Таҥха Хаан
Таҥха Хаан - итэҕэл быһыытынан, Таҥха дьылҕа таҥарата буолар. Кини сиргэ түһүүтүн былыр кыһыҥҥы күн туруутун кытта сибээстииллэрэ. Ити быһа барыллаан ахсынньы 22—23-с күнүгэр бэлиэтэнэр. Кини Билгэ Хаанныын бииргэ кэлэр уонна олунньу ый 18-с күнүгэр диэри сылдьар. Билгэ Хаан уонна Таҥха сэттис халлаан Үрдүк Айыылара буолаллар.
Таҥха Хаан киһи айылҕа ханнык эргииригэр түбэһэ төрөөбүтүнэн сыһыаран, кини дьылҕатын быһаарар. Онон Таҥха киһи таайар, сэрэйэр күүстэрин кытта сибээстээх. Айыы үөрэҕэ этэринэн, Таҥха киһи дьылҕатын билгэлиир ньымалары түмэр. Онуоха киһи күн, дьыл, үгэс эргииригэр түбэһэ төрөөһүнэ улахан суолталаах.
Дьылҕа, Таҥха, Билгэ айыылар киһи инники дьылҕатын, сайдыытын билэн-көрөн таҥхалыыллар, билгэлииллэр. Билгэ, Таҥха, Дьылҕа билии араас таһымын көрдөрөллөр.
Билгэһит билгэлэргэ (тугу эрэ этэр көстүүлэргэ) болҕомто уурар, билгэлэри таба көрөр, кинилэргэ олоҕуран тойоннуур. Кини өтө этэр идэлээх, тыла оттомноох, учуонайы кытта чугас.
Таҥхаһыт (эмчит, поэт, суруйааччы буолуон сөп) бити билэр, туох буолуон сэрэйэр. Кини ити билиитин киһи итэҕэйэр гына чопчулаан эппэт, быһаччы этэр эбэтэр уоба-растаан кэпсиир.
Дьылҕаһыт (өтө көрөөччү, сэһэнньит, ойуун уо.д.а.) туох буолуоҕун көрөр дьоҕурдаах. Кини ол көрүүтүн көстүү курдук кэпсиэн сөп эбэтэр санаа хаамыытынан бигэргэтэр.
Ылыллыбыт сирэ
уларыт- Саха халандаара, 2009, Диодорова-Лаврентьева С.В., "Бичик", 2008