэҥ 7774 барыта 14580 гектар Сүөһүтэ: Сүөһү 3996 о.и. ынаҕа 1191, биир ынахтан 756 киилэ үүт ыаммыт, үүт баалабай ыама 8319 ц, ынах этин оҥоруу 4960 ц. Сылгыта 1985 о.и. биэтэ 583, кулун дьыалабыай тахсыыта 49 бырыһыан. 1967 с. «Калинин», «Степан Васильев» холхозтар холбоһон «Степан Васильев» сопхуоһу тэрийэр уонна дириэктэринэн ананар Прокопьев Н.И. Сопхуос 5 учаастактаах буолар Чуукаар, Өҥөлдьө эбиллэн. Сопхуос сирэ: бааһына 1760, ходуһа 11226, мэччирэҥ 12318, барыта 25304 гектар. Ынах сүөһү ахсаана 5724, о.и. ынаҕа 2012, 1 ынахтан үүт ыаммыт 1402 кг, баалабай ыам 15671, ынах этэ 7135 ц. Сылгы ахсаана 3568 о.и. биэтэ 1816, кулун дьыалабыай тахсыыта 66, 2 бырыһыан, сылгы этэ 2487 ц. 1963 с. Прокопьев Н.И. сопхуос базатыгар сылгы боруодатын тупсарар соруктанан племстанция тэрийэр. Бастакы салайааччынан Попов Егор Ефимович ананар. Сылгыга бонитировка ыытан үчүгэй төрүттээх сылгылары талан, хаан атастаһыытын ыытан сылгы хаачыстыбатын тупсаран саҥа боруода таһаарарга өр кэмҥэ утумнаах үлэ ыытыллар. Сылгыны көрүү-аһатыы үлэтэ тупсарыллар. Сылгы төрдүн көрдөрөр элбэх докумуон оҥоһуллар. 1973 с. Прокопьев Н.И. пиэнсийэҕэ тахсар дириэктэринэн эмиэ олохтоох киһи Евсеев Иван Васильеавич ананар. 1979 с. Өҥөлдьөлөөх Чуукаар арахсан «Чуукаар » сопхуос буолаллар. «Степан Васильев» сопхуос 3 учаастактаах хаалар: Хатыы, Маалыкай, Малдьаҕар. Сирэ: бааһыната 196, ходуһата 12050, мэччирэҥэ 9307, барыта 21553 гектар. Сүөһүтүн ахсаана 4486, ынаҕа 1718, биир ынахтан үүтү ылбыт 1254 кг, баалабай ыам 11329 ц. ынах этэ 4047 ц. Сылгыта 2221, биэтэ 1123, кулун дьыалабыай тахсыыта 47 бырыһыан, сылгы этэ 844 ц. 1989 с. Евсеев И.В. пиэнсийэҕэ барар, дириэктэринэн оробуочайдар Антонов Нестер Климовиһы талаллар. 1991 с. Антонов Н.К. сопхуоһу сылгы собуотугар уларытан тэрийэр. Сирэ: бааһына 391, ходуһа 7751, мэччирэҥ 2713 барыта 10855 гектар. Бу дьыл сүөһү ахсаана: Барыта 4019, ынаҕа 1238, биир ынахтан үүт ылыы 1293 кг, баалабай ыам 16905 ц, ынах этэ 2809 ц. Сылгы ахсаана барыта 3105, биэтэ 1447, кулун дьыалабыай тахсыыта 60 бырыһыан, сылгы этэ 1106 ц.
Хаһаайыстыбаны салайбыт дириэктэрдэр.
Прокопьев Николай Иванович (15.04.1918с.- 23.09.1995 с.)
1959-1967 с.с. Степан Васильев аатынан холкуос бэрэссэдээтэлэ. 1967—1973 с.с. Степан Васильев аатынан сопхуос дириэктэрэ. 1980-1989 с.с. Степан Васильев аатынан сопхуос юриһа.
Наҕараадалара.
«Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1941-1945 сс. Килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээл.
«За трудовое отличие» мэтээл 06.12.1956 с.
Почетная грамота Минпросвещения РСФСР – 27.12.1961 с.
Знак «Отличник соцсоревнования сельского хозяйства РСФСР» 08.04.1965 с.
Ленин уордьана 22.03.1966 с.
Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Бочуотунай Грамотата 16.04.1968 с.
«В.И.Ленин төрөөбүтэ 100 сылын бэлиэтээн килбиэннээх үлэтин иһин» 16.04.1970 с.
Үлэ Кыһыл Знамята уордьан 1971 с.
«Кыайыы 30 сыла» мэтээл 25.04.1975 с.
«Үлэ бэтэрээнэ» мэтээл. 31.05.1979 с.
Саха АССР Ленинскэйдээҕи быыбардыыр уокуруктан сэттис ыҥырыылаах ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата 1966 с.
«Кыайыы 50 сыла» мэтээл 1995 с.
Таһааттарбыт кинигэлэрэ: «Уроки литературного чтения» диэн методикаҕа аналлаах пособие .
«Идэтийии суолунан» 1966 с.
«Олорон ааспыт олоҕум» 1999 с.
Евсеев Иван Васильевич 28.04.1934-16.03.2012 с. 1959 с. Свердловскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын үнстүтүүтүн бүтэрбит, ветериарнай быраас. 1667 с. кэтэхтэн СГУ-ну бүтэрбит, зоотехник. 1964-1967 сс. Степан Васильев аатынан холкуоска солбуйааччы бэрэссэдээтэл, кылаабынай зоотехник. 1967-1970 с.с. Степан Васильев аатынан сопхуос кылаабынай эоотехнига, дириэктэри солбуйааччы. 1973-1989 сс. Степан Васильев аатынан сопхуос дириэктэрэ. 1989 с. пиэнсийэҕэ тахсан баран сылгы собуотугар диспетчер.
Наҕараадалара.
Саха АССР үтүөлээх ветвраһа Саха АССР тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бочуоттаах үлэһитэ Ньурба улууһун бочуоттаах олохтооҕо.
Антонов Нестер Климович 15.08.1937-02.03.2001.
1967 с. СГУ-ну бүтэрбит 1967 с. Степан Васильев аатынан сопхуос ыстаарсай прораба. 1989-2001 сс. Степан Васильев аатынан сопхуос онтон сылгы собуотун дириэктэрэ.
Наҕараадалара.
РСФСР үөрэҕириитин туйгуна. 1993 с. Саха өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.
2001-2003 с.с. Григорьев Моисей Семенович (1955-2016) 2003-2006 с.с. Дмитриев Сергей Гаврильевич 2006-2007 с.с.Степанов Николай Прокопьевич 2007-2009 с.с.Васильев Юрий Николаевич (1963) 2009-2010 с.с. Иванов Николай Васильевич (1978) 2010 Иванов Егор Егорович 2014 сылтан Казаков Иннокентий Александрович (1983) үлэлии сылдьар.
Хаһаайыстыба үлэтигэр үрдүк көрдөрүүлэри ситиспит үлэһиттэр.
Егоров Афанасий Гаврильевич 1934-2002 1959-1969 с.с. сылгыһыт, 1963-1967 с.с. Саха АССР ҮС дьокутаата, 1966 с. «Бочуот знага» уордьан. Михайлов Николай Евтропьевич 1933-2002 1962-1981 с.с. сылгыһыт, 1963 с. Саха АССР ҮС Бочуотунай Грамотата, 1964 с. Саха АССР үтүөлээх сылгыһыта, 1964 с. НХСБ боруонса мэтээлэ. Петров Семен Александрович 1930-1994 1958-1970 с.с. сылгыһыт 1964 с. Саха АССР ҮС Бочуотунай Грамотата, НХСБ кыһыл көмүс мэтээлэ, 1966 с. Үлэ Кыһыл Знамята уордьан. Кириллин Афанасий Васильевич 1929 с. 1960-1970 с.с. сылгыһыт.1970 с.»Бочуот Знага » уордьан, 1993 с «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл. Платонов Петр Васильевич 1922-1998 1966 с. Саха АССР үтүөлээх сылгыһыта. Афанасьев Семен Николаевич 1934-1978 1950-1978 с.с. сылгыһыт. Саха АССР ҮС Бочуотунай Грамотата, 1964 с. соцкуоталаһыы кыайыылааҕа. Николаев Александр Анатольевич 1966 с 1998 с. СӨ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Аржаков Семен Иннокентьевич 1932-1991 Сүөһү иитиитигэр үлэлээбит.1969 с. Саха АССР ҮС Бочуотунай Грамотата. 1977 с. «Бочуот знага» уордьан, НХСБ мэтээллэрэ: 1975 с. боруонса, 1977 үрүҥ көмүс, 1978 с. кыһыл көмүс. Ефимова Мария Дмитриевна 1938 с. Ыанньыксыт, ньирэй көрөөччү. НХСБ мэтээллэрэ: 1975 с. боруонса, 1977 үрүҥ көмүс, 1973 с. соцкуоталаһыы кыайыылааҕа. Махатырова Александра Ивановна 1931-2015 Ыанньыксыт. 1968 с. Саха АССР үтүөлээх ыанньыксыта. «Отличник соцсоревнлвания сельского хозяйства» диэн бэлиэ. Павлов Иван Николаевич 1927-1999 Ыччат сүөһүнү көрөөччү. 1958 с. НХСБ кыһыл көмүс мэтээл «Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1941-1945 с.с. килбиэннээх үлэтин иһин » мэтээл. Александрова Александра Николаевна 1935-2007 Ньирэй көрөөччү. 1975 с. НХСБ боруонса мэтээлэ. Такыров Иван Васильевич 1930-2013 Үүт биригээдэтин биригэдьиирэ. «Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1941-1945 с.с. килбиэннээх үлэтин иһин », 1973 с. «Үлэҕэ килбиэнин иһин » мэтээллэр, « Соцкуоталаһыы кыайыылааҕа» икки бэлиэтэ, «Отличник соцсоревнования » бэлиэ. Егоров Анатолий Иванович 1935-2004 Суоппар. Улуус, сопхуос чөмпүйүөн суоппара. 1986 с. «Үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл. Иннокентьев Спиридон Иннокентьевич 1883 – 1959 Тимир ууһа.Сопхуостан аан бастакынан 1954 с. »Үлэ Кыһыл Знамята » уордьанынан наҕараадаламмыт. Никифорова Клавдия Иннокентьевна 1940-2001 «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьан -197
Сопхуоска техническай сайдыы.
Бастакы техникалар кэлиилэрэ уонна кимнээх үлэлэппиттэрэ. 1954 с. ыам ыйын 1 к. ЗИС-5 мас кэбиинэлээх массыына, Титов Серафим Николаевич. 1955 с. маһынан оттуллан уот биэрэр локомобиль Петров Лука Васильевич. Бастакы монтердар Андреев Константин Николаевич, Тимофеев Никита Никитич. 1958 с. бурдук быһар комбайн Можуков Николай Семенович. 1958 с. ууга сылдьар самоходнай баржа Титов Серафим Николаевич. 1959 с. дизельнэй электростанция Титов Серафим Николаевич. 1977 с. ахсынньы 17 к. Бүлүү ГЭС уота. 1980 с. К-700 тыраахтыр Хахыров Владимир Степанович. 1985 с. Т-150 Федоров Александр Владимирович. 1985 с. КПКУ-70 сиилэс хаамбаайына Федоров Александр Владимирович. 1991 с. К-701 – погрузчик Никонов Павел Денисович 1991 с. «Енисей» хамбаайын Никифоров Василий Семенович. 1996 с. көмпүүтэр Тортоусова Санда Васильевна. 1995 с. сылгы собуотугар 3 нэһилиэгинэн 85 тыраахтыр, 56 массыына баар буола сылдьыбыт.
Сорох чыпчаал көрдөрүүлэр.
Үс учаастак үрдүнэн чыпчаал көрдөрүүлэр. 1980 с. сүөһү ахсаана 4490. 1985 с. ньирэй дьыалабыай тахсыыта 85,9 быр. 1988 с. биир ынахтан үүт ыаммыт 1434 кг. Биир ынахтан 2000 кг үүтү аан бастакынан Саввинова Елена ыабыт 60-ус сылларга. Кэлин Никифорова Клавдия Иннокентьевна, Степанова Татьяна Николаевна ыабыттара, Ефимова Мария Дмитриевна 1985 с. 2294 кг үүтү ыабыт. 1986 с. Мария Дмитриевна салайар «Алар » пиэрмэтэ кэллэктиибинэн 2247 кг үүтү ыабыттара. 1987 с. биир ынахтан Тимофеева Нина Константиновна 4034 кг үүтү ыабыт 1969 с. субай сүөһү сайын эбиллиитэ 100 кг. Пахомов Григорий Васильевич. Ыччат сүөһүнү төлөһүтүүгэ Ефимова Мария Дмитриевна, Александрова Александра Николаевна Яковлева Анастасия Петровна өр уонна үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. 1992 с. туттарыллар сүөһү орто ыйааһына 305 кг тэҥнэспит.
Сылгы иитиитигэр.
1965 с. холкуос үрдүнэн кулун дьыалабыа тахсыыта 82 быр. 1985 с.Сылгы этин оҥоруу 1789 ц. 1970 с. Кириллин Афанасий Васильевич звенота кур сылгыны 99,5 быр. Ииппит. 1965 с. Кириллин Афанасий Васильевич звенота кулун дьыалабыай тахсыытын 99,5 быр. тиэрдибит, 184 биэттэн 170 кулуну ылбыттар.
Хонуу үлэтигэр.
1984 с. Маалыкай учаастагар 4231 т от оттоммут. 1976 с. Кириллин Александр Семенович ДТ-75 тыраахтырынан 3032 э/га. 1977 с. Васильев Пантелеймон Григорьевич МТЗ-52 рыраахтырынан 1711 э/га 1976 с. Егоров Анатолий Иванович ЗИЛ-130 массыынан 190477 т/км. 1980 с. Саввинов Илья Семенович 118529 т/км. 1981 с. Иванов Григорий Федорович АВВ-3,5 уу баһар массыынан 61745 т/км оҥорбуттар.
Ордук элбэх түүлээх бултаммыт.
1974 с. тииҥ 22651 уст. 1989 с. кырынаас 1539 1989 с. солоҥдо 75 1989 с. киис 945 1993 с. андаатар 803 1996 с. бөрө 14 1986 с. Баланов А.М. 75 кииһи биир сыл бултаабыт.
Булт.
Булт саха норуотун төрүт дьарыга. Бурдук да ыһыллар буолбутун кэннэ, сүөһү, сылгы ииттэр саха дьоно сорох аһылыктарын, таҥастарын ойууртан, ууттан бултаан айахтарын ииттэллэрэ. Сэрии сут саҕана аарыма булчуттар Иванов Г, Иванов Т, Былгаев И. дьоннорун-сэргэлэрин бултаан абырыыллара үһү. Хаһаайыстыба хаһан баҕарар идэтийбит булчуттардаах буолара.Бултааһын ордук үчүгэйдик сопхуос буолбутун кэннэ тэрээһиннээхтик ыытыллар буолбут. Булчуттары тэрийии 1968 с. охотовед миэстэтэ көрүллүбүтүгэр олохтоох ыччат Семянов Валентин Васильевич үлэлиэҕиттэн былааннаахтык тэриллэр буолбут. Сопхуос булчуттарга анаан 200 чугаһыыр табаны иитэрэ. Табаннан ыраах Ыгыатта, Ханньыйа, Моркуоку, Сугдьаар түбэлэринэн тэлэһийэн, идэтийбит булчуттар бултууллара. Ордук элбэхтик киис, андаатар, тииҥ, күөллэртэн собо бултанара. Булчуттары бултуур сааларынан, тэриллэринэн, анал таҥастарынан, балаакканан, тимир оһохторунан сопхуос хааччыйара. Идэтийбит булчуттар Андреев Н.И, Андреев М.С, Кириллин А.Н, Никифоров Н.С, Никифоров С.Е, Холохов С.Ф, Тихонов Н.А, о.д.а. элбэх түүлээҕи бултууллара.
Астыыр-батарар. салаа.
1971 с. Маалыкайга улахан остулубуой дьиэтэ тутллубута. Манна олохтоохтор, ыалдьыттар аһыыллара. Кэлин ыһыллыы саҕана тохтоон хаалбыта. Манна өр Евсеева У.И, Софронова Е.Д, Васильева М.С, Лыткина Д.Г. үлэлээн ааспыттара.
Холкуос саҕаттан үүтү астыыр арыы собуоттара тэриллибиттэр. Эти тутааччыларынан атын дьоннор үлэлииллэр эбит. 1959-1976 с.с. Данилов Алексей Николаевич (1932-1998) маастарынан үлэлээбит 1976-1993 с.с. Лазарева Дария Николаевна (1943 1992 с. Антонов Н.К. астыыр-батарар салааны тэрийбитэ Бастакы салайааччынан Васильев Револий Иннокентьевич, технологынан Макарова Галина Степановна ананан үлэни тэрийбиттэрэ. 1993 с. Ньурбаҕа «Мэҥэдьэк» диэн сылгы собуотун мҕаһыына аһыллыбыта. 1993 с. рабкооптан дьиэ ылан астыыр усулуобуйа тупсубута. Мантан ыла ынах, сылгы иһэ туйах сууллан астанан атыыланар буолбута. 1994 с. оборудование атыылаһыллан халбаһыы оҥоһуллар буолбута. Астыыр салаа бастаан Ураһалааххаа эргэ арыы собуотун дьиэтигэр саҕалаабыта. 1996 с. Хатыыга, Маалыкайга, Малдьаҕарга собуот бэйэтин маҕаьыыннарын аһан үлэлэппитэ. 1998 с. арыы собуотун учаастагар бэкээринэ үлэҕэ киирбитэ. Собуот үлэһиттэрэ бэйэлэрин килиэптэрин сиир буолбуттара. Бастакы биэкэрдэринэн Михайлова Е.М, Харитонов И.С, Ушканова В.А. үлэлээбиттэрэ. Урут кымыс сайын ыһыахха эрэ оҥоһуллар буоллаҕына 1998 сылтан кыһыннары оҥоһуллар буолбута. Ол инниттэн Бэтиис диэн сиргэ биэ ыырга аналлаах база тутуллубута. Кымыс оҥоһуутугар бастаан Никитина Е.И, Иванова Э.Н, кэлин Соловьева М.Е, Михайлова Е.М, биэ ыаһыныгар Аржаков И.С. үлэлээбиттэрэ. Арыы собуотугар маастардарынан үлэлээн ааспыттара Петров Ин.Ин., Никифоров А.А. 1997-1999 с.с. Матвеева Александра Егоровна. 1999 с. билиҥҥэ диэри Семенова Александра Афанасьевна. 2001 с. арыы собуота сылгы собуотуттан арахсан «Эргинэр-тутар киин» (торгово-закупочный центр) диэн ааттаммыта. Сылгы собуотун таһынан нэһилиэнньэттэн үүт тутар буолбута. 2003-2007 с. Ас оҥорор холбоһук (Пищекомбинат) диэн ааттана сылдьыбыта 2007 с. «Байар» диэн тыа хаһааыстыбатын производственнай кээпэрэтиибэ буолбуттара. Технолог Семенова С.В. кэлэн суорат, йогурт о.д. а. үүт аһылык оҥорор буолбуттар.
Иис сыаҕа.
1991 с Антонов Нестер Климович иис сыаҕын тэрийбитэ. 1991-1999 с. Слепцова Марфа Николаевна сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ-19 1999-2001 с. Егорова Елизавета Петровна 1953 с. 2001-2004 с. Васильева Александра Викторовна 1961 с. Андреева Анисия Васильевна имииһитинэн үлэлээбитэ. Типянова И.П, Степанова К.А, Александрова Т.К, Алексеева С.И, Саввинова Л.С. иистэнньэҥнэринэн үлэлээбиттэрэ. Сыах араас түүлээх таҥаһы, тыс этэрбэстэри, оҕуруонан билэлэри, тирииттэн өйдөбүнньүк бэлэхтэри, паннолары тигэрэ, оҥороро. Оҥоһуктарын таҥастарын олохтооъ нэһилиэнньэ атыылаһара уонна Ньурбаҕа, Дьокуускайга батараллара. Сыах муҥутаан 2003 с. 422 тыһ солк бородууксуйаны оҥорон таһаарбыт.
Билиҥҥи туругунан сылгы собуота 20 үлэһиттээх ол иһиттэн сылгыһыта 14. Арендалаһар сирэ: ходуһа- 593,97 га, мэччирэҥ- 459,1 га, бааһына-62,7 га. Сылгы ахсаана 661, 10 ынах. Сылгы собуотун Маалыкайга баар тутуулара: .Маҕаһыын 120 кв. м, арыы собуота, халбаһыы сыаҕынаан 330 кв.м, гараж 7 миэстэлээх, хонтуора 203 кв.м, бэкээринэ 64 кв.м, иис сыаҕа 112 кв.м, Сыкаабылга балыксыт дьиэтэ 60 кв.м, Дыадааҥҥа булчут үүтээнэ 18 кв.м. Арыылаах-Бэрэ электролиния 2,5 км. Тиэхиникэтэ: Урал-лесовоз-1, Камаз -1, МТЗ-82 – 5, Синтай – 2
Маалыкай учаастага.
1967 с «Степан Васильев» сопхуос тэриллибитин кэннэ Бордоҥ нэһилиэгэр 2 учаастак баара: Маалыкай уонна Айда. Салайааччыларынан Николаев Николай Наумович, Ефремов Николай Николаевич үлэлээбиттэрэ. Онтон 1969 с иккиэннэрин холбоон Маалыкай учаастага диэн буолбуттара. Учаастакка муҥутаан үлэһиттэнэ сылдьыбыта. Манна салайааччыларынан үлээн ааспыттар: 1969-1973 с.с. Яковлев Трофим Никифорович (1935 с.) 1973-1978 с.с. Кириллин Петр Дмитриевич (1930-2013) 1978-1981 с.с. Пахомов Григорий Васильевич (1936 с.) 1981-1986 с.с. Яковлев Трофим Никифорович (1935 с.) 1986-1987 с.с. Васильев Револий Иннокентьевич (1956 с.) 1987-1989 с.с. Тимофеев Николай Сергеевич (1941 с.) 1990-1991 с.с. Григорьев Владимир Николаевич (1944-2012) 1992-1994 с.с. Егоров Николай Кузьмич (1951 с.) 1994-1997 с.с. Чарканов Иннокентий Васильевич (1939-2009) 1997-2001 с.с. Хахыров Владимир Степанович (1944 с.)
Сылгыта, сүөһүтэ.
Сыла Сүөһү ахс. О.и. ынаҕа ньирэйи 1 ынахтан сылгы ахс. О.и. биэтэ кулуну
ылыы быр. үүтү ылыы, кг ылыы быр
1966 1902 606 84,8 1406 1078 470 19.5 1967 1723 568 94,1 1724 1056 515 68,5 1968 1650 602 92,4 1750 944 536 68,3
1973 1848 703 78.2 1568 932 498 80
1974 1915 749 96,6 1666 950 509 59,4
1980 2185 880 75.1 1168 931 775 72,9
1988 1687 617 79.1 1541 1338 584 70.4
1990 1027 558 83
1992 1352 604 51,2
1995 1113 634 49,5
Ыһыллыы иннинэ сүөһү Ураһалаахха уонна Мэҥэлээххэ көрүллэрэ. Ураһалаахха 10 хотон, кормосыах, кыһыл муннук, олорор дьиэлэр, арыы собуота бааллара. Сылгы собуота буолбутун кэннэ Ураһалаахха учаастакка анаан гараж, улахан хонтуора тутуллубуттара.Маны таһынан Мэҥэлээххэ 2 субай хотоно, Ойбон көлүйэҕэ 1 хотон бааллара. Сайылыктар: Айда, Алар, Кураанах, Атырдьахтаах ыанньык кизннэрэ, ньирэй сайылыктара Арыылаах, Бэрэ, Саадьайга уотуллар сүөһүгэ аналлаах тутуулар. Сылгы собуота буолбутун кэннэ ити сайылыктарга барыларыгар үлэһиттэр олорор типовой хастыы да дьиэ тутуллубута. Сопхуос саҕана Бэтиискэ эмньик сайылыга баара. Сылгы базалара Таала, Мондоку, Кыраһа, кэлин Бэттиэмэҕэ, Кыыраҥдаҕа, Өктөөп маарыгар Махсым таалатыгар тутуллубуттара. Сылгы собуота буолбутун кэнниттэн Бэтиискэ биэ ыыр бааза тутуллубута. Билигин Маалыкайга 254 сылгы ол иһиттэн биэтэ 161.
Тутуу сыаҕа.
Тутууну ыытарга анал биригээдэ баара. Манна мас бэлэмнээччилэр, пилорамаҕа мас элбээтээччилэр, стэлээркэҕэ тутууларга аналлаах түннүктэри, ааннары онтон да атын тэриллэри оҥороллоро уонна болуотунньуктар .
Тутуу улахан холкуос буолуоҕуттан элбэхтик ыытыллыбыта. Тутууга аналлаах 2 пилорама, стэлээркэ хас да тыраахтыр баара. Сылгы собуотун саҕана арочнай гараж тутуллубута.
Холкуос, сопхуос, сылгы собуотун саҕана тутуллубут улахан тутуулар.
Улахан тутуулар үксэ холкуос, сопхуос саҕана тутуллубуттар. Тутуулары хаһаайыстыба бэйэтэ үбүлээн, бэйэтин дьонунан туттарбыт. Хаһаайыстыба бэйэтигэр эрэ аналлаах эбийиэктэри туппакка улахан социальнай тутуулары барытын кэриэтэ туттарбыт. 1936 с. улахан оскуола. 1980 с. умайан хаалар. 1982 с . улахан мас оскуоланы Ньурбатааҕы ПМК туппута эрээри сопхуос барытыгар көмөлөспүт. 1939 с. бастакы улахан кулууп Саввинов Андрей Андреевич (1895-1964 ) салайан тутуллубут. Кэлин Ураһалаах пиэрмэтигэр көһөрүллэн олорор дьиэ буолбута. 1961 с. начаалынай оскуола. 1966 с спортсаала оскуола оҕолорун уонна холкуостаахтар күүстэринэн. 1967 с. сопхуос хонтуората, кэлин иис сыаҕа буолбута, билигин кураанах. 1967 с. улахан кулууп билигин үлэлии турар. 1969 с. бастакы икки этээстээх сопхуос хонтуората 2003 с. кыаммат ыаллар олорор дьиэлэрэ. Балыыһа территориятыгар амбулатория дьиэтэ. 1971 с. тиэхиникэни өрөмүөннүүр улахан мастарыскыай, дизель станцияҕа аналлаах дьиэ, кэлин Бүлүү электросеть хонтуората буолан билигин подстанция таһыгар үлэлии турар. 1967-2000 с.с. усталарыгар түөртүү-иккилии кыбартыыралаах 11 дьиэлэр.Билигин да үксүлэрэ үлэлии тураллар. 1971 с. остулубуой дьиэтэ. Билигин кураанах. 1971 с. 2 этээстээх гостиница, аллараа өттө отделение хонтуората. Билигин администрация уонна тэрилтэлэр хонтуоралара. Быйыл хапытаалынай өрөмүөн ыытыллан саҥатыгар түстэ. 1974 с. почта, АТС дьиэтэ. Манна билигин итилэри таһынан аптека уонна сбербаан филиала үлэлииллэр. 1979 с. Сардаҥа детсад. 1969–2000 с.с. арыттаах хотон, ампаар ньирэй хотоно, улахан 8 хотон, 2 улахан гараж, столярка, 4 арочнай гараж, баанньык, хортуоппуй кыстатар арочнай ыскылаат, Ураһалаахха улахан булуус, Ураһалаахха отделение хонтуората тутуллан үлэҕэ киирбиттэрэ. 1981 с. көскө кэлбит кытайдарга тутуллубут дьиэ 1988 с. Мичил детсад. 1995 с. САПИ үбүгэр 2 этээстээх, гаражтаах, прачкалаах, куухуналаах, хочуоллаах балыыһа комплекса. 1996 с. Сэргэ диэн сылгы собуотун маҕаһыына, аттыгар ыскылааттаах. 1987 с. улахан хонтуора 1998 с. арыы собуотун таһыгар бэкээринэ. 1990-2000 с.с. Хатыы-Маалыкай-Малдьаҕар, Маалыкай-Айда-Арыылаах-Бэрэ-Мэгэдьэк-Бэттиэмэ-Орто Сайылык-Хаты, Маар үрэх-Уус Күөлэ, Маалыкай-Кураанах, Атырдьахтаах Алар сайылыктар суоллара томтотуллубуттара, сорохторо гравийдаммыттара. Ураһалаахха 11, Мэҥэлээххэ 2 хотон. Баанньык Атырдьахтаах, Алар сайылыктарыгар үлэһиттэр олорор типовой дьиэлэрэ, Бэттиэмэҕэ Үөннүүргэ сылгы базалара, Маай учаастагар иккилии кыбартыыралаах 2 олорор дьиэ тутуллубуттара. Уһуннук үлэлээбит тутуу инженердэрэ: Антонов Н.К, Даянов А.И, Николаев И.П, Иванов И.С, Васильев Ю.Н.
Киин база.
Киин база бэйэтэ туспа территориялаах этэ. Онно улахан гаражтар, өрөмүөннүүр мастарыскыай, ыскылааттар, үлэһиттэр мустар будкалара, Бүлүү ГЭ-һин уота кэлэ илигинэ дизельнэй ыстансыйа бааллара. Манна сопхуоһу хааччыйар улахан таһаҕас массыыналара, сири, суолу оҥорор улахан тыраахтырдар, нэһилиэнньэни уунан хааччыйар уу баһар массыыналар уонна салалтаны таһар чэпчэки массыыналар тураллара. Манна туспа механиктар, гараж сэбиэдиссэйэ, диспетчер, суоппардар, тырахтарыыстар үлэлииллэрэ.
Нефтебаза
Улахан нефтебаза баара. Кини тутуута улахан холкуос буолуоҕуттан саҕаланан баран кэлин кэҥэтиллэн испитэ. 75, 50, 25 куптаах систиэринэлэр бааллара .Сылгы собуота буолбутун кэннэ 400 куптаах икки улахан систиэринэни бэйэбит сварщиктарбыт оҥорбуттара. Нефтебаза сэбидиссэйдэринэн Петров Лука Васильевич, Егоров Егор Семенович, Халабышев Владимир Иванович үлэлээбиттэрэ.
Ветучасток. 1921 сыл от ыйын 4 күнүгэр Ньурбаҕа ВЕТЕРИНАРНАЙ СУЛУУСПА төрүттэммит. Маалыкайга маҥнайгы ветеринарнай пууну 1939 сыллаахха Иван Иванович Шабарскай олохтообут. 1939 сыл – ветеринарнай пуун. 1992 сыллаахха Ст. Васильев аатынан сылгы собуотугар ведомственнай ветеринарнай сулууспа иһинэн Маалыкай ветеринарнай лечебницата уонна Бордон ветеринарнай учаастага (Маай учаастагар) тэриллибиттэрэ. 1994 сыллаахха 1982 сыллаахха тутуллубут дьиэни атыылаһан олоробут. 8,6 м х5 м, иэнэ 40,8 кв.м. Салайааччыларынан үлэлээтилэр: 1993-2010 с.с. Егорова Галина Егоровна (1947 с.) 2010 сылтан Карманова Сардаана Васильевна (1975 с.) 2016 сыл саҕаланыытыгар ынах сүөһү ахсаана 1088, сылгы – 1167, сибиинньэ – 12, коза – 7, кролик – 6, куурусса – 5, ыт – 167, куоска – 18. 1939 – Макаров Василий Иванович. 1946-1960 с.с. Васильев Иннокентий Васильевич 1960-1961 с.с. Гуляев Афанасий Алексеевич 1931 с. 1961-1964 с.с. Евсеев Иван Васильевич. 1964-1967 с.с. Пахомова Мария Дмитриевна. 1967-1969 с.с. Яковлев Трофим Никифорович. 1969-1970 с.с. Григорьев Владимир Николаевич. 1970-1981 с.с. Федоров Афанасий Григорьевич. 1981-1984 с.с. Васильев Револий Иннокентьевич. 1984-1989 с.с. Саввинов Прокопий Корнилович. 1989-1993 с.с. Васильев Револий Иннокентьевич, «Отличник с/х РС (Я)»: - Саввинов Прокопий Корнилович, - Егорова Галина Егоровна, - Федоров Федот Васильевич. Первомайскай демонстрацияларга, Кыайыы күнүгэр, күһүн «Доруобуйа күнүгэр», «Нация сүүрүүтүгэр» кыттыыны ылабыт. 2007 сыллаахтан компьютер баар. 2010 сылтан хамнас карточкаҕа түһэр .
Ойуур хаһаайыстыбата
1949 с. Ньурба улууһугар ойуур хаһаайыстыбата тэриллибит, онно тыаларга эмиэ учаастактар тэриллибиттэр. Маалыкайдааҕы учаастакка бастаан ким үлэлээбитэ биллибэт. Салайааччыларынан үлэлээн ааспыт дьоннор: Алексеев Прокопий Алексеевич Халанников Семен Гаврильевич 1980 с. дылы Кириллин Константин Иванович. 1978-1980 с.с. Егоров Михаил Прокопьевич. 1980-2011 с.с. Федоров Александр Прокопьевич (1960 с.) 1981-2006 с.с. Яковлев Петр Петрович (2001-2015) Накыыҥҥа халыыс көстүбүтүгэр 4 буолан үлэлээн сылдьыбыттар. 1994 с. билиҥҥэ дылы Никифороров Евгений Николаевич (1960 с.). Билигин соҕотох киһи үлэлиир.
Үөрэхтээһин.
М.В Мегежегскай аатынан тыа хаһаайстыбата хайысхалаах Маалыкай орто оскуолата.
1885 сыл – Мэҥэдьэктээҕи Иннокентьевскай таҥара дьиэтин иһинэн церковнай - приходской оскуола аһыллыбыта. 1914 сыл – Мэҥэдьэктээҕи начаалынай училище тэриллибитэ 1919 сыл – советскай начаалынай трудовой оскуола аһыллыбыта. 1934 сыл – сэттэ кылаастаах оскуола тэриллибитэ 1942 сыл – государственнай интернат аһыллыбыта 1954 сыл – орто оскуола тэриллибитэ 1957 сыл – орто оскуола бастакы выпуһа тахсыбыта 1996 сыл – оскуола тэриллибитэ 110 сыллаах үбүлүөйэ 1980 сыл – икки этээстээх мас улахан корпус улэҕэ киирбитэ 2003 сыл – оскуолаҕа М.В. Мегежекскэй аата иҥэриллибитэ 2003 сыл – ус этээстээх саҥа таас корпус үлэҕэ киирбитэ 2004 сыл – оскуола «Доруобуйа оскуолата» ситимҥэ киирбитэ 2005 сыл – оскуола агропрофилированнай оскуолалар ситимнэригэр киирбитэ 2005 сыл – оскуола бастакы выпуһун 50 сыллаах үбүлүөйэ 2006, 2008 с.с. – «Лидер в информатизации ОУ РС(Я)» аат иҥэриллибитэ 2007 сыл – үлэ саҥа төлөбүрүн киллэриигэ пилотнай оскуола буолбута 2008 сыл – саха тылын үөрэтиигэ оройуоҥҥа тирэх оскуола 2009 сыл – Бүлүү бөлөх оройуоннарын агрооскуолаларын куоталаһыытыгар 2-с бириистээх миэстэни ылары ситиспитэ 2010 сыл – оскуола төрүттэммитэ 125 сыллаах үбүлүөйэ; 2010 сыл - сайыҥҥы оҕо сынньалаҥар аналлаах «Кымыс» духовнай чэбдигирдэр центр улэҕэ киирбитэ; 2011 сыл - Бүлүү бөлөх оройуоннарын агрооскуолаларын куоталаһыытыгар 500 тыһ.солк граннаах бастакы миэстэни ылбыта 2013 сыл – «Аан дойдутааҕы үөрэҕирии уонна талааннаах оҕолор» энципклопедияҕа «Бастыҥ педколлектив» аатынан киирбитэ Оскуола 130 сыллаах историятыгар барыта барыллаан 2999 выпускник бүтэрдэ, онтон орто оскуоланы - 2654 үөрэнээччи. 2015-2016 үөрэх сылыгар 308 үөрэнээччи баар, маҥнайгы кылааска 38 үөрэнээччи киирдэ.
Оскуола сэбиэдиссэйдэрэ уонна дириэктэрдэрэ. 1. 1922-1925 с.с Шадрин Григорий Абрамович. Өр сылларга РОНО-га, Малдьагар, Марха, Куочай, Ньурба оскуолаларыгар үлэлээбитэ. РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха АССР үтүөлээх учуутала, Бочуот Знага» уордьан икки төгуллээх кавалера. 2. 1925-1928 с.с Габышев Николай Степанович, Ньурба оройуонун маҥнайгы комсомолецтарыттан биирдэстэрэ, 1927 сыллаахха Маалыкайга комсомольскай ячейканы төрүттээбитэ. 3. 1931-1932 Иннокентьев Христофор Николаевич . 4. 1932-1933 Винокуров Серафим Евгеньевич 5. 1934 Иннокентьев Василий Софронович 6. 1934-1936 .Иванов Федор Спиридонович 7. 1936-1938 Семенов Михаил Николаевич . 8. 1939-1941 Седалищев Николай Ильич. 1941 сыллаахха Аҕа дойду сэриитигэр ыцырыллыбыта. Сэриигэ сураҕа суох сүппүтэ. 9. 1941 с.Федоров Герасим Васильевич . Өр сылларга республикаҕа оройуоҥҥа партийнай-советскай үлэһит этэ, 1956-1974 сылларга Хорула оскуолатыгар завучтаабыта. 10. Григорьев Петр Семенович 11. 1939-1940 с Мартынов Андрей Васильевич. Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа. Райисполком, РОНО сэбиэдиссэйинэн, партийнай аппараакка үлэлээбитэ. 12. 1941-1942 Семенов Василий Алексеевич (1916-1977). Филологическай наука кандидата, сахага киэҥник биллибит бөҕөстөртөн биирдэстэрэ. 13. 1942 с. Степанов Петр Иванович. Ол кэнниттэн үөрэх министрин солбуйааччынан, пединститут дириэктэрин кэтэхтэн үөрэҕи тэрийиигэ солбуйааччынан, «Знание» общество правлениетын секретарынан үлэлээбитэ. 14. 1944-1945 с.с. Иванов Дмитрий Николаевич. 15. 1946-1950 с.с. Прокопьев Николай Иванович. (1918-1995) СГУ-га старшай преподавателинэн, Ст.Васильев холкуос бэрэссэдээтэлинэн, сопхуос дириэктэринэн үлэлээбитэ. Ленин, Υлэ Кыһыл Знамятын уордьаннар кавалердара. 16. 1950-1952 с.с. Таюрскай Меркурий Михайлович. Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа. Саха АССР үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун уорэҕириитин туйгуна. 17. 1952-1955 с.с. Павлов Василий Семенович. Аҕа дойду сэриитин кытыылааҕа, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, РСФСР норуотун уорэҕириитин туйгуна. 18. 1955-1961 с.с. Борисов Парфений Прокопьевич. Педагогическай наука доктора, профессор. РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, К. Д.Ущницкай мэтээлин кавалера. 19. 1961-1964 с.с. Михайлов Егор Евтрофьевич (1929-1990). Улэ, тыыл ветерана. 20. 1964-1969 с.с. Платонов Николай Прокопьевич. педагогическай үлэ ветерана. 21. 1969-1979 с.с. Анисимов Иван Саввич. Саха республикатын үтүөлээх учуутала, РСФСР, ССРС норуотун уорэҕириитин туйгуна. «Азия оҕолоро» Аан дойдутааҕы фонда стипендиата, 2000 сылга Республикаҕа «Сыл бастыҥ директора» 21. 1979-1981 с.с. Федоров Николай Григорьевич. РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна. 22. 1981-2003 с.с. Анисимов Иван Саввич 23. 2003-2004 с.с. Григорьев Юрий Николаевич. (1964 с.) Саха республикатын үөрэҕириитин туйгуна. 24. 2004-2000 с.с. Андреева Александра Константиновна (1965). Саха республикатын үөрэҕириитин туйгуна. «Азия оҕолоро» Аан дойдутааҕы фонда стипендиата 25. 2005-2014 с.с. Евсеева Мария Петровна.(1956) РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ. Бордоц нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо. 2010, 2011 сылларга оройуоҥҥа «Сыл бастыц салайааччыта». 26. 2014 с. Кузьмин Виктор Михайлович (1944 с.) улэлиир. РСФСР норуотун уорэҕириитин туйгуна, Саха республикатын үтүөлээх учуутала. Оскуола барыта 67 үлэһиттээх, ол иһигэр учуутала 35 .Идэлэринэн: Англия тыла -3, биология-1, география – 1, уруһуй, чэрчиэнньэ, саахымат 1, история -1, информатика – 1, нуучча тыла – 4, саха тыла – 2, математика – 3, алын кылаас – 8, технология - 2, физкультура – 4, ОБЖ- 1, химия – 1, физика – 1, муусука – 1.
Оскуола материальнай-техническэй баазата.
288 миэстэлээх 3 этээстээх таас оскуола дьиэтэ 2003 с. үлэҕэ киирбитэ. Уопсай иэнэ – 3680,4кв.м., о.и. туһаныллара – 3106,9кв.м. Үөрэтэр кэбиниэттэр– 20. Математика кэбиниэтэ – 2 Нучча тылын уонна литерэтирэтин кэбиниэтэ – 1 Сахатылын уонна литэрэтирэтин кэбиниэтэ – 1 истории кэбиниэтэ – 1 физикэ кэбиниэтэ – 1 химийа кэбиниэтэ – 1 биологийа кэбиниэтэ – 1 географийа кэбиниэтэ – 1 черченийэ кэбиниэтэ – 1 лингафоннай кэбиниэтэ – 1 алын кылаастар – 4 музука кэбиниэтэ – 1 технологии кэбиниэтэ – 2 ОБЖ кэбиниэтэ – 1 Информатика кэбиниэтэ – 1 спортзал – 1 тренажернай саала – 1 медисинэ кэбиниэтэ – 1 Остулубуой – 50 олорор миэстэлээх
Көмпүүтэр ахсаана: барыта – 42 ол иһигэр интернекка холбоммут-5 устар камера-19
Бибилиэтиэкэ – 25139, учуобунньук ахсаана – 16914 (98%), научнай-педагогическэй уонна методическэй литэрэтиирэ – 8225
СӨ Национальнай хартыына түмэлин көмпүүтэргэ салаата уонна нуучча түмэлин көмпүүтэргэ салаатын 2015 с. - 1 көмпүүтэр, 1 проектор, 1 экран уонна үөрэтэр быраграамма
Хартыына гэлириэйэтэ, 2015 с. – 12 дьиҥнээх хартыына, 21 хаартысканнан копуйа уонна уруһуйу хаттаан түһэрээһин.
Үөрэтэргэ-үлэлэтэргэ аналлаах тутуулар: Тыраахтыры үөрэтэргэ аналлаах дьиэ, 2010 с. – 122,8кв.м. Хайыһар баазата – 56кв.м., 2017 с. үлэлиир Трактодром – 0,5га Оскуола таһынааҕы учаастак: агролаборатория, 2011с. – 88,5кв.м. тэпилиссэ (кыһыҥҥы тэпилиссэ – 1, сайыҥҥы тэпилиссэ – 2) – 180кв.м. оҕуруот – 300кв.м. хортуоска буолата – 3,5га
Оҕо доруобуйатын чөлугэр түһэрэр киин «Кымыс» Мондокуга, 2009 с. сылтан үлэлиир 2 этээстээх дьиэ – 517,7 кв.м. остулубуой – 110 кв.м. Аһылык буһарар дьиэ – 28,7 кв.м. Таҥас сууйар дьиэ – 20 кв.м. банньык – 25 кв.м. дуус ньууһунньук
От лааҕыра «Маарыкчаан» Маар Сыһыы– 2007 с. үлэлиир: 2 Олорор дьиэ – 50,6 кв.м. хас биирдиитэ ходуһа – 109 га
Сылгы баазата Ойбон Көлүйэ, 2014 с.: Көньүүһүнэ, биэлэргэ аналаах кыбыыкка сарай балагаҕан
Тиэхникэ ахсаана: оптуобус ПАЗ, 2007 с. – 1 массыына УАЗ, 2004 с., 2010 с. – 2 тыраахтыр МТЗ-82, 2000 с. – 1 кыра тыраахтыр – 2: Вейтуо, 2000 с. Т-34, 2013 с. культиватор ВА – 2 от охсор КСФ – 2 электронасос – 1 окучиватель – 1 кыра бирисиэп – 1 Сүөһү ахсаана: Ынах сүөһү – 4 Сылгы – 13
Педагогическай үлэлэрин иһин наҕараадаламмыт салайааччылар уонна учууталлар.
• Петров Тимофей Иванович – алын кылаас учуутала, «Старейший учитель» бэлиэ; • Аммосов Иван Егорович – алын кылаас учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна; • Иванова Елена Семеновна – алын кылаас учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна; • Ощепкова Людмила Тимофеевна – нуучча тылын уонна литературатын учуутала, ССРС норуотун үөрэҕириитин туйгуна; • Игнатьева Анна Никифоровна – саха тылын уонна литературатын учуутала, РФ норуотун уорэҕириитин туйгуна; • Васильев Николай Степанович – математика учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна; • Иванова Александра Алексеевна – математика учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха республикатын үөрэҕириитин бочуоттаах ветерана; • Анисимов Иван Саввич 2 – оскуола директора, математика учуутала, учууталлар республикатааҕы 1959 с. съезд делегата, ССРС, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуннара, «Дети Саха-Азии» фонда стипендиата, Саха Республикатын үтүөлээх учуутала, Ньурба улууһун бочуоттаах гражданина, Саха республикатын үөрэҕириитин бочуоттаах ветерана; • Петров Николай Михайлович – физика учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха АССР норуотун үөрэҕириитин үтүөлээх учуутала; • Ксенофонтов Василий Кириллович – саха тылын уонна литературатын учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна; • Семенов Иван Алексеевич – интернат сэбиэдиссэйэ, нуучча тылын уонна литературатын, история учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах ветерана; • Павлов Виссарион Саввич – нуучча тылын уонна литературатын учуутала, «Наставник-учуутал» бэлиэ; • Иванов Иннокентий Гаврильевич – биология учуутала, «Наставник-учуутал» бэлиэлээх; • Федоров Николай Григорьевич-география, история учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна; • Яковлева Анна Кирилловна – сөүһү иитиитин төрүттэрин учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Алексеев Петр Алексеевич – саха тылын уонна литературатын учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Саввинова Александра Андреевна – алын кылаас учуутала, Учууталлар учууталлара; • Ефремова Анна Николаевна – алын кылаас учуутала, Учууталлар учууталлара; • Платонова Мария Васильевна – математика учуутала, РФ үөрэҕирии министерствотын Грамотата, СӨ үөрэҕириитин бочуоттаах ветерана; • Лазарев Юрий Афанасьевич – физика учуутала, Саха республикатын үөрэҕириитин туйгуна, РФ үөрэҕириитин үтүөлээх учуутала; • Халанникова Елизавета Семеновна – саха тылын уонна литературатын учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Антонова Марта Климовна – география учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Григорьева Екатерина Николаевна – нуучча тылын уонна литературатын учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Сидорова Маргарита Иосифовна – уруһуй уонна технология учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Степанова Аксинья Егоровна – нуучча тылын уонна литературатын учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Тимофеев Тимофей Никитич – алын кылаас учуутала, методист-учуутал, «Бастыц учуутал» республикатааҕы күрэх иккис призера, «Көрөөччулэр биһирэбиллэрэ» номинация кыайыылааҕа, СӨ үөрэгириитин туйгуна; • Ксенофонтов Максим Васильевич – саха тылын уонна литературатын учуутала, «Дети Саха-Азии» фонда стипендиата, «Бастыҥ учуутал» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх финалиһа, «Бастыҥ уруок» номинация кыайыылааҕа; • Григорьев Юрий Николаевич – оскуола директора, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Иннокентьева Анидора Игнатьевна – музыка учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Бастыҥ учуутал» РФ Президенин Гранын хаһаайката, «М.Е.Николаев аатынан фонда» лауреата, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ, СӨ үтүөлээх учуутала; • Иванов Виктор Григорьевич – алын кылаас учуутала, «Маҥнайгы учуутал» бэлиэ, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ; • Егорова Ольга Петровна – дириэктэры иитэр-үөрэтэр улэҕэ солбуйааччы, математика учуутала, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ; • Кириллина Розалия Афанасьевна – омук тылын учуутала, социальнай педагог, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Бастыц кылаас салайааччыта» республикатааҕы курэх кыттыылааҕа, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ; • Андреева Александра Константиновна – география учуутала, оскуола директора, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «Дети Саха-Азии» фонда стипендиата; • Евсеева Мария Петровна – история учуутала, оскуола директора, «Старший учитель» бэлиэ, учууталлар 1Х сийиэстэрин дэлэгээтэ, «Бастыц учуутал» өрөспүүбүлүкэтээҕи курэх финалиһа, «Көрөөччулэр биһирэбиллэрэ» номинация кыайыылааҕа, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ, улууска 2011, 2012 сылларга «Бастыҥ салайааччы»; • Петрова Наталия Семеновна – алын кылаас учуутала, директоры иитэр-методическай улэҕэ солбуйааччы, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ, СӨ учууталларын, общественноЬын Х сийиэстэрин дэлэгээтэ; • Ефремова Людмила Софроновна – омук тылын учуутала, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ; • Григорьева Надежда Григорьевна – нуучча тылын уонна литературатын учуутала, РФ үөрэҕириигэ уонна наукаҕа министерствотын Бочуотунай Грамотата, Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, «Бастыц кылаас салайааччыта» өрөспүүбүлүкэтээҕи курэх финалиһа, «Мудрый наставник» номинация кыайыылааҕа; • Иванова Светлана Спиридоновна – биология учуутала, директоры иитэр-методическай улэҕэ солбуйааччы, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Рособрнадзор «Учительская слава» көмүс бэлиэтин хаһаайката, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ; • Николаева Маргарита Анатольевна – эбии үөрэхтээһин педагога, РФ үөрэҕириигэ уонна наукаҕа министерствотын Бочуотунай Грамотата; • Михайлов Артур Николаевич – физкультура учуутала, РФ үөрэҕириигэ уонна наукаҕа министерствотын Бочуотунай Грамотата; • Иванова Маргарита Семеновна – алын кылаас учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Михайлова Елизавета Николаевна – алын кылаас учуутала, «Бастыц кылаас салайааччыта» өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх финалиһа, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ; • Прокопьева Анастасия Прокопьевна – математика учуутала, Учууталлар учууталлара, педагогическай династия учуутала; • Григорьева Анастасия Ивановна – директоры иитэр улэҕэ солбуйааччы, Саха Республикатын Президенин Грана, СР учууталларын, общественноЬын XIII сийиэстэрин дэлэгээтэ; • Платонова Галина Николаевна – физкультура учуутала, СҮ физическай культураҕа туйгуна, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах улэһитэ; • Иванова Клавдия Николаевна – нуучча тылын уонна литературатын учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Спиридонова Марфа Ивановна – математика учуутала, СӨ учууталларын, общественноЬын XI съезтэрин делегата, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, «М.Е.Николаев аатынан фонда» лауреата, «Виртуоз-учуутал» өрөспүүбүлүкэтээҕи курэх кыайыылааҕа, Ньурба улууһун баһылыгын «Бастыҥ учуутал» грана; • Иванова Акулина Иннокентьевна – черчение, саахымат учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна, Ньурба улууһун баһылыгын «Бастыц учуутал-тренер» грана; • Спиридонова Зоя Ивановна – уопсай уорэхтээһин педагога, черчение, изо учуутала, «М.Е. Николаев аатынан фонда» лауреата; • Ушканов Федор Федорович – омук тылын учуутала, «Надежда Якутии» бэлиэ, Саха Республикатын, РФ Президеннэрин Граннарын хаһаайына, «Бастыц учуутал 2012 сыл» өрөспүүбүлүкэтээҕи курэх абсолютнай кыайыылааҕа, Бутун Россиятааҕы «Бастыц учуутал» күрэх кыттыылааҕа; • Иевлева Наталья Валентиновна – химия учуутала, «Надежда Якутии» бэлиэ; • Григорьев Иван Иванович – география учуутала, «Надежда Якутии» бэлиэ; • Андреева Розалия Ивановна – алын кылаас учуутала, РФ үөрэҕириигэ уонна наукаҕа министерствотын Бочуотунай Грамотата; • Васильева Наталья Титовна – технология учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Попова Изабелла Петровна – алын кылаас учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Васильева Туяра Николаевна – физика учуутала, СӨ үөрэҕириитин туйгуна; • Иннокентьева Анидора Игнатьевна – музыка учуутала, СӨ утуелээх учуутала.
«Мичил» оҕо тэрилтэтэ.
1. 1960с 15 оҕолоох дьааһыла аһыллыбыт, кыһын сэбиэдиссэй Васильев Николай Степанович. Сайыныгар саҥа детсад тутуллан №1 детсад аһыллыбыт сэбиэдиссэй Иванова Елена Федоровна. 1961 с. дьааһыла аьыллыбыт Сэбиэдиссэйинэн фельдшер үөрэхтээх, омугунан украинка Поздеева Нина Васильевна үлэлээбитэ. 2. 1962 сыллаахха өссө биир детсад аһыллыбыта. 20 оҕо сылдьар этэ. Лыткина Анна Семеновна сэбиэдиссэйдээбитэ. Бу №2 саҥа детсад 3. үс дьиэнэн арахсан оҕону иитии-көрүү хайысханан үлэлээн олорбуттар 4. 1971с холбоон деткомбинат диэн буолбут, сэбиэдиссэйинэн Типянова Евдокия Прокопьевна анаммыт. Үөрэтии систематыгар киирбиттэр. 5. Билигин «Мичил» детсад буолан үс группалаах 540 м2 дьиэҕэ улэлии турар. 27 улэһиттээх. Ол иһигэр 10 педагог: 6 иитээччи, физрук, музрук, педагог-психолог, старшай воспитатель онтон 3 административнай улэһит, атыттара араас үлэһиттэр . 2009с республиканскай экспериментальнай площадкаҕа киирэн оҕону эт-хаан өттүнэн сайыннарыыга киирэн үлэлээбиппит. Билигин 60 оҕо сылдьар, кратковременнай группаны киллэрэн туран.
Сэбиэдиссэйдэр
1960-1970 сылларга икки детсадка уонна биир дьааһылаҕа үлэлээбиттэр: 1960-1961 с.с.Васильев Николай Степанович . 1961 с. өссө биир детсад аһыллыбыт онно
1961-1971 с.с. Иванова Елена Андреевна (1917-1998) үлэлээбит.
1961 с. . Поздеева Н.В. 2 №-дээх детсаадка Лыткина дьааһылаҕа үлэлээбиттэр. 1971 с. икки детсаады уонна дьааһыланы холбоон биир детсад буолбуттар.
1961-1971 с.с. Поздеева Нина Васильевна (1928-1988)
1961-1971 Лыткина Анна Семеновна (1940-1980)
1971-1988 с.с. Типянова Евдокия Прокопьевна -1936
1988-2001 с.с.Ушканова Ольга Федоровна 1948
2001-2004 с.с Матвеева Римма Георгиевна -1964
2004-2005 с.с.Шараборина Августина Васильевна 1979
2006-2011 с.с. Антонова Анна Алексеевна – 1964
2011 с. Васильева Оксана Иннокентьевна -1965
Нэьилиэккэ ыытыллар улэлэргэ актыыбынайдык кыттабыт. «За вклад в развитии дошкольного образовании» бэлиэ хаһаайыттара Ушканова О.Ф, Макарова А.И. 5 компьютер баар, биир интернетка холбонон турар.
“Сардаҥа” оҕо тэрилтэтэ. 1973 сыл муус устар 23 күнүгэр сопхуос дириэктэрэ Н.И.Прокопьев титулга киллэттэрэн типовой бырайыагынан 50 миэстэлээх «Сардаҥа» детсады сопхуос үлэһиттэригэр анаан туттарбыта. Онон сопхуос көрүүтүгэр үлэлээбит. 1974 сылтан деткомбинат «Сардаҥа», 90-с сылларга ясли-сад «Сардаҥа», 2003 сыл муус устар ыйыгар оскуола иннигэр үөрэтэр судаарыстыба тэрилтэтэ «Сардаҥа» детсад буолбут, 2003 сыл ахсынньы ыйыгар оскуола иннинэ үөрэтэр муниципалитет тэрилтэтэ «Сардаҥа» детсад буолар, 2011сыл сэтинньи ыйыттан оскуола иннигэр үөрэтэр оҕону кэрэ эйгэтигэр уһуйар хайысхалаах бөддьүөккэ тутуллар муниципалитет тэрилэтэ «Сардаҥа» Маалыкай сэлиэнньэтин детсада диэн буолар, онтон 2015 сыл ахсынньы ыйыттан бүддьүөккэ оскуола иннинэ үөрэтэр, Саха өрөсппүүбүлүкэтин Ньурба оройуонун муниципалитетын тэрилтэтэ «Сардаҥа» детсад диэн ааттанар. Салайааччыларынан үлэлээбиттэр:
1973-1974 Иванова Елена Андреевна (1917-1998) 1974-1986 Евсеева Мария Иннокентьевна (1935) 1986-1991 Степанова Антонина Прокопьевна (1950) 1991-2003 Седалищева Пелагея Николаевна (1949) 2003-2007 Николаева Майя Николаевна(1970) 2007-2011 Михайлова Ольга Валерьевна (1984) 2011-2014 Иванова Людмила Владимировна (1985) 2014 сылтан Григорьева Туйара Серафимовна(1975) салайан олорор.
Дьиэ уопсай иэнэ 429,2 кв.м, кухня – прачка иэнэ 52,5 кв.м.
Барыта 27 үлэһит баар, сэбиэдиссэй, завхоз, старшай баспытаатал, психолог, музыкальнай руководитель, физкультура инструктора, гигиена инструктора, 6 иитээччи, 6 иитээччи көмөлөһөөччүтэ, 2 повар, таҥас сууйааччы, таҥас өтүүктээччи, рабочай, дворник, 3 харабынай
Барыта 67 оҕо сылдьар, оо саада тэриллиэиттэн быһа холоон 700 оо иитиллэн тахсыбыт.
Ильина Галина Спиридоновна Нагрудной знак - «За вклад в развитие дошкольного образования», Седалищева Пелагея Николаевна – Бордоҥ нэһилиэгтн бочуоттаах олохтооҕо.
Тэрилтэ нэһилиэк, улуус олоҕор актыыбынайдык кыттар, ол курдук эдэр ыччат «Ситим» түмсүүтүгэр бааллар Аржакова О.С., Иванова Л.В., Тагров К.В., Макарова И.В., дьахталлар сэбиэттэригэр Григорьева О.А., Платонова М.Н., эбээлэр түмсүүлэригэр Иванова С.А., нэһилиэк депутаттарын сэбиэтигэр Михайлова О.В., инбэлииттэр түмсүүлэригэр Ушканова А.С., общественнай сэбиэткэ Григорьева Т.С., КДН-ҥа Михайлова О.В., ол таһынан волейбол сборнайыгар бааллар Спиридонова Н.Н., Макарова И.В., Аржакова О.С., 2016 сыл нэһилиэк иһигэр ыытыллыбыт «Хабылык» күрэҕэр 1 миэстэ, региональнай «Алыптаах үҥкүү түһүлгэтэ» 2016 сыллаахха үһүс төгүлүн ыытыллар күрэххэ «Сардаҥа» эбээлэрин ансаамбыла 3 истиэпэннээх лауреат буоллулар, «Сардаҥа» эдэр үлэһиттэрин ансаамбыла ситиһиилээхтик кытынна, бэлэмнэнии бөлөх иитиллээччитэ Спиридонова Лера Республиканскай «Кыһын Саха Сириттэн саҕаланар » диэн
күрэххэ 2016 с. 3 истиэпэннээх дипломант буолла, иитиллээчилэр интернет ситиминэн араас Россия таһымнаах уруһуй күрэхтэригэр ситиһиилээхтик кытталлар.
1. Тэрилтэ иһигэр барыта 2 персональнай компьютер, 4 ноутбук баар. 2. 2016 сыл тохсунньутуттан хамнас карточкаҕа түһэр буолта. 3. 2016 сыл сэтинньититтэн тэрилтэ иһин таһын устар тэрил холбонно.
Эти-хааны чэбдигирдии уонна успуорт.
Урут нэһилиэккэ эти-хааны чэбдигирдии үлэтин оскуола физкультураҕа учууталлара ыыталлара. Ити үлэни кимнээх аан бастаан саҕалаабыттарын билбэтибит. Нэһилиэк олохтооҕо Кузнецов Василий Николаевич физкультура учууталынан ананан кэлэн оҕолорго эрэ буолбакка ыччат ортотугар ити үлэни салҕаабыт. Кини тустууну болуйбуолу онтон да атын көрүҥнэргэ оҕолору, ыччаттары дьарыктаабыт. үлэлээбит. 1962-1969 с.с Кузнецов Василий Николаевич (1936-1974 ) 1964-1968 с.с.Агеев Александр Александрович буоксаҕа дьарыктаабыт. 1966 с. спортсаала тутуллубутун кэннэ ити үлэ лаппа сэргэхсийбит. Аммосов Ким Николаевич физругунан кэлэн баран ыччаттары эмиэ дьарыктыыра. Сопхуоска үлэ гимнастикатыгар инструктор диэн көрүллүбүтүгэр 1969-1974 с.с. Такыров Владимир Николаевич (1946 с.) үлэлээбитэ. Кини кэнниттэн Тыаһытов Василий Афанасьевич, Григорьев Иннокентий Николаевич үлэлээбиттэрэ. 1993 с. Тыаһытов Василий Афанасьевич (1951 с.) оҕолору буоксаҕа дьарыгын саҕалаабыт. Ону таһынан көҥүл тустууга, хапсаҕайга, хайыһарынан болуйбуолунан, остуол тиэниһинэн оҕолор дьарыктаналлара. 2012 с. арочнай саала үлэҕэ киирбит. Оҕо спортивнай оскуолата тэриллэр. Онно дириэктэрдэринэн үлэлээбиттэр: 2013-2016 с.с. Шараборин Александр Владимирович (1979 с) 2016 сылтан Степанов Прокопий Юрьевич үлэлии сылдьар. Спортивнай оскуола 3 филиаллаах Өҥөлдьө, Хатыы, Малдьаҕар, барыта 20 үлэһиттээх ол иһигэр Маалыкайга 15 онтон тренерэ 8. Маалыкайга оҕолор 7 көрүҥҥэ дьарыктаналлар: буокуска, хайыһар, остуол тенниһэ, мас тардыһыыта, саахыиат болуйбуол, хапсаҕай.
Саахыматы 2004 с. Иванова Акулина Иннокентьевна (1972 с.) дьарыктыыр.
Оҕолор ситиһиилэрэ: Иванова Варвара Гаврильевна (1994 с.) Кыргыттарга өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ. Галактионов Петр Андреевич (1993 с.) Улахан дьоҥҥо бастакы дуоскаҕа өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ. Галактионов Алексей Андреевич (1995 с.) Оҕолорго өрөспүүбүлүкэ призера 2, 3 миэстэ. Иванов Михаил Иннокентьевич (1996 с.) Оҕолорго өрөспүүбүлүкэ призера. Саввинов Петр Алексеевич (2005 с) Оҕолорго өрөспүүбүлүкэ призера. Россияҕа Москва куоракка кыттааччы оҕолорго. Кириллина Жанна Николаевна (2001 с.) Өрөспүүбүлүкэҕэ 3 миэстэ оҕолорго 2016 с. Андреева Хаарчаана Саввична (1999 с.) Өрөспүүбүлүкэ призера 2013, 2014, 2015 с. 1995 с. Иванов Николай Иванович буоксаҕа Арассыыйаҕа оҕолорго чөмпүйүөн. 2015 с. Тыаһытова Валя оҕолорго Уһук Илиҥҥэ чөмпүйүөн, Арассыыйаҕа 2 миэстэ 2015 с Васильева Уйгулаана буоксаҕа Уһук илиҥҥэ чөмпүйүөн, 2016 с. 11-с миэстэ.
Култуура.
Бибилитиэкэ
Бастакы ааҕар балаҕан 1937 сыллаахха арыллыбыт. Онно бибилитиэкэринэн Иванов Николай Федорович үлэлээбит. Ол кэннэ 1948 сыллаахха Араҥастаахтан дьиэ көтүрэн аҕалан ааҕар-балаҕан туппуттар. Онно ссэбиэдиссэйинэн Ефремов Николай Николаевич үлэлээбит.
1937-1957 сс. – ааҕар - балаҕан
1957-2011 сс – Маалыкайдааҕы олохтоох библиотека. 2010 сылтан- Маалыкайдааҕы модельнай олохтоох библиотека. Хас сыл ахсын үлэ араас көрүҥнэрэ олоххо киирэн үлэлииллэр. Ол курдук: • Саҥа кинигэлэр сурэхтэниилэрэ. • Чопчу ис хоһоонноох нэдиэлэлэр, араас ис хоһоонноох тэрээһиннэр, күрэхтэр. • Элбэх саҥа бырайыактар үлэлэрин саҕалаатылар: «КИВИС», «Беби-Арт», «Сатабыл». • Ким туох интириэстээ5инэн түмсүүлэр үлэлииллэр. • Аныгы үйэ ирдэбилинэн оргтехника, Интернет өҥөлөрүнэн нэһилиэнньэ туһанар. Билигин бибилитиэкэ дьиэтин уопсай иэнэ 93,7 кв.м. Түмүү уопсайа 21397 ахсааннаах. Ол иһигэр кинигэтэ 18971 ахсааннаах, брошюра-1741, диискэ-66. Бибилитиэкэ үлэһитэ-2, техүлэһит-1. Сыллаааҕы үлэ көрдөрүүлэрэ : ааҕааччы—1152, бибилитиэкэҕэ сылдьыы - 8009, кинигэ уларсыыта – 23508. Салайааччылар: 1937-1947 сс.- Иванов Николай Федорович. 1948-1950 сс.- Ефремов Николай Николаевич.(1930-2009)
1951- 1963 сс.- Чусовская Клавдия Павловна, Припузова Ирина, Иванов Дмитрий Николаевич, Иванов Семен Иванович.
1963-1977 сс.- Иванова Екатерина Федотовна.(1938-2002)
1970-1973 сс. –Осипова Татьяна Герасимовна, оҕо бибилитиэкэрэ.
1974-1977 сс. –Семенова Татьяна Афанасьевна, оҕо бибилитиэкэрэ.
1977-1981 сс –Саввинова Надежда Афанасьевна.(1950-1988)
1981-1982 сс.- Андреева Антонина Андреевна.(1949)
1982-1984 сс. – Федорова Лилия Егоровна.(1960) 1984сылтан - Аммосова Вера Петровна. (1963)
2010 сыл – оройуоннааҕы «Сыл бибилитиэкэрэ» күрэххэ «Мисс совершенство» номинация хаһаайына, « Бордоҥ нэһилиэгин бастыҥ бибилитиэкэрэ». 2013 сыл – IV «Ресурсы развития культуры в Нюрбинском районе» муниципальнай быыстапка-ярмаркаҕа «КИВИС» бырайыагынан 2 степеннээх диплом хаһаайыннара. Аммосова Вера Петровна- « СӨ Култууратын туйгуна » Бочуот бэлиэтэ, СӨ, култуура миниистирин, улуус, нэһилиэк баһылыктарын Бочуотунай грамоталара. - 2013сыл ыам ыйыттан ыйга биирдэ нэһилиэк иһигэр тахсар «Аартык» хаһыат сүрүн редактордара. - Нэһилиэнньэ олоҕун, үлэтин-хамнаһын туһунан сиһилии киэҥ араҥаҕа иһитиннэрэр, биллэрэр сыалтан тэриллибит «Маалыкайдааҕы иһитиннэрэр киин » диэн общественнай түмсүү киинэ. Бибилитиэкэ толору оргтехниканан хааччыллан олорор. Интернетынан туһанар. Тэрилтэ бэйэтин көмүскэнэр ханнык да көрүҥэ суох.
Нэһилиэк олохтоохторо таһааттарбыт кинигэлэрэ
Ксенофонтов В.К. “Күөрэгэй”. 1996 с. Прокопьев Н.И. “Идэтийии суолунан”.
“Олорон ааспыт олоҕум”. 1999 с.
“Бордоҥ” Ньурба улууһа. 2006 с. Данилов Э. Ф. “Степан Васильевич Васильев” брошюра 2006 с.
“М.В.Мегежегский к 110-летию с д.р.” 2008 с.
“Степан Васильевич Васильев (1896-1943) (Документы, фотографии)” 2006 с.
“Степан Васильевич Васильев к 110–летию со дня рождения”. 2006 с. брошюра.
“Степан Васильев государственный, общественно-политический и профсоюзный деятель “ 2011 с.
“Анастасия Петровна Данилова- секретарь обкома, наставник молодежи.” 2002 с.
Тыаһытов В.А. “Ыччаты иитиигэ дьулуур. Тулуур оскуолата”. 2014 с.
Анисимов Иван Саввич. Составители М.П. Евсеева 2010 с.
Мегежегская О.И. “Экология и мы” 2006 с.
В.В. Илларионов “Дьон киһитэ” 2007 с.
Спортсмен,учуутал, тренер В.Н. Кузнецов.(Бордоҥ нэһилиэгин МТ уонна успуорт оскуолатын филиала.)
Иванова И.С. “Такырова А.В.” 2014 с., “Иванов Семен Федорович 11-Куччугуй Сэмэн”. 2012 с.
Антонова М.Н.”Уһулуччу талааннаах салайааччы”. 2008 с.
“Ньурба Маалыкайын хомоҕой тыллаах хоһоонньуттара”. 2014 с. “Эдэркээн кэрэкэ кэмнэрбит”. Дмитриев А.Д. “Күөх Ньурба төрүттэрэ” 2013 с. Т.П.Иванова, Н.Н.Николаев. “Эҥээрдэк сыдьааннара”. 2013 с. М.П.Евсеева, А.Е.Степанова. “Сүрэхпэр эн бааргын тапталлаах оскуолам.” 2015 с. Степанова А.Е. “Саха саарына, киһи кэрэмэһэ.” 2015 с. Евсеева М.П. “Улахан Бүөтүр”. 2016 с. “Бордоҥ нэһилиэгин оһуордаах оһуохайдьыттара.” Брошюра 2016 с. Соловьева В.Г. “Степан Васильев аатынан хаһаайыстыбаҕа техническай сайдыы” 2005 с, “Үлэһит дьонноох буоламмыт” 2010 с., “Үйэ чиэппэрэ сөҕүрээбэтэх төлөн” 2011 с. “Бардыалаахтан тарҕанан, Үөдэйгэ үүнэн” 2011 с., “Төрдү-ууһу өҥөйдөххө” 2014 с. “Иэйэр сүрэх ситэрбэтэх иэйиитэ.” 2016 с.
«Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ.
1937 сыллаахха ааҕар балаҕан (кулууп) тэриллибитэ. Сэрии кэнниттэн кулууп сэбиэдиссэйинэн Иванов Иван Васильевич (Ырык БаЬылай уола) улэлээбитэ. Кини кэнниттэн Тимофеев Константин Иннокентьевич улэлээбитэ. Онтон 1967 сыл саҥа кулууп дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирбитэ, сэбиэдиссэйинэн Кузнецова Вера Николаевна улэлээбитэ. Култуурунай-маассабай, сырдатар үлэни ыытаары, дьону түмэ тардаары сыаллаан-соруктаан тэрийбиттэр. Урут көннөрү кулууп дьиэ диэн буолара, 1993 сылтан «Дьөһөгөй Айыы» култуура киинэ буолбута, ол кэннэ 2015 сыл атырдьах ыйын 5 кунуттэн «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ буолбута. «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ 793,14 кв.м иэннээх, компьютернай техниканан, спец.оборудованиенан хааччыллыылаах. Уопсайа 9 үлэһит баар, ол иһигэр 5 идэлээх. Култуурунай-сырдатар үлэни ыытыы, нэһилиэнньэ сынньаланын тэрийии. Тэриллиэиттэн салайааччылар ааттара-суоллара:
Иванов Иван Васильевич,
Тимофеев Константин Иннокентьевич (1928-1977) 60-с сылларга улэлээбит. 1966-1969 с.с.Кузнецова Вера Николаевна (1942 с.) 1969- 1973 Иванов Владимир Семенович (1938-1982 с.)
1973-1975 Николаева Любовь Афанасьевна (1953 с.)
1975-1978 Васильев Роман Николаевич (1947-2008) 1978-1980 с.с.Софронов Семен Иннокентьевич (1947-), 1979-1987 Егорова Любовь Николаевна (1952 с.)
1987-1995 Тыасытова Галина Гаврильевна (1949 с.)
1995-2012 с.с.Ефремов Тимофей Елисеевич (1952 с.)
2012 сылтан үлэлиир Харитонов Иван Семенович (1973 с.).
2014 сыл «Айымньылаах улэ сири симиир, киэргэтэр»Ньурба оройуонун нэЬилиэктэринэн ыытыллыбыт оройуоннай култуура эстафетатыгар 1 миэстэ, 2015 сыллаахха «Преданность традициям» номинация ылбыппыт. Харитонов Иван Семенович- Саха Республикатын култууратын туйгуна. «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтэ нэһилиэккэ, улууска буолар тэрээһиннэргэ актыыбынайдык кыттар. Тэрилтэбит көмпүүтэринэн толору хааччыллыылаах, интернекка, факсаҕа холбонон олоробут. Пожарнай сигнализация тэрилтэбитигэр холбонон турар.
Степан Васильев аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл.
Түмэл иэнэ 184 кв.м. ол таһыгар үлэлиир кэбиниэт уонна көрүдүөр 45 кв.м 2000 с. Маалыкай орто оскуолатын устуоруйатын уонна оскуоланы бүтэрбит оҕолор олохторун үөрэтии түмэлин быһыытынан дириэктэр Анисимов И.С. салалтатынан тэриллибит. 2001 с. оскуола түмэлин быһыытынан пааспардаммыта. 2003 с. Өрөспүүбүлүкэ хамыыһыйатынан Оскуола түмэлэ диэн статустаммыта. 2006 с. Кыраайы үөрэтэр Степан Васильев аатынан Бордоҥ нэһилиэгин түмэлэ диэн уларытан тэриллибитэ. 2006 с. Степан Васильев сиэн бырааттарын үбүлээһининэн саҥа дьиэ тутуллан үлэҕэ киирбит .2008 с. иккис үлэһит миэстэтэ көрүллүбүт. 2013 с. техүлэһит миэстэтэ көрүллүбүт. Түмэли тэрийэн үлэлэппитэ 2000-2015 с.с. Ушканова Любовь Николаевна (1950 с). 2008 с. Ушканова Валерия Афанасьевна (1973) 2013 с. Андреева Елена 2015 с. дириэктэринэн Спирдонова Наталья Прокопьевна (1976 с.) үлэлиир. Түмэл уопсай буондата 1860 ол иһигэр билим – көмөлтө буондата 903. Түмэл экспонаттарын таһынан араас хайысханан тэрийэр-маассабай үлэни тиһигин быспакка үлэлиир.
Кэрэ эйгэтин оскуолата.
1974 с. тэриллибит.Үөрэтэр салаата бастаан үҥкүү, ырыа, фортепиано, баян уонна норуодунай инструменнарга этэ. Билигин ырыа, үҥкүү, уруһуй, фольклор салаалара уонна гитара, фортепиано кылаастара үлэлииллэр. Үөрэнэр болдьохторо уһаан биэрбит.
Билигин 14 үлэһит: үҥкүү-3, фольклор -2, ырыа-1, фортепиано-1, гитара – 1, уруһуй – 2, техүлэһит – 4. Оскуола 2 дьиэҕэ үлэлиир . Бастакы дьиэтэ 1992 с.тутуллубут 205 кв.м, иккис дьиэтэ эргэ оскуола дьиэтэ 564,9 кв.м.
Билигин 6 салааҕа 148 оҕо дьарыктанар. 4 ансаамбыл үлэлиир. “Сыккыс” ырыа, үҥкүү норуодунай ансамбыла, “Оҕо саас” үҥкүү ансаамбыла, “Сардаҥа” саһарҕалара” фольклор норуолунай ансаамбыла, “Дьиэрэй” фольклорнай ансаамбыл. Бу анссаамбылларга 186 оҕо дьарыктанар. Оскуола аһыллыаҕыттан 485 оҕо үөрэнэн бүтэрбит. Үөрэнэн бүтэрбит оҕолортон 65 оҕо култуура эйгэтин үлэһиттэрэ буолбуттар, олор истэригэр бааллар Еремеева Инга Иннокентьевна самодеятельнай композитор,СӨ култууратын туйгуна, культура уонна ускуустуба кэллиэһин фортепианаҕа уһуйааччыта. Кычкина Мария Ивановна – бастакы үрдүк муусука үөрэҕин ылбыт үөрэнээччибит, фортепиано кылааһын уһуйааччыта, Хатас оҕо ускуустубатын оскуолатын дириэктэрэ, Спиридонова Розалия Яковлевна СӨ култууратын туйгуна, “Туллукчаан” оҕо ырыаларын кинигэтин ааптара, “Күлүмчээн” оҕо ансаамбылын салйааччыта, Аммосов Айсиэн “Айыы сиэнэ” – саха эстрадатын тыйаатырын артыыһа, хомусчут.
Оскуолаҕа салйааччынан үлэлээбииттэрэ:
1974-1977 с.с. Семенов Анатолий Николаевич 1977-1980 с.с. Иванова Полина Николаева 1980-200һ с.с. Саввинова Любовь Ивановна (1952 с.) 2007-2016 с.с.Типянова Александра Тимофеевна (1970 с.) 2016 с. үлэлиир Потапов Афанасий Дмитриевич (1988 с.) 2010 с. 21.11 “Сыккыс” 2016 с 14.11 “Сардаҥа” саһарҕалара” норуодунай ансамбыллар аатын ылбыттара. “Сыккыс”, “Сардаҥа”, “Оҕо саас”, “Дьиэрэй” ансаамбыллар үлэлииллэр. 1. Судаарыстыбаттан наҕараадалаах, бочуоттаах ааттаах үлэһиттэрэ: • Тихонова Марфа Николаевна - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэьитэ, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот айымньытын сайдыытыгар кылаатын иһин» Бочуоттаах бэлиэ, Арассыйыскай Федерация уопсай үөрэхтээһин үтүөлээх үлэһитэ, Бордоҥ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ. • Васильева Мария Степановна - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, РФ култуура министиэристибэтин уонна арассыыйа култуура үлэһиттэрин профсойуустарын бочуотунай грамотата, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот айымньытын сайдыытыгар кылаатын иһин» Бочуоттаах бэлиэ, үлэ бэтэрээнэ. • Иванова Туйаара Николаевна – Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, Култуура уонна наука Петровскай акадиэмийэтин дипломана, Данилова А.П. аатынан бириэмийэ. • Новгородова Таисия Мартыновна - Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна
Доруобуйа харыстабыла.
1926 с. Кукаакы нэһилиэгэр бастакы медпууну Сунтаартан төрүттээх Попов Николай Иванович үлэлэппит.
1934-1938 с.с. Сунтаар Кутанатыттан төрүттээх Попов Б.И. кэлэн үлэлээн сылдьыбыт. Ол кэнниттэн Шамаев, И.А.Илистяров, А.М.Широкова, Одегова диэн биэлсэрдэр үлэлээн аапыттар.
1948 с. алтынньы 7 к. 130 №-дээх Ньурба оройуонун доруобуйа харыстабылын салаатын бирикээһинэн Маалыкайга 5 куойкалаах учаастактааҕы балыыһа аһыллыбыт Семенов В.А. (Күүстээх Бааска) дьиэтигэр. Бастакы быраас Тюмень куорат кыыһа Григорьева Раиса Пантелеймоновна анаммыт уонна 1950 с. дылы үлэлээбит.
1950-1953 с.с. Гервазиева Людмила Александровна сэриигэ байыаннай хирурунан сылдьыбыт быраас үлэлээбит.
1954-1960 с.с. Кустова Евстолия Николаевна . Кини туруорсуутунан 1956 с. саҥа балыыһа дьиэтэ тутуллубут.Балыыһа 10 миэстэлээх буолбут.
1960-1962 с.с. Зверева Вера Сергеевна, Сергей Зверев-Кыыл Уолун кыыһа.
1962-1964 с.с.Петрова Лидия Афанасьевна.
1964-1966 с.с. Васильев Анастас Алексеевич 1966-1968 с.с. Еремеев Прокопий Федорович. 1969 с билиҥҥэ дылы Николаев Николай Наумович үлэлиир.
Балыыһаҕа аналлаах тутуулар хаһан тутуллубуттара.
1969 с. 107 кв.м. иэннээх амбулатория дьиэтэ 1973 с. төрүүрдьахталларга уонна оҕолору сытыаран эмтииргэ аналлаах балыыһаҕа самалык тутуу. 1978 с. Бэс Чагдаттан көһөрөн балыыһаҕа самалык дьиэ тутуллан балыыһа миэстэтэ 35 куойкаҕа тиийбитэ уонна ититэр ситим тутуллан үлэҕэ киирбит. 1984 с. молочнай куухуна тутуллубут. 1985 с. гараж 1988 с. стоматологическай кэбиниэт амбулатория дьиэтигэр сыһыары тутуллубут. Стоматолог быраас көрүллэн үлэлиир буолбут. Бастакы стоматологынан Андреева Ольга Владимировна үлэлээбитэ. Онтон Степанова Светлана Семеновна, Николаева Айталина Николавна, Птицын Роман Гаврильевич үлэлээн сылдьыбыттара. Билигин Егоров Макар Владимирович үлэлиир. Бу тутуларга барытыгар сопхуос үбүнэн, дьонунан, тиэхиникэнэн көмөлөспүт. 1995 с. САПИ үбүгэр сылгы собуота икки этээстээх дьиэлээх балыыһа коплексын тутан биэрбитэ. Балыыһаҕа клиническй лаборатория, физиотерапия, массаж, флюрорентген, стоматологическай кэбиниэт бааллара, молочнай куухуна үлэлиирэ. Кэлин үп суох диэн молочнай куухунаны уонна флюрокэбиниэти сабан кэбиспиттэрэ балыыһа миэстэтин сарбыйбыттара.
Билигин баар учаастактааҕы балыыһа 3 нэһилиэк Хатыы, Маалыкай, Малдьаҕар нэһилиэнньэтин көрөр-истэр.
Дьиэтэ:уота аппаратурата, оборудованията:
Балыыһа дьиэтэ 624, 9 кв.м. Гараж 96,8 « Куухуна 49.7 « Прачка 28,6 « Кетлер=тренажер кэплиэгэ 1 уст. Көмпүүтэр 3 « Төлөпүөн, тэлэбиисэр, интернет
Балыыһа миэстэтэ: 10 куойка, 3 оҕо куойката, 3 күнүскү стационар.
2016 с. сыллааҕы былаан.
Сытыахтаах киһи ахс. Куойка күн
Улахан дьон 207 3200
Оҕо 63 960
Күнүскү 127 1270
Поликлиникаҕа көрүү былаана
Көрүүгэ Тиис кэбиниэтэ
Улахан дьоҥҥо 818 190 Профилактика 423 214 Суһал көмө 409 32 Оҕолорго 935 349 Профилактика 727 467 Суһал көмө 346 37
Үлэһит ахсаана:
Барыта 27 ол иһиттэн бырааһа 3, орто персонал 12, алын персонал 7, атын үлэһиттэр 5.
«Бордоҥ» кинигэ 299-308 стр, кылаабынай быраас Николаев Н.Н. иһитиннэриитэ.
Эмтиэкэ.
Маалыкай сэлиэнньэтигэр аан бастаан 1962 с. пуун быһыытынан ыал дьиэтигэр аһыллыбыт.
Онно 3 сыл фармацевт Евсеева Октябрина Григорьевна (1937 с.) үлэлээбит. 1965-1975с.с. фармацевт Андреева Алесандра Иннокентьевна амбулатория дьиэтигэр үлэлээбит. 1975-1978 с.с. Федорова Полина Антиповна (1953 с.) 99 №-дээх эмтиэкэни тэрийбит. 1989 с. Маалыкай эмтиэкэтэ Ньурбатааҕы 11 №-дээх эмтиэкэ салаата буолбут. 1978-1989 с.с. Павлова Римма Валентинновна (1953с).СӨ фармациятын туйгуна. 1989-1893 с.с. Иванова Александра Семеновна (1956 с.) Фармация бочуоттаах бэтэрээнэ. 1993-2009 с.с. Николаева Екатерина Николаевна (1966 с) «СӨ фармациятыгар үтүөлэрин иһин» бэлиэ. 2009 сылтан Егорова Мария Семеновна (1959 с.) СӨ фармациятын туйгуна.
Олох-дьаһах хаһаайыстыбата.
Ыһыллыы иннинэ туох баар нэүилиэк тэрилтэлэрин сопхуос көрөн олорбут. Онтон 1992 с.диэки дьаһалта тэриллибитин кэннэ социальнай тэрилтэлэри көрүү дьаһалтаҕа көспүт. Онон туспа салайааччы көрүллэр буолбут. 1992-1995 с.с. Петров Юрий Тимофеевич (1943 с.) 1993 с. Олох-дьаһах хаһаайыстыбата хозрасчетнай тэрилтэ буолбут.
1995-2002 с.с. Такыров Владимир Николаевич (1945 с.)
2003 с. Олох-дьаһах унитарнай тэрилтэтэ буолбутугар Ньурбатааҕы филиал Маалыкайдааҕы учаастага диэн ааттаммыт.
2001-2008 с.с. Васильев Олег Егорович (1960 с.)
2008 с. билиҥҥэ дылы Саввинов Григорий Фролович (1973 с.)
ОДьХ билигин 4 хочуоллаах. Оскуола, «Мичил», «Сардаҥа» оҕо тэрилтэлэрэ, балыыһа. Оскуола хочуола сылытар тэрилтэлэрэ: оскуола, культура дьиэтэ, дьаһалта, бибилитиэкэ, кыамматтар 2 этээстээх дьиэлэрэ, кэрэ эйгэтин оскуолатын икки дьиэтэ, спортсаала, түмэл, сылгы собуотун маҕаһыына. 16 чааһынай ыал уонна 8 кыбартыыралаах олорор дьиэ. Тас турба уһуна 1612 п.м.
«Сардаҥа» ситимигэр почта холбонон турар.
Аварийнай дизелнэй э/с -3 уст.
Сибээс.
1934 с. төлөпүөн, араадьыйа линийэтэ аан бастаан тардыллыбыт. Бастакы монтерунан Ньурбаттан Иванов Степан Романович үлэлээбит, онтон Наумов Николай Борисович.1 Сэрии иннигэр Николаев Николай Иннокентьевич ( Саҥыйах Ньукулай), Иванов Михаил Гаврильевич (Баатам уола) үлэлээн ааспыттар. Сэрии сылларыгар Габышева Клавдия Степановна үлэлээбит.Почта кини ийэтин дьиэтигэр Габышева (Ксенофонтова ) Анна Васильевна дьиэтигэр үлэлээбит. 1950 с. почта Хонотов Василий Петрович дьиэтигэр көспүт. Онно МБ-30 батареянан үлэлиир төлөпүөн коммутатора, радиоузел баар эбит. 1960 с. почта дьиэтэ порт таһыгар тутуллубут.Биир өттүгэр ыал олорор тилэри дьиэлээх. Онно Диодоров Прокопий Варламович үлэлээбит. Ити сыл радиоузелга эмиэ дьиэ почта таһыгар тутуллубут. Ити дьиэҕэ бастакынан Марков Сокол Иванович үлэлээбит. Монтерунан Хаптасов Николай Николаевич, Иванов Иван Трофимович, Павлов Николай Николаевич, Иннокентьев Иннокентий Софронович, Рожин Иван Софронович, Казаков Николай Николаевич үлэлээбиттэр. Ити кэмнэргэ радиоузелга «Казахстан» приемник, ТУ-100 усилитель, РД ПК-30 Хатыыга, Малдьаҕарга ыытар ппараттар турбуттар. Араадьыйа узела 2006 с. муус устар ыйга дылы үлэлээбит, онтон салгынынан кэлэр буолбут 1963-1978 с.с. Саввинова Пелагея Семеновна почта начальнигынан үлэлээбит. Бастакы почтальон Андреева Агафья Николаевна. 1964 с. 3 үлэһит көрүллүбүт онно Иванова Татьяна Степановна телефонистканан киирэн баран начельниктыы сылдьыбыт . Кини манна 1980 с дылы үлэлээбит. 1967 с. почтальон Архипова Евдокия Николаевна. Онтон Тыасытова Александра Григорьевна, Алексеева Анастасия Ивановна, Малыкайцева Екатерина Николаевна үлэлээбиттэр. 1974 с. сопхуос саҥа дьиэни тутан биэрбит онно почтаны кытта саҥа улахан автоматическай станция үлэҕэ киирбит. 1977-1990 с.с. Иванова Любовь Ивановна почтальонтан саҕалаан начальник солбуйааччыта. 1972 с. Мопполова Евдокия Васильевана (1947с.) телефонистканан киирэн баран начальниктаабыт. 1982-1998 с.с. Федорова Любовь Афанасьевна (1959 с) телефонисткаттан саҕалаан баран кэлин начальник.
1991-2015 с.с. Григорьева Федора Петровна (1971 с.) начальник
2015 с Ушканова Ольга Николаевна (1961 с) начальник бастаан операторынан үлэлээбитэ
2001 с. Духова Розалия Семеновна (1966 с) почтольонунан үлэлиир. 1974 сылтан сибээскэ автоматическай «АТСК-50-200» станция үлэҕэ киириэҕиттэн туспа көспүт. Бу сылга 100 ыалга бастаан төлөпүөн киирбит. 1992 с. 300 нүөмэрдээх буолбут. 2005 с.ахсынньы 28 к. 500 нүөмэрдээх цифровой станция үлэҕэ киирбит. Урукку станция 35 кв. м турбут буоллаҕына бу станция баара суоҕа 12 кв.м турар. 2006 с. таксофон . 2007 с. интернет. 2013 с. кулун тутар 3 к. Билайн суотабай төлөпүөн. 2016 с сайын 10 ханааллах цифровой телевышка туруорулунна. 1972-2013 с.с. бастаан радиоузелга онтон АТС-ка Казаков Николай Николаевич - 1951 с. электромеханигынан үлэлээбит. 1987-2005 с.с. Лазарев Петр Егорович -1957 с. электромеханик 1999-2007 с.с. Иванов Аскалон Христофорович -1957 с. 2006 сылтан Чемпосов Алексей Николаевич-1973 с. 2014 с. соҕотоҕун үлэлиир. Билигин нэһилиэккэ 410 туочукалаах цифровой станция үлэлиир. АТС цифровой станция киириэҕиттэн Ростелеком АО буолбут.
Сибээс туһунан матырыйаалы ыллыбыт «Бордоҥ» кинигэттэн 361-363 стр. «Ньурба» хаһыат 2014 с. балаҕан ыйын 3 к. нүөмэрэ Львов А.А. ыстатыйата. Бу хаһыаты уонна сорох информацияны биэрдэ сибээс бэтэрээнэ Казаков Н.Н. уонна Духова Р.С.
Сбербанк
1974 с. дылы сбербанк агентскай сберкасса диэн почта иһинэн үлэлээбит.
Туох баар докумуону почта начальнига толорбут.
1974 с муус устартан Ньурбатааҕы сбербаан 5038/05 нүөмэрдээх Маалыкайдааҕы филиала диэн ааттанан туспа үлэһиттэммит
1974 с муус устар ыйтан Духова Изобелла Егоравна 1949 с Маалыкайга төрөөбүт үлэһитинэн киирэн 2000 сылга дылы үлэлээбит.
Ол саҕана 1500 килийиэн баар эбит.
2001 с тохсунньуттан 2009 муус устар Иванова Любовь Ивановна 19 с. Маалыкайга төрөөбүт улэһит буолбут.
2009 муус устартан Инокентьева Анна Николаевна үлэлиир.
« Бордоҥ» кредиттиир кээпэрэтиип
2007 с тохсунньу 17к. тэриллибитэ 210 пайщиктаах
.Салайааччылар:
2007-2014 с.с. Иванов Николай Дмитриевич. 2014 сылтан Иванов Иосиф Семенович (1954 с.)
Булҕаахтыр Никифорова Александра Григориева
2010 с пайщиктаах ахсаана 304 бэриллибит заем 286.үбэ 4900 т.с.
Пайщиктаахтар ылбыт кредиттэрин кыайан төлөөбөтөхтөрүнэн кэлин балаһыанньата мөлтөөн сылдьар.
Уматыгынан хааччыйар тэрилтэ
Сэбиэскэй былаас тохтообутун кэннэ кэтэх тиэхиника элбээбитэ. Уматыгынан хааччынар сыалтан дьаһалта «Саханефтигааһы» кытта дуогабардаһан 1992 с КАЗС-164 диэн заправочнай ыстаансыйаны туттарбыта.
1992-2006 сс. Нутчин Карл Алексеевич.
2006 с билиҥҥэ дылы Нутчин Владимир Карлович үлэлиир. Тэрилтэҕэ 4 үлэһит баар. КАЗС-164 2 тиэхиникэҕэ кутар колуонналаах, 200 куб уматык киирэр 2 систиэринэлээх, дьиэлээх, 1 көмпүүтэрдээх.
Баһаары утары үлэлиир сулаарыстыба этэрээтэ.
Ылбыт учаастага 2400 кв.м. Гараж 156 кв.м. Үлэһитэ 9 Баһаарынай массыына Урал АЦ- 40, көмпүүтэр – 1, факса – 1, рация – 4, тэлэбиисэр – 1, суотабай төлөпүөн 9. 1984-1985 с.с. диэки сопхуос баһаарынай массыына атыыласпыт, ону бастаан Алексеев Иван Николаевич үлэлэппит. 1998 с. баһаарынай чаас тэриллибит. 2001-2004 с.с.тохтотулла сылдьыбыт. 2004 с. муус устар 1 к. иккиһин муниципальнай баһаарынай чаас тэриллибит. Онно салайааччыларынан үлэлээбиттэр: 1998-1999 с.с. Матвеев Владимир Дмитриевич (1964 с.) 1999-2000с.с.Слепцов Геннадий Андреевич (1957-2002) 2000-2001 с.с. Саввинов Алексей Алексеевич.(1959-2005) 2004-2009 с.с. Егоров Михаил Прокопьевич (1654 с.) 2009 с. билиҥҥэ дылы Кириллин Афанасий Евгеньевич (1983 с.) үлэлиир.
Эргиэн.
Өрөбүлүүссүйэ буолуор диэри нэһилиэнньэни чааһынай эргиэмсиктэр аһынан-таҥаһынан хааччыйбыттар. Сэбиэскэй былаас буолбутун кэннэ 1918 с. «Холбос» потребкооперация тэриллибит. Кини улуустарга уонна нэһилиэктэргэ бэйэтин салааларын тэрийэн дьону-сэргэни аһылыганан-таҥаһынан уонна араас олоххо туттуллар табаарынан хааччыйан олорбут. Нэһилиэктэргэ насполар 1936 сыллар диэки тэриллибиттэр.Маалыкайга уонна Маай диэки холкуостарга таһаҕаһы сайын уунан кунгаас диэн тыынан соһон таһаараллар эбит. Маалыкай киһитэ Егоров Борокуоппай диэн киһи, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэринэн Уһунаак Борокуоппай икки кунгаас тыыны сэтиилэнэн саннынан соһон 5-6 т таһаҕаһы 21 көстөөх сиргэ 5,6 хонугунан Ньурбаттан Маалыкайга Марха өрүс устун аҕалар эбит. Биир итиччэ ыраах сиргэ Эҥээрдэккэ эмиэ соһон тиэрдэр эбит. Кэлин 50- с сыллартан баржа булунан баржанан, кыһын массыынан таһар буолбуттар. Ыраах Маай түөлбэтигэр бэрэдэбиэһинэн 1953 - 1965 с. Төкүнүүкэп Дьөгүөр Дьөгүөрэбис ( 1901-1976) үлэлээбит.
Маалыкайга наспо бэрэссэдээтэллэринэн Васильев (Чуппур),Малышева Анна, Кузьмин Николай Данилович, Васильев Василий Степанович, Ивнов Дмитрий Николаевич, Васильев Иннокентий Васильевич 1, Васильев Семен Степанович, Иванов Семен Федорович 11 үлэлээн ааспыттар.
Иннокентьев Иван Егорович (1904-1986) Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннаах.
Анисимов Иван Саввич 1(1920- 2006 )
Трофимов Николай Кириллович (1935 с.)
1967 с. сопхуос-рабкооп диэн тэриллибит.
1967-1970 с.с. Габышев Яков Степанович (1929-1970)
1970-1973 с.с. Анисимов Иван Саввич 1 (1920-2006 )
1973- 1978 с.с. Петров Семен Александрович 1 (1926-1998 )
1978-1989 с.с. Кириллин Петр Дмитриевич 1 (1930-2013)
1989-1992 с.с. Степанов Василий Федорович
1992-1993 с.с. Потапова Александра Семеновна (1952 с.)
1993-1994 с.с Алексеев Николай Григорьевич (1945-1998)
1995-2006 с.с. Иннокентьев Валентин Николаевич (1958 с.)
2005 с. тэрилтэни кыччатан торговай куста диэн буолбут, үлэһит бөҕө аҕыйаабыт. Сорох эбийиэктэрэ сабыллан барбыттар.
2006-2008 с.с. Егоров Александр Христофорович
2008 с. маҕаһыын сэбидиссэйинэн Седалищева Евдокия Семеновна (1960 с.)
2016 с . сэтинньи ыйтан чааһынай маҕаһыын буолбут Николаева Светлана Михайловна
70-80 с. сылларга рабкооп сүрдээҕин кыаҕыра сылдьыбыта.
1972 с. диэки улахан типовой маҕаһыыны “Холбос” тутар биригээдэтэ туппута.
1980 с улахан хонтуора, 1979-1980 с.с. сибиинньэ хотоно тутуллан уонча сыл сибиинньэ иитэ сылдьыбыттар . Кур сибиинньэ ахсаана 78 буола сылдьыбыт. 1981 с. эргэ гаражка эбии тутуу.1982 сылаас ыскылаат, билигин гараж буолан турар. 1984 с.саҥа хочуол, онно холбоммуттара маҕаһыын, бэкээринэ, 1985 с. типовой 3 боксалаах гараж, 1986 с бу гараж хочуола, 1987 с. үлэһиттэргэ аналлаах 2 кыбартыыралаах олорор дьиэ. Бу тутуулары бэрэссэдээтэл Кириллин П.Д. үбүн булан бэйэтэ биригээдэ тэрийэн туттарбыта.
Билигин маҕаһыын 9 үлэһиттээх, бэкээринэ маҕаһыыны кытта биир дьиэҕэ баар. Бэкээринэ күҥҥэ 405 килиэби оҥорор. Хочуол, 2 хаптаһын ыскылаат, гараж бааллар 2015 с. маҕаһыын бэйэ атыылаһыытыгар уларытыллыбыта, карточканан төлөбүр, көрөр видеокамера киллэриллибитэ. Маалыкайдааҕы сопхуос рабкоопка өр биэкэринэн үлэлээбит Кычкина Тереза Николаевна (1942-2010) 1986 с. Үлэ Албан Аата 111-с истиэпэннээх уордьанынан наҕараадаламмыт.
“Бордоҥ” кинигэттэн, М.П.Евсеева “Улахан Бүөтүр ” диэн кинигэттэн уонна Стеепан Васильев аатынан түмэл фондатыттан ылылынна.
Маны таһынан бэйэ дьыалатын тэринэн, маҕаһыын аһан үлэлэтэллэр. Бары нэһилиэнньэҕэ бородуукта атыылыыллар. “Мария” Жарханскай Иван Ефремович. “Тойон уйата” Ефремов Тимофей Михайлович “Уйгу” Семянов Леонид Владимирович
Ньурба оройуонун электрическэй ситимин Маалыкайдааҕы пууна.
Бүлүү ГЭ-һин уота кэлбитигэр 1977 с. Маалыкайга 35/10 квт кыамталаах подстанция тутуллубута. Урукку сопхуос дизельнэй станциятын дьиэтин подстанция таһыгар аҕалбыттара. Манна үлэлээбиттэрэ: 1977-1990 с.с. Моякунов Валентин Константинович 1977- 1995 с.с. Иннокентьев Иннокентий Софронович (1942) 1990-2006 с.с. Петров Юрий Николаевич (1958 с.) 2006 Иванов Герман Иванович (1977 с.) 1998 с. Матвеев Краснослав Дмитриевич (1971 с.)
Гидрометео сулууспа. 1936 с. тэриллибит. Федерация тэрилтэтэ. Докумуоҥҥа киирэр аата: Федеративное государственное управление по мониторингу окружающей среды и гидрологии. Тэрилтэҕэ 3 репер, Марха биэрэгэр 31 сыбаайа, тыал түргэнин, сөҥүүлэри кэмниир, салгын төмпөрөтүүрэтин кэмниир, Марха өрүс уутун таһымын кэмниир тэриллэр бааллар .Марха өрүс уутун биохимическай, радиометрическай анаалыстарга анаан уу пробата ылыллан кииҥҥэ ыытыллар.
2016 с. Марха өрүс уутун таһымын кэмниир спутниковай уу прибора, күн батареята, аккумулятор туруоруллубут. 1983-1999 с.с. Львов Федор Антонович (1953-2016)
1999- 2002 с.с. Платонов Кирилл Гаврильевич (1963)
2002-2004 с.с. Егоров Михаил Прокопьевич (1954)
2004 сылтан Васильев Николай Николаевич (1966) үлэлиир.
Накыыҥҥа халыыс хостооһунугар нэһилиэк дьоно кыттааһына.
1994 с кулун тутар 29 к. Накыыҥҥа халыыстаах туруупка көстүбүтэ, ону Ботуобуйа туруупката диэн ааттаабыттара. 1996 с. сааһыары көстөбүт туруупканы Ньурба туруупката диэбиттэр. 1999 с. кулун тутар 31 к. көстүбүт туруупканы Марха туруупката диэбиттэр. 1996 с. ахсынньы 20 к. Саха Өрөспүүбүлүкэтин бирисидиэнэ М.Е.Николаев ыйааҕынан улуус кыттыылаах Ньурбаҕа регистрацияламмыт АЛРОСА-НЬУРБА акционернай уопсастыба тэриллибит. 1999 с. атырдьах ыйын 12 к. Накыыҥҥа бастакы экспрементальнай –модульнай баабырыка үлэҕэ киирбит. 2003 с. халыыһы сууйар 16 №-дээх баабырыка үлэтин саҕалаабыт. Бу баараҕай тутуу үрдүгэ 9 этээстээх дьиэ саҕа, кэтитэ 90-тан, уһуна 100 тахса м. Манна биир бириэмэҕэ 800 тахса киһи олорор бары өттүнэн хааччыллыбыт баахтабай бөһүөлэк тутуллубута. Накыын халыыһын хостооһунугар нэһилиэк дьоно аан бастааҥҥыттан үлэлэспиттэрэ. Бастаан ойуур солооһунугар сылдьыбыттар.2000 с. И.М.Егоров Маалыкайтан биригээдэ тэрийэн Накыыҥҥа таһаарбыт. Биригээдэ салайааччытынан сопхуоска тутууга үлэлээбит Ушканов Владимир Афанасьевич анаммыт. Бу биригээдэ элбэх олорор дьиэлэри, ыскылааттары, 16 №-дээх баабырыка тутуутугар, онтон да атын үлэлэргэ үлэлээбиттэрэ. Биригээдэ бастаан 10 киһилээх тахсыбыт, кэлин атын да нэһилиэктэр дьоннорун холбонон 25 буолан үлэлээбиттэр. 2007 с. дылы Маалыкайтан 80 киһи үлэлээбит. Манна мэхэнизээтэрдэр эмиэ үлэлээбиттэрэ, үлэлии сылдьаллар. Билигин суоппардар Данилов А.М., Гуляев В.Г.,Яковлев Д.М. улахан массыыналарга, тырахтарыыс Соловьев Г.С.өрөмүннүүр мастарыскыайга үлэлииллэр. Улахан бульдозерга Ушканов Ф.А. үлэлээн сылдьыбыта. Билигин 31 киһи Накыыҥҥа үлэлии сылдьаллар. Сопхуоска, сылгы собуотугар прорабынан үлэлээбит Николаев Иван Петрович бастакы мас остулубуой бырайыагын оҥорбута, ону Маалыкай уолаттара туппуттара.
“Ньурбалар Накыыҥҥа алмаас объектарын тутуутугар” диэн кинигэттэн.
Урут үлэлээн ааспыт тэрилтэлэр.
Улахан партийнай тэрилтэ Степан Васильев аатынан холкуос тэриллибитин кэннэ тэриллибит быһыылаах. Холкуоска босхоломмут партком сэкиритээрэ көрүллүбүт быһыылаах. Онно сэкиритээрдэринэн үлэлээбиттэр.
1960-1962 с.с.Данилов Эдуард Федорович (1933 с.) 1962-1965 с.с. Габышев Яков Степанович (1929-1970)
1965-1967 с.с.Степанов Прокопий Николавич 1967-1968 с.с. Кириллин Петр Дмитриевич 1 (1930-2013) 1968-1970 с.с. Федоров Афанасий Григорьевич (1935 ) 1970-1979 с.с. Иванов Семен Нилович (1936-1999) 1979-1984 с.с. Гуляев Георгий Алексеевич (1937-2006) 1984-1987 с.с. Соловьева Вера Григорьевна (1942) 1987-1989 с.с. Иванов Семен Нилович (1936-1999) 1989-1990 с.с. Дмитриев Роман Гаврильевич (1954) 1990-1991 с.с. Егоров Михаил Прокопьевич (1954 с)
Комсомольскай тэрилтэ.
Комсомольскай ячейка 1927 с. тэриллибит. Габышев Николай Степанович тэрийбит. Бастакы кмсомолецтарынан буолбуттар: Василий Гуляев, Павел Данилов, Николай Иванов, Семен Иванов, Николай Долбосов, Люба Иванова, Афанасий Мопполов, Прокопий Иванов. “Бордоҥ” кинигэ 97 стр. Сопхуос 1967 с тэриллибитин кэннэ 5 нэһилиэк комсомолецтарын салайарга сопхуоска босхоломмут комсомол кэмитиэтин сэкиритээрэ баар буолбут. Босхоломмут сэкиритээрдэринэн үлэлээбиттэр: 1959-1962 с.с.Иванова-Золотарева Ирина Николаевна (1941 с) 1962-1963 с.с.Прокопьева Анастасия Семеновна 1936 1963-1965 с.с.Ксенофонтов Василий Кириллович (1931 с.) 1965-1966 с.с.Софронова Елена Гаврильевна (1940 с.) 1966-1971с.с. Осипов Никита Григорьевич 1971-1973 с.с. Саввинов Прокопий Константинович (1941 с.) 1973-1974 с.с. Иванов Петр Тимофеевич (1947 с.) 1974-1976 с.с. Можукова –Степанова Антонина Прокопьевна (1950 с.) 1976-1977 с.с. Кириллина-Евсеева Мария Петровна (1956 с.)
1977-1979 с.с. Данилова-Усова Христина Прокопьевна (1952 с.)
1979-1982 с.с. Николаева Люция Анатольевна (1956 с.) 1982 с. Данилова Светлана Егоровна ( 1956 с.) 1982-1983 с.с.Данилова Наталия Иванована (1957 с.) 1983-1984 с.с. Ксенофонтов Анатолий Васильевич (1959-2013) 1985-1986 с.с. Петрова Наталия Семеновна (1965 с.) 1986-1988 с.с. Аммосова Алевтина Ивановна (1966 с.) 1988-1989 с.с Евсеев Василий Иванович (1963 с.)
Сопхуос буолбутун кэннэ улахан идэлээх сойуус тэриллибит ол аата 1967 с.
Онно раючком онтон профком бэрэссэдээтэллэринэн үлээбиттэр:
1967 с. Окоемов Николай Николаевич Кириллин Егор Васильевич (1921-1977) 1974-1978 с.с.Аммосов Иван Егорович (1932-1993) 1978-1979 с.с.Саввинов Василий Павлович (1938-2006)
1979-1981 с.с.Ефремов Илья Гаврильевич (1923)
1981-1983 с.с. Тимофеев Николай Сергеевич (1941) 1983-1984 с.с.Соловьева Вера Григорьевна (1942) 1985-1986 с.с.Ким Владимир Романович (1940-2011) 1986-1989 с.с.Тихонов Василий Гаврильевич (1952) 1989-1998 с.с. Иванов Николай Иванович (1951-2009)
Маалыкай бөһүөлэктээҕи милиция салаата.
1974 с Егоров Александр Иванович участковайынан анаммыт. 1976-1988 с.с. кытайдары сыылкаҕа аҕала сылдьыбыттара. Ол онно милиция салаата 1976-1988 с аһылла сылдьыбыта. Милиция салаатын салйааччыларынан үлэлээн сылдьыбыттара. Новиков –участковай Федоров Валентин Иванович Егоров Валерий Александрович Бөһүөлэктээҕи милиция салаата аһыллыбытыгар начальниктарынан үлэлээбиттэр: Алексеев Юрий Афанасьевич
Афанасьев Николай Николаевич . Билигин участковайынан
1998 сылтан Саввинов Василий Васильевич (1963) үлэлии сылдьар.
Уопсастыба туһатыгар үлэлиир тэрилтэлэр.
1. “Иэйиэхсит” эбээлэр түмсүүлэрэ.
1995 с. тэриллибит. Бастакы салайааччы Кузнецова Вера Николаевна (1942 с.) Кини 2002 с. дылы үлэлээбит. 2002-2009 с.с. Семенова Анастасия Николаевна 2009 с билиҥҥэ дылы Егорова Елизавета Петровна (1953 с.) Эбээлэргэ кэлин 4 эһээ кыттыспыт. Түмсүү билигин 35 чилиэннээх. Түмсүү нэһилиэккэ буолар араас дьаһалларга барытыгар кыттар. Кулууп, дьаһалта ыытар үлэлэригэр кыттан иһэр. Эбээлэр, эһээлэр ырыаҕа, үҥкүүгэ эрэр кыттыбакка субуотунньуктарга үлэлииллэр, кыһалҕалаах дьоҥҥо үбүнэн көмөлөһөллөр, ыччаттары иискэ, сиэлинэн, оҕуруонан, түүлээҕинэн иистэнэргэ көмөлөһөллөр, ооскуола оҕолоругар араас тиэмэҕэ кылаас чаастарын ыыталлар. Бэйэлэрин эт-хаан өттүнэн эрчийэллэр.
2. “Ситим” эдэр ыччат түмсүүтэ.
1993 сыллаахха тэриллибитэ лидердарынан улэлээбиттэрэ: 1993-1999с Махатыров Афанасий Спиридонович (1972с.) 1999-2003 Кириллина Марианна Петровна (1978с.) 2006-2007 Моисеев Владимир Геннадиевич (1982с.) 2007-2008 Иванов Денис Сергеевич. (1987с.) 2008-2009 Семянов Леонид Валентинович. (1973с.) 2009-2012 Степанов Прокопий Юрьевич. (1983с.) 2012-2013 Торохов Анатолий Васильевич. (1978с.) 2013-2014 Махатырова Мария Владимировна. (1992с.) 2014-2015 Аржакова Галина Ивановна. (1985с.) 2015-2016 Николаев Василий Степанович. (1984с.) 2016 сылтан Ушканов Артем Афанасьевич. (1994с.) «Ситим» эдэр ыччат тумсуутун хайысхата, сыала, былаана. 1. Ыччат сынньалаҥын тэрийии. 2. Ыччаты спортка, чэгиэн-чэбдик олоххо тардыы. 3. Кэрэ эйгэтигэр уһуйуу.
4. 2014 с. Уопсастыба сүбэтэ. 9 киһилээх. Торохов Трофим Васильевич 5. 2015 с. Сокуоннай регистрациялаах «Маалыкай» социальнай эйгэни сайыннарыыга олохтоох уопсастыбаннай тэрилтэ 6 киһилээх, салайааччы Степанов Юрий Прокопьевич. 6. Дьахтар кэмитиэтэ 11 киһилээх Кириллина Розалия Афанасьевна. 7. 2004 с. Бэтэрээннэр сэбиэттэрэ Ефремов Тимофей Елисеевич. 8. 2016 с.Иһитиннэрэр киин 16 киһилээх Соловьева Вера Григорьевна. 9. 2015 с.Кэскиллээх ыал 8 киһилээх Максимова Мирослава Николаевна