Тугай-бей

Тугай бей

Тугай бей(крымско-тат.Togay bey), толору аата Аргын Доган Тогай бей(крымско-тат.Argin Dogan Togay bey төр.1601 - өлб.1651 бэй ыйа)XVII үйэҕэ Кырыым ханствотын биллиилээх полководеһа уонна политическай диэйэтэлэ. Кырыым ханствотын биир биллиилээх ууһун баай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. Кырыымы Мехмед IV Герай хан баһылаан олордоҕуна бей диэн солону кытта Перекоп санджагын(адм.ед.) салайааччытын дуоһунанһын биэрбиттэрэ. Онон, кини ханство хотугу кыраныыссатын харабыллыырга 15000 киһилээх татаар сэриитин уонна 3000 киһилээх тус гвардиятын, ону кытта, ногайскай ордалары бас билэрэ. 1644 с. Кырыым хана Мехмед IV Герай Речь Посполитая бас билэр соҕурууҥҥу украина сиригэр улахан похуоду тэрийбитэ уонна хотторбута. 1648 с.сааһыгар Перекоп мурзата Тугай-бей Богдан Хмельницкай салалтатынан Украина польско-шляхетскай батталтан босхолонор сэриитигэр кыттыыны ылбыта. 1648 с. Богдан Хмельницкай Бахчисарайга кэлэн, саҥа Ислям lll Герай ханы Речь Посполитайы утары байыаннай сойууһу тэринэргэ тылыгар киллэрбитэ. Ислям хан Богдан Хмельницкайга көмөҕө, Перекоп мурзата Тугай-бей салайааччылаах 20000 киһилээх улахан этэрээти биэрбитэ. 1648 с. муус устар 19 күнүгэр казаактар радаларыгар Богдан Хмельницкай бүттүүн Запорожскай сэрии гетманынан уонна Украинаны Речь Посполитайтан босхолуур хамсааһын салайааччытынан талаллыбыта. 1648 с.муус устар ый 29 күнүттэн - ыам ыйын 16 күнүгэр диэри казаактар уонна татаардар холбоһуктаах сэриилэрэ, Нежинскэй ыстаарыстата Николай Потоцкай хамаандалыыр аарымыйатын 10000 киһилээх авангардын төгүрүйбүтэ уонна үлтүрүппүтэ. Ыам ыйын 25-26 күннэригэр Корсунь анныгар Богдан Хмельницкай уонна Тугай-бей сэриилэрэ, иккистээн, короннай гетманнар Николай Потоцкай уонна Мартын Калиновскай салайар 20000 киһилээх аарымыйаларын урусхаллаабыттара. Эрдэттэн кэпсэтии быһыытынан, гетман Хмельницкай поляктар сэриилэһэр сэптэрин-сэбиргэллэрин барытын ылбыта, онтон, Тугай-бей 8500 тыһ.билиэннэйдэри(ол иһигэр, улуу короннай гетман Н.Потоцкайы уонна да элбэх үрдүк сололоох поляктары)ылан Кырыымҥа ыыппыта. Ити сыл, балаҕан ыйыгар, Ислям III Герай Хмельницкайга көмөҕө, Керим Герай калга-султан уонна Перекоп мурзата Тугай-бей салайар ордатын ыыппыта. Холбоһуктаах аарымыйа Львов куораты осадалаан харчынан төлөбүр ылан, салгыы поляктар кириэппэстэрин Замостьены осадалаабыттара. Алтынньы ый ортотугар, Богдан Хмельницкай, Польша саҥа хоруола Ян ll Казимир Вазаны кытта эйэлэспиттэрэ. Тугай-бей татар корпуһун кытта Перекопка төннүбүтэ. 1651 сыл сайыныгар, Ислям lll Герай хан ордата эмиэ, Богдан Хмельницкай сэриитин кытта холбоһон поляктар бас билэр сирдэригэр похуодка барбыта. Бэс ыйыгар, Берестец анныгар улахан хаан тохтуулаах кыргыһыы кэмигэр, Тугай-бей өлөрдүү бааһырбыта. Кини, Богдан Хмельницкэйи кытта доҕордуу сыһыаннаах этилэр. Тугай-бей салайааччылаах кырыым татаардарын корпуһа, Богдан Хмельницкай поляктары кыайыгар улахан оруолу оонньообута. Татаардар чэпчэки конницалара кыргыһыыга, похуодка уонна тактическай разведкаҕа мэлдьи инники сылдьаллара. Ону кытта, Хмельницкай көрдөһүүтүнэн, Ислям Герай хан көҥүлүнэн, Тугай-бей салайар 15000 киһилээх корпуһа, 1648 с.сайыныгар, 1649 с.сааһыгар казактар сэриилэрин сүрүн резервэтэ буолан Күөх Уу аттынан көһө сылдьыбыттара. https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B9-%D0%B1%D0%B5%D0%B9 https://islam.in.ua/ru/istoriya/bogdan-hmelnickiy-i-tugay-bey-fenomen-voennogo-bratstva-chast-chetvertaya