Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин национальнай түмэлэ

Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин национальнай түмэлэ (тат. Татарстан Республикасы милли музее)-научнай-чинчийэр уонна үөрэтэр тэрилтэ, Поволжье бөдөҥ культурнай- историческай түмэллэриттэн биирдэстэрэ. Казаньҥа публичнай түмэли тэрийии идеята, улахан уонна баай краеведческай уонна научнай коллекциялардаах Казань университетын преподавателлэрин ортотугар үөскээбитэ.1870- с сыллар бүтүүлэригэр профессор Н.П.Загоскин куорат түмэлин тэрийии туһунан боппуруоһу көтөхпүтэ. 1879 сыл саҕаланыаҕыттан Казаньҥа, археология, этнография, устуоруйа Уопсастыбатын чилиэннэрэ куоракка түмэл тэриллэрин бэлэмнээһининэн дьарыктаммыттара. Түмэл, билиҥҥи олохтоох дойду ааспыт уонна билиҥҥи олоҕун билиһиннэрэр соруктаах тэриллиэхтээҕэ. Ол эрээри, общество тэрийбит түмэлэ публичнай буолбатаҕа. Атырдьах ыйын 31 күнүгэр 1886 с. Городской Дума уонна Земство губерниятааҕы гласнайа Казань университетын профессора Н.А.Осокин кыттыылаах мунньахха Казаннааҕы реальнай училище директора А. П. Орлов оҥорбут түмэл бырайыага ырытыллыбыта уонна бигэргэммитэ. 1890 с.ыам ыйын 15-16 күннэригэр Казань куоракка буолбут Бүтүн Россиятааҕы научнай- промышленнай быыстапка бэрт элбэх экспонаты биэрбитэ. Казань куорат баһылыга С. В. Дьяченко бэйэтин этиитигэр куорат түмэлин тэрийиигэ олохтоохтору көмөлөһөргө ыҥырбыта. Түмэл саҥа бырайыагын уонна устаабын Р. В. Ризположенскай суруйбута. 1891 сыл ыам ыйыгар Казань куорат Дууматын мунньаҕар түмэли тэрийэр хамыыһыйаны талбыттара. Казань куоракка биллиилээх атыыһыттар уонна промышленниктар И. И. Алафузов, П. В. Щетин, Я. Ф. Шамов, И. В. Александров, М. Т. Атлашкин, В. Е. Соломин, М. С. Королькова уо. д. а. уопсайа 5000 тахса солк. хомуйбуттара. О. С. Александрова- Гейнс түмэл Воскресенскай уулуссаҕа турарыгар этинэн туран элбэх харчыны (500 000 солк. үрүҥ көмүһүнэн) биэрбитинэн, түмэли Гостинай двор дьиэтигэр тэрийэргэ быһаарбыттара. Түмэл коллекциятын төрүттээччинэн Казанскай археолог, историк, коллекционер А. Ф. Лихачев буолбута. Түмэл устааба 1894 сыллаахха бигэргэтиллибитэ, оттон үөрүүлээх аһыллыыта муус устар 5 күнүгэр 1895 с. буолбута. Куораттааҕы түмэл аһыллыытыгар профессордар, преподавателлэр уонна ветеринарнай институт студеннара, куорат Дууматын чилиэннэрэ, Казань губернатора П. А. Полтарацкай, Казань үөрэҕин уокуругун попечителлэрэ В. А. Попов уонна да атын чунуобунньуктар, архимандрит Филарет уонна да атын таҥара дьиэтин үлэһиттэрэ, куорат орто үөрэх тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ, уонна түмэли тэрийиигэ кыттыбыт дьон бааллара. Түмэл пуондатын казаннааҕы коллекционердар уонна меценаттар В.И.Заусайлов, О.С.Александрова-Гейнс, Г.Галеев (Баруди), Д.И.Образцов уонна атыттар хаҥаппыттар. Ону кытта, түмэл бастакы коллекцияларын хомуйууга, Казань университетын учуонайдара А. А. Штукенберг, Н. П. Загоскин, П. И. Кротов, Н. Ф. Высоцкай, Н. Ф. Катанов кыттыспыттар. Түмэл Гостинай двор бастакы уонна иккис этээстэригэр баар. Түөрт салаалааҕа(учебнай, историко-этнографическай, естественно-историческай уонна А.Ф. Лихачев аатынан түмэл). Салаалар дириэктэрдэринэн Казань университетын преподавателлэрэ үлэлииллэрэ. Түмэл Сэбиэтин бастакы бэрэссэдээтэлинэн(түмэл дириэктэрэ)С. В. Дьяченко талыллыбыт. Түмэл тэриллиэҕиттэн хаста да аата уларыйбыт:1918 с. - губерния түмэлэ, 1921 с.- ТАССР киин түмэлэ, 1944 с. - ТАССР Судаарыстыбаннай түмэлэ, 1982 с.ТАССР Судаарыстыбаннай холбоһуктаах түмэлэ, 2001 с. - ТӨ национальнай түмэлэ. Национальнай түмэл, билигин Казань куоракка 19 филиаллаах уонна салаалаах. Ону кытта, Верхнеуслонскай уонна Камско-Устьинскай орйуоннарга филиаллардаах. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B8_%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD http://www.museum.ru/M1299