Түөлбэ тыла

Түөлбэ тыла (нууч. Диалект) — омук тылын сорҕото, бэйэтэ туспа тыллаах-өстөөх, уонна үксүн литэрэтиирэ тылыттан ураты грамматикалаах (быраабылалаах) буолар.

Саха тылын түөлбэ тыллара

Саха тылыгар туспа түөлбэ тылынан дулгаан тыла буолар, ону таһынан Үт сахаларын тыла буолуон сөп.

М.С. Воронкин саха саҥатын маннык бөлөхтөргө араарар:

1. Хотугулуу-арҕаа түбэ саҥалара (говордара), бу бөлөххө Дьэһиэй түбэ саҥата уонна дулгаан тылын түөлбэ тыла киирэллэр
2. Бүлүү түбэ тылларын бөлөҕө, бу бөлөххө эбии Өлүөхүмэ, Лиэнискэй, Кэбээйи кырыы түбэ саҥалара (периферийные говоры) киирэллэр
3. Киин бөлөх (Саха сирин киин улуустарын тыллара)
4. Хотугулуу-илин түбэ саҥаларын бөлөҕө (манна Магадаан сахаларын түбэ саҥата эмиэ киирэр).

Маны таһынан Воронкин саха тылын икки бөдөҥ бөлөххө араарар: Хотугулуу-илин тыллар бөлөхтөрө, Бүлүү тылларын бөлөҕө уонна Хаҥалас түбэ тыллара арҕааҥҥы түөлбэ тыл массивын үөскэтэллэр, оттон киин уонна хотугулуу-илин саҥа түбэлэрин бөлөҕө илиҥҥи түөлбэ тылын массивын үөскэтэллэр. Бу икки массивы Өлүөнэ өрүс хайытар.

Киин түөлбэ тылын зонатыгар Горнай, Хаҥалас, Мэҥэ-Хаҥалас, Чурапчы, Таатта, Амма, Уус-Маайа, Нам, Уус Алдан улуустарын саҥалара, ону таһынан Томпо улууһун Саһыл, Мэҥэ-Алдан, Байаҕантай, Ыҥаа нэһилиэктэрэ (урукку Байаҕантай улууһугар киирэллэрэ) уонна Кэбээйи улууһун Кэбээйи, Куокуй, Нидьили, Тыайа, I уонна II Сииттэ нэһилиэктэрин саҥалара киирэллэр