Сирия туркменнэрэ
Сирия туркменнэрэ эбэтэр Сирия туроктара эбэтэр Сирия туркоманнара (туур. Süriye Türkmenleri, Süriye Türkleri) — Сирияҕа олорор түүр тыллаах омук.
Билиҥҥи Сирия сиригэр 100 тыһыынча кэриҥэ туркмен олорор[2]. Тас дьүһүннэринэн европеоид расатыгар киирэллэр.
Билиҥҥи Сирия сиригэр түүрдэр олохсуйуулара уларыт
Аан маҥнай Сирияҕа оҕустартан туркменнэр олохсуйбуттар. Кинилэр быһа холоон XI үйэҕэ көһөн кэлбиттэр. Данданак диэн сиргэ буолбут селдьуктар уонна газневидтар кыргыһыыларын кэнниттэн туркменнэр көһүүлэрэ элбээбит. Ол кэнниттэн Триполи, Дамаск, Латакия, Халеб, Хам, Хомс уонна Кунейтр куораттарга олохсуйбут туркменнэр Сирияны баһылаабыттара.
1072 сыллаахха Мэлик-шаһ диэн ааттаах селдьук баһылыга туркменнэр көмөлөрүнэн Хотугу Сирия уонна Палестина сирдэрин сэриилээн ылбыт[3]. Дамаск уонна Халеб куораттарга Йива, Бойу, Афшар, Бэйдилли, Дүкэр уонна Үчэк диэн оҕус биистэрэ олохсуйбуттар. Кэлин XII үйэҕэ бу биистэр Салаһ ад-Дини кытта холбоһоннор дойдуларын крестоносецтартан көмүскээбиттэрэ. XIII үйэ ортотугар бу сири Мамлүктэр баһылаабыттара. Ол кэмҥэ Көсэ-даҕ диэн сиргэ буолбут кыргыһыыга Коний султанатын сэриитэ моҕоллорго хотторбутун кэннэ Сивас уонна Кайсэри диэн сиргэ олорбут түүр биистэрэ Сирияҕа куоппуттар. Осман империя саҕана кинилэр билиҥҥи Сирияҕа, чуолаан Алеппо (Халеб), Хам, Латакия, Хомс көспүттэр уонна Мэккаҕа айаныыр туроктары көмүскүүр буолбуттар. Онтон ылата түүр тыллаах биистэр букатыннаахтык Сирияҕа олохсуйбуттар. Сирия Франсия колонията буолбутугар үгүс туркменнэр Дамаск куоракка көспүттэр уонна олохтоох араабтары кытта булкуспуттар.
1337 сыллаахха Сирия туркменнэрэ Шам диэн сиргэ Дулкадир бэйлигин тэрийбиттэр. 1516 сыллаахха Мардь Дабик диэн сиргэ Осман сэриитэ Мамлүктары үлтүрүппүт, ол кэннэ Сирияҕа 400 сылга Осман империятын былааһа олохтоммут. Сирия дьоно ол кэмҥэ күүстээх турок култууратын дьайыытыгар түбэспиттэр. Бастакы Аан дойду сэриитэ бүтүөр диэри туроктар Сирияны баһылаан уонна култуура өттүнэн баһыйан олорбуттар.
1936 сылтан Сирия туркменнэрэ төрөөбүт тылынан саҥарар уонна төрөөбүт тылынан литератураны таһаарар бырааптара бобуллубута. Ону таһынан туох да култуураҕа бырааба суох буолбут аҕыйах ахсааннаах туркмен омуга төрөөбүт тылынан үөрэнэллэрэ эмиэ бобуллубута. Сирия туркменнэрэ бэйэлэрин көмүскэнэр гына партия да, сүбэ да тэрийэр кыахтара суох буолбута. Ол гынан баран Башар Асад кэмигэр Сирия туркменнэригэр сыһыаннаах бобуулар намыраабыттара.
Сирия туркменнэрин билиҥҥи туруктара уларыт
Билиҥҥи кэмҥэ Сирия туркменнэрэ сүрүннээн Латакия уонна Алеппо провинцияларыгар олороллор. Сирияҕа Гражданскай сэрии саҕаланыаҕыттан туркменнэр Дамаскы утары сэриилэһэллэр[4]. 2011 сыллаахха Турцияҕа «Сирия туркменнэрин хамсааһына» тэриллибитэ, онтон сыл буолан баран «Сирия туркменнэрин платформата» үөскээбитэ[5]. Турция салалтата бу платформаны өйүүр. Ону таһынан туркменнэр бэйэлэрэ сэрии биригээдэлээхтэр, холобур, "Сирия туркменнэрин биригээдэтэ", "Дьабал ат-Туркман биригээдэ" (Ал-Нусра нөҥүө Ал-Каиданы кытта ситимнээх) уонна "Султан Сэлим биригээдэтэ"[6].
2014 сыл сааһыгар туркмен боевиктара Сирия хоту өттүгэр баар Кесаб куораты сэриилээбиттэрэ[7].
Тыллара уларыт
Сирия туркменнэрин тыла түүр тыллар оҕус бөлөҕөр киирэр уонна хас да диалектарга арахсар.
Кинилэр тыллара үчүгэйдик үөрэтиллэ илик буолан бу тыл туһунан сиһилии информация суох.
Эбии көр уларыт
Быһаарыылар уларыт
- ↑ https://www.facebook.com/story.php?story_fbid=1488458057964308&id=261942290615897 Suriye Türkmen Meclisi المجلس التركماني السوري
- ↑ Phillips, David J. Peoples on the Move: Introducing the Nomads of the World. — William Carey Library, 2001. — С. 301. — ISBN 978-0-87808-352-7
- ↑ История Востока. — Восточная литература, 1995. — Т. 2: Восток в средние века.
- ↑ Турецкая родня на юге: сирийские туркмены
- ↑ Эрдоган: Полцарства за сирийских туркменов
- ↑ Кто такие сирийские туркмены?
- ↑ Сирия: туркменские бригады штурмуют Латакию Архыыптаммыт 2015, Ахсынньы 8 күнүгэр.
Кинигэлэр уларыт
- А. Н. Самойлович. Турецкие числительные количественные и обзор попыток их толкования, с. 135—156 // Языковедные проблемы по числительным. 1. Сборник статей. Л., Инт литератур и языков Запада и Востока при Ленингр. гос. ун-те, 1927;
- Э. В. Севортян. Этимологический словарь тюркских языков. Общетюркские и межтюркские основы на буквы «Л», «М», «Н», «П», «С» Издательство: М.: Восточная литература РАН, 446 страниц; 2003.