Орто үйэлэр эбэтэр орто үйэ — киһи-аймах устуоруйатыгар антика үйэтин уонна саҥа кэм ыккардыларынааҕы кэм. Бу кэмҥэ норуоттар улуу хамсааһыннара буолбута, Торҕо улуу суола Азияны уонна Европаны ситимнээбитэ, Европаҕа сыаркап бүрүүкээн олорбута, Крестовай бохуоттар буолбуттара.

Арҕаа Рим Империята эстибитин кытта саҕаламмытынан ааҕыллар, уонна Колумб Саҥа сири 1492 арыйыаҕар дылы ааспытынан ааҕыллар.

Рим империята эстибитин кэннэ Европа үрдүнэн варвардар саба түһүүлэрэ элбээбит. Рим олохтоохторо айбыт айыылара улахан аҥара, ол курдук билимҥэ, технологияҕа, медицинаҕа уонна литэрэриитэҕэ сүппүттэрэ. Бу бириэмэҕэ сиртэн сиргэ көһүү улааппыта, дьон эпидемиялара киэҥ буолбута.

Орто үйлэлэр бириэмэлэригэр Европа син биир улахан империя этэ, уонна ол бириэмэҕэ кыра-кыралаан тутулуга суох дойдулар (Англия, Франция, Германия, Венгрия, Испания, Португалия, Польша уонна Россия дойдулара үөскээһиннэрэ саҕаламмыта).

Үс кэмҥэ арахсар:

  • Эрдэтээҥи орто үйэ (V үйэ бүтүүтэ — XI үйэ ортото).
  • Үрдүк, биитэр классическай орто үйэ (XI үйэ ортото — XIV үйэ бүтэһигэ).
  • Хойукку орто үйэ эбэтэр эрдэтээҥи саҥа кэм (XIVXVI үйэлэр).