Павел I

Павел I – Арассыыйа импиэрийэтин ыраахтааҕыта. Аҕата Петр III ыраахтааҕы, ийэтэ Екатерина II ыраахтааҕы. Ийэтэ өлбүтүн кэннэ бөрүстүөлгэ олорбута, 1801 сыллаахха эпиһиэрдэр саагыбардарын түмүгэр өлбүтэ, кини оннугар уола Александр ыраахтааҕы буолбута.

Олоҕун олуктара

1754 сыллаахха алтынньы 1 (юлиан халандаарынан 20) күнүгэр төрөөбүтэ. 7 сааһыгар нэстилиэнньигинэн биллэриллибитэ. Кыра эрдэҕинэ бэйэтэ оҕото суох кырдьаҕас эдьиийэ (тастыҥ эбэтэ) ыраахтааҕы Елизавета Петровна 1762 с. өлүөр диэри ииппитэ, ийэтиттэн тэйиппитэ. Онтон сылтаан уол, төһө да бэйэтин кыанар оҕо буола улааппыта эрээри, уйулҕата сүрдээх уйаҕас этэ дииллэр, улаатан да баран кыыһырымтаҕайа, түргэнник уордайара.

Ыраахтааҕы быһыытынан

Бөрүстүөлгэ ийэтэ Екатерина II өлбүтүн кэннэ 1796 сыллаахха 42 сааһыгар олорбута.

1796 с. сэтинньи 6 күнүгэр ыраахтааҕы буолаат, көскө ыытыллыбыт Радищевы уонна Трубецкойу төннөртөөбүтэ. Крепостной бааһынайдарга баскыһыанньаҕа өрөбүл олохтообута, помещикка үлэлииллэрин нэдиэлэҕэ 3 күнүнэн хааччахтаабыта. Бу уонна атын чэпчэтиилэрин иһин "мужицкий царь" диэн ааттаммыта.

Хааһынаттан уорууну утары охсуспута. Сыанабылынан 20 тыһ. уоруйах чунуобунньугу уонна эпиһиэри солотуттан үүрбүтэ. Ыраахтааҕы дворун ороскуотун 10 төгүл кыччаппыта. Аармыйа ороскуотун 2 төгүл кыччаппыта. Кини кэмигэр реформаламмыт аармыйа уонна флот икки сылынан Суворов уонна Ушаков салалталарынан Наполеон аармыйаларын кыайталаабыттара.

Кини саҕана Арассыыйаҕа Грузия, Аляска, Алеут арыылара холбоммуттара.

1802 сыллаахха кулун тутар 24 күнүгэр 47 сааһыгар саагыбар түмүгэр өлөрүллүбүтэ.