Франция Улуу Революцията
Франция Улуу Революцията диэн 1789 сыллаахтан 1799 сылга дылы буолбут революция. Монархияны суох оҥорбута. Революция бүтүүтүнэн Наполеон Бонапарт былааска кэлиитинэн бүппүтэ диэн быһаарыыллар. 1799 сыл сэтинньитигэр диктаатын саҕалаабыта. Ол иннинэ былааска олорбут Хоруол Луи XVI төбөтүн быспыттара.
Киллэрии уларыт
1789 сыллаахха дылы Францияны үтүөлэр уонна катоолик таҥара дьиэтэ салайан олорбуттара. Сырдатыы идеялара судургу дьоннорго былааһы биэрэрин саҕалаабыта. Кинилэр Америкаҕа революция хоруол буолбакка дьоннор былааһы олохтообуттарын истибиттэр. Революция иннинэ баар системаны "Урукку режим" диэн ааттыыр буолбуттар.
Төрүөттэрэ уларыт
Францияҕа баар элбэх проблемалар Революцияҕа тиэрдибиттэрэ. Ол курдук
- Луи XV салайыытынан олордохторуна Америка Революциятын Франция киэҥник өйөөбүтэ, ол гынан баран демократияны буолбакка Британия былааһын кыччатаары оҥорбута. Онно дойду олус элбэх харчыны бараан сүдү иэскэ киирбитэ.
- Килиэп сыаната үрдээн дьон аччыктааһына тарҕаммыта. Ол иһин баай дьоннору абааһы көрөллөрө саҕаламмыта.
- Катоолик таҥара дьиэтигэр сир улахан аҥара баара, онно кини нолуок киллэрбитэ, онно ордук дьадаҥы дьон таарыллыбыта.
- Сырдатыы идеаллара киэҥник тарҕаммыттара. Дьон баай уонна үтүөлэргэ былааһы биэрэри сөбүлээбэт буолбуттар. Дьон Америкаҕа буолбут революция кэнниттэн дьон былааһа баар буолуон сөбүн көрөн ону киллэриэхтэрин баҕарбыттара. Ону тэҥэ дьон итэҕэл бырааба баар буоларын баҕараллара.
Генеральнай штаттары ыҥырыы уларыт
Революция иннинэ Франция үс штаттарга арахсара. Бастакы Штат Клергия диэн ааттаах этэ уонна нэһилиэнньэ 1% этэ. Иккис Штат үтүөлэр уонна баайдар уонна нэһилиэнньэттэн 2% этэ. Атын 97% үһүс Штатка барсара. Үс штаттартан бэрэстэбиитэллэр ыытыллан Генеральнай Штат диэн аатаммыттара.
1789 сыл ыам ыйыгар Генеральнай штаты дойду проблемаларын быһаарарга Хоруол ыҥырбыта. Кинилэр Версаль замогар көрсүбүттэрэ. Проблемалары барытын хомуйан Каһиэр дэ Долеансэ (Cahiers de Doléances) диэн ааттаах тиһик суруйбуттар.
Үһүс штат чилиэттэрэ ордук дьадаҥы буолан баран олус улахан нолуоктаахтарын туһунан олус күүскэ хом түһэн сылдьаллара.
Ону тэҥэ Үһүс Штат куоластыыра ааҕыллыбат курдук эбит. Нэһилиэнньэ 97% үһүс штатка киирэрин да иһин Генеральнай штатка биир эрэ куоластаахтара. Атын икки штат эмиэ биирдии куоластаахтара.
Нация Ассамблеятын олохтооһун уларыт
Бастакы уонна Иккис штат истибэтэҕин кэнниттэн, Үһүс штат бэйэтин ассамблеятын олохтуурга быһаарыммыта. Онно киһи барыта куоластаах курдук буолар. 1789 от ыйын 10 Национальнай Ассамблеятын арыйбыттара. Хоруол ону тохтото сатаабыта, ону кинилэр мээчигинэн оонньуур саалатыгар мунньустубуттара. От ыйын 20 күнүгэр Мээчигинэн ооннньуур саалатын андаҕарын эппиттэрэ, онно кинилэр Франция саҥа конституциятын суруйарга тылларын биэрбиттэрэ
Бастилияны ылыы уларыт
1789 сыл от ыйыгар Национальнай Ассамблея төрүттэммитэ, үтүөлэр уонна Хоруол олус сөбүлээбэтэхтэрэ, уонна Үп-харчы Директор-Генералын Жак Некеры үлэтиттэн уһулбуттара. Дьоннор Национальнай ассамблеяны сабара буолуо диэн уулуссаларга тахсыбыттара уонна аймалҕан саҕаламмыта.
1789 сыл от ыйын 14 күнүгэр дьон Бастилия хаайыыны ыларга быһаарбыттар. Онно сэрии сэбэ баара - үтүөлэр уонна Хоруол былааһын символа. Күн ортотун диэки дьон Бастилияҕа киирбиттэрэ уонна сэттэ хаайыылаахтары таһаарбыттара, хаайыы начаальник төбөтүн быспыттар уонна мас паалкатыгар туруорбуттар.
Үһүс штат чилиэттэрэ Париж куораты ылбыттар. Национальнай Ассамблея президена Париж мэра буолбут. Жак Некерга төттөрү үп-харчы Директор-генерал үлэтин биэрбиттэр. Сотору буолан баран Хоруол Парижка тиийэ сылдьыбыт уонна революционистары кытта көрсүспүт, ол гынан баран революция Францияҕа барытыгар тарҕаммыт.