Салардар
Салардар (кыт. 撒拉族, пиньинь: Sǎlá Zú; бэйэлэрин ааттанар ааттара — салар, салыр[1]) — Кытайга олорор салыр диэн түүр тыллаах туркмен бииһин сыдьааннара. Салардар Сюньхуа-Салар автономнай оройуонугар уонна Цинхай провинция атын сирдэригэр олороллор, ону таһынан Ганьсуга уонна Сиҥдьээҥҥэ бааллар. 2000 сыллаах биэрэпиһинэн салардар ахсааннара 104 503 киһи. Салар тылыгар кытай уонна тибиэт тыллара күүскэ дьайбыттар; билиҥҥи суруктара латыын алпабыыта буолар. Итэҕэллэрэ ислам суннизм салаата, аҕыйах киһи тибиэт буддизмын ылыммыт. Салардар сүрүннээн бааһынайдар, ону таһынан сүөһү иитиитинэн дьарыктаналлар.
История уларыт
Салардар былыргы уонна улахан салыр диэн туркмен бииһин сыдьааннара буолаллар. Кинилэр XIV үйэҕэ селдьуктартан арахсан илин диэки көспүттэр. Номох быһыытынан салардар былыр Самарканд таһыгар олорбуттар. Билигин туркмен салырдара сүрүннээн Туркменистан Ахал велайаатыгар (оройуонугар) олороллор.
Салардар уруккуга Кытайы утары өрө туруулара биллэр. Биир саамай аатырбыт өрө туруу 1781 сыллаахха буолбут. Су Сышисань (苏四十三) диэн ааттаах таҥараһыт бэйэтин уһуйааччытын, "дьахрия" диэн сектэни тэрийбит Ма Минсины босхолоору өрө турууну саҕалаабыт уонна Ланьчжоу куоракка диэри тиийбит. Ма төбөтүн быспыттарын кэннэ салардар Ланьчжоу куораты төгүрүйбүттэр, ол эрээри Кытай сэриитэ кэлэн барыларын кыргыбыт[2].
Кытай ис сэриитин кэмигэр Салар сирин Ма Буфан диэн ааттаах Кытай мусульманнарын сэрииһитэ баһылаан олорбут. Ма Буфан 1949 сыллаахха кыһылларга хотторон баран Кытайтан күрээбит. Амнистияламмыт салардар дойдуларыгар төннөн баран хас да сыл устата Цинхай уонна Ганьсу сирдэригэр кытайдары утары партизан сэриитин салҕаабыттар.
Итэҕэллэрэ уларыт
Салардар итэҕэллэрэ ислам суннизм (чуолаан ханафит-матурид) салаата буолар. Бэйэлэрин төрүт сирдэрин таһынан куораттарга, атын мусульманнары, сүрүннээн дунганнары кытта ыаллыы олороллор. Бэйэлэрэ итэҕэл үөрэхтээһиннээхтэр, холобур Дьиэзи диэн сиргэ Gaizi Mişit диэн мэдрэсэ баар[3].
Быһаарыылар уларыт
- ↑ Салыры. turkmenhistory.narod.ru. Тургутулунна 11 Кулун тутар 2018.
- ↑ Lipman, J. N. (1998), Familiar strangers: a history of Muslims in Northwest China, Hong Kong University Press, pp.112-113.
- ↑ https://islamansiklopedisi.org.tr/salirlar
Кинигэлэр уларыт
- Народы Восточной Азии, М. — Л., 1965.
- Lipman, J. N. (1998), Familiar strangers: a history of Muslims in Northwest China, Hong Kong University Press.
Сигэлэр уларыт
- Кытай информационнай интернет-киинигэр салардар тустарынан (нууччалыы)
- China’s Official Gateway to News & Information салардар тустарынан (ааҥл.)