Софрон Петрович Данилов

Софрон Петрович Данилов 1922 сыллаахха муус устар 19 күнүгэр уруккута Арҕаа Хаҥалас, билиҥҥитэ Горнай улууһун Сиинэ үрэх биэрэгэр турар Мытаах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1929 сыллаахха Бор начальнай оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. Аан бастаан 1932 сыллаахха 12 саастааҕар «Кыым» хаһыакка бастакы холонуута бэчээттэммитэ. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттыбыта, ол курдук пионер баһаатайынан, кэлин биригэдьииринэн үлэлээбитэ. 1937 сыллаахха оскуоланы бүтэрээт инструктор-бухгалтерынан үлэлээбитэ. 1938 сыл күһүнүгэр икки сыллаах Дьокуускайдааҕы педрабфакка үөрэххэ киирэр. Бу сыл «Бэлэм буол» хаһыакка «Мууска» диэн хоһооно бэчээттэммитэ, сотору соҕус буолан баран илиинэн суруллар устудьуоннар сурунаалларыгар суруйааччы бастакы кэпсээннэрэ тахсыбыта. Ити кэмтэн ыла Софрон Данилов аата литератураҕа эрэллээхтик киирбитэ.

1940 сыллаахха Дьокуускайдааҕы пединститукка тыл, литература факультетыгар киирэр. 1941-42 сс. Сэбиэскэй армия кэккэтигэр ыҥырыллан, байыаннай үөрэххэ үөрэнэр, сулууспалыыр. Кэлин үлэлии-үлэлии үөрэҕин бүтэрэр. Олоҕун үгүс сылын суруналыыс, учуутал үлэлэригэр анаабыт. 1979 с. тохсунньутуттан Саха сирин суруйааччыларын союһун бырабылыанньатын председателинэн, РСФСР суруйааччыларын союһун секретарынан үлэлээбитэ.

Софрон Данилов литератураҕа 1938 сыллаахха хоһоонньут быһыытынан киирбитэ. Кини хоһоонноро ырыа буолбуттара биллэр. „Сүрэх тэбэрин тухары“, „Киһи биирдэ олорор“, „Барымаҥ даа, кубалар!“ романнара, „Манчаары“, „Дьону үөрдэ сылдьаары“, „Уот“, „Бааһына“ сэһэннэрэ, кэпсээннэрэ, „Сахалар ааттарыттан“ драмата саха литературатын сүрүн айымньыларынан буолбуттара.

Софрон Данилов үгүс айымньылара нууччалыы да, атын да омук тылларыгар тылбаастаммыттара. Онон саха литературатын атын норуоттарга билиһиннэриигэ эмиэ улахан өҥөлөөх.

Софрон Данилов - публицист, литературнай критик, саха литературатын учебниктарын, программаларын ааптардара. Талааннаах тылбаасчыт. Сүрүн тылбаастара: Н.Г.Чернышевскай „Что делать?“, А.Пантелеев „Гвардии рядовой“, И.А.Крылов „Басни“, А.М.Горькай „Американские панфлеты“, Б.Романов „Знатная фамилия“, Джек Лондон „Кража“, В.Минько „Не называя фамилий“, Лопе де Вега „Овечий источник“ уо.д.а.

Софрон Данилов төрөөбүт норуотун өйүн-санаатын күүһүрдүүгэ, сайыннарыыга, төрүт культурабыт сөргүтүллүүтүгэр, республикабыт суверенитет ылыныытыгар, бигэргэтиитигэр сыаналаммат улахан кылааты киллэрбитэ. 1992 сыллаахха саха норуотун Конгреһын Сэбиэтигэр председателинэн талыллыбыта. Үлэ Кыһыл Знамятын, Норуоттар Доҕордоһууларын уордьаннарынан, „Знак Почета“ икки уордьанынан, мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Софрон Данилов аата Горнай улууһун Дьиикимдэ орто оскуолатыгар иҥэриллибитэ, төрөөбүт Мытаах нэһилиэгэр бырааттыы Семен, Софрон Даниловтар ааттарын сүгэр литературнай музей үлэлиир.

Софрон Данилов 1993 сыллаахха балаҕан ыйын 7 күнүгэр олохтон барбыта. Саха норуота биир чаҕылхай уолун сүтэрбитэ. Суруйааччы тус олоҕун, үлэтин туһунан кэргэнэ Мария Егоровна Данилова „Доҕорум суолун эркээйилэрэ“ диэн сүрдээх истиҥ ахтыыны суруйбута. Данилова Мария Егоровна – Саха Республикатын үтүөлээх учуутала, Российскай Федерация үөрэҕириитин туйгуна, Россия журналистарын союһун чилиэнэ, Горнай улууһун бочуоттаах гражданина. Софрон Петровичтыын бастакы көрсүһүүлэриттэн тута сөбүлэһэн, 1945 сыллаахха ыал буолбуттар, биэс кыыс, биир уол оҕоломмуттар. Онон Мария Егоровна, Софрон Петрович улахан дьоллоох-соргулаах ийэлээх аҕа эбиттэр. Алта оҕоттон биэһэ наука кандидаттара, доктордара, кыра кыыс үрдүк үөрэхтээх специалист-экономист. Софрон Данилов олоҕор кэргэнин суолтатын туһунан Д.Е.Васильева „Софрон Марусята“ диэн ыстатыйаны суруйбута. Онно Софрон Данилов улахан суруйааччы, общественнай деятель буола үүнүүтүгэр Мария Егоровна саамай улахан оруоллааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. .

Софрон Данилов – талааннаах романист. Кини «Сүрэх тэбэрин тухары» (1967), «Киһи биирдэ олорор» (1973, 1975), «Барымаҥ даа, кубалар» (1986) романнара саха литературатын историятыгар ураты суолталаах айымньыларынан буолаллар.