Хабарҕаһыт, сылгы ыарыыта

Хабарҕаһыт (Күөмэйдьит) ыарыы — сылгы сыстыганнаах ыарыыта, таныыларын иһин салыҥнаах бүрүөлэрэ уонна сыҥаахтарын аннынааҕы былчархайдара сүһүрүүлэринэн доҕуһуолланан барар.

Хабарҕаһыт ыарыыны стрептококк диэн микроб көбүтэр, ити микроб тас эйгэҕэ тулуйумтуо: хаппыт ириҥэҕэ 6 ый, окко, соломоҕо 18—22 хонукка, ууга 6—35, мууска 60—80 хонукка тыыннаах сылдьар.

Ыарыы тарҕаныыта

Хабарҕаһыт ыарыынан үксүн ыччат сылгы — убаһалары ийэлэриттэн араарар кэмҥэ ыалдьааччылар. Ыарыыны көбүтээччи муҥутаан олохсуйар эйгэтинэн ыарыылаах сылгы бэйэтэ буолар. Ыарыылаах сылгы сөтөллөрүгэр, тыбыырарыгар былчархайдарын ириҥэлээх искэннэриттэн, ону тэҥэ таныыларыттан микробу таһааран ыһаллар. Сылгы ити ыарыыга айаҕынан эбэтэр салгын хоту сутуллар.

Ыарыы сылгы ыран-дьүдьэйэн, мөлтөөн бардаҕына өрө көбөн кэлээччи.

Ыарыы клиническэй бэлиэлэрэ

Ыарыы кистэлэҥ кэмэ 3—4 күнтэн 15 хонукка диэри тиийэр. Ыарыы сытыытык, сороҕор сытыыны аннынан уонна аалларан, уһаан барар. Хабарҕаһыт ыарыы дьиҥнээх бэйэтин дьаалатынан барыытыгар сылгы температурата 41° диэри үрдүүр, аанньа аһаабат, хараҕын өҥүргэстэрэ кытарар. Муннун иһинээҕи салыҥнаах бүрүөтэ сүһүрэн барар итиэннэ ириҥэлээх сыыҥ-сыраан сынньылыйар.

Сылгы сыҥааҕын аннынааҕы былчархайдара улааталлар, кытааталлар, итийэллэр, онон сылгы ыарыыланар. Онтон кэлин итилэр оннуларыгар түргэнник улаатан иһэр искэн үөскүүр, онтуката тиһэҕэр тиийэн тэстэр. Сиппит (астыйбыт) искэн тэһиннэҕинэ сылгы үтүөрбүтүнэн барар. Ыарыы уустугуран бардаҕына сылгы ис органнара, сүһүөхтэрэ, мэйиитэ сүһүрэн бараллар.

Ыалдьан өлбүт сылгыны эттээн-аһан көрүүгэ ыарыы буулаабыт былчархайдарыгар ириҥэлээх көрдүгэннэри көрүллэр. Мурун ис өртүн салыҥнаах бүрүөтэ уонна тыҥа сүһүрбүттэрэ көстөллөр.

Ыарыы диагноһа

Хабарҕаһыт ыарыы клиническэй көстүүтүнэн, эпизоотологическай чахчыларынан (үксүгэр ыччат сылгы ыалдьарынан) уонна лаборатория анаалыһынан сылыктаан диагноз туруоруллар. Ыарыы диагноһын билээри лабораторияҕа тэстэ илик искэн иһинээҕитин ылан ыытыллар.

Ыарыыны эмтээһин

Сылгы искэнин тэһиллэр уонна аһаҕас бааһы эмтиир курдук эмтэниллэр, былчыҥар антибиотиктары: пенициллини, бициллин-3, онтон да атыттары укуоллаан бэриллэр. Оттон сульфаниламид, норсульфазол, сульфадимезин эҥин курдук эмтэри сууккаҕа 6—10 г иһэрдиллэр. Сылгы тириитин анныгар ветбаклабораторияҕа оҥоһуллубут антивируһу 50—150 мл дозанан укуолланар.

Ыарыы уустугурдаҕына тымырга 150—200 мл 33%-наах испиир, 50—100 мл 30%-наах глюкоза, 2—3 г норсульфазол, 25 мл люголь уонна 100 мл 0,85 % -наах хлористай натрий суурадаһыннарын холботолоон бэриллэр.

Ыарыыны утары охсуһар уонна сэрэтэр дьаһаллар

Хаһаайыстыбаҕа аан бастаан биирдиилээн сылгы хабарҕаһыт ыарыынан ыалдьар түбэлтэтигэр туох баар сылгыны барытын көрүллэр уонна температураларын мээрзйдэнэр. Ыалдьыбыт уонна ыалдьыбыкка уорбаланар сылгылары араарыллар итиэннэ эмтэниллэр. Сылгы аһылыгын уонна көрүүтүн-харайыытын тупсарыллар. Сылгы турар тутууларын сарайдарын, хаһааларын ыраастаныллар уонна хлорнай испизскэнзн (4 % активнай хлордаах), 5%-наах креолин эмульсиятынан, 5%-наах аһыы натрий итии суурадаһыннарынан дезинфекцияланар.

Ыарыыны сэрэтэр сыалтан сылгылары аһатыы, көрүү-харайыы усулуобуйатын тупсарыллар. Ордук кичэйэн саҥа төрөөбүт убаһаларга ийэлэриттэн араарыллыбыттарын уонна ол кэннинээҕи кэрдиис кэмнэргэ кыһамньыны ууруллар. Маннык бириэмэҕэ сылгыны күөх, намчы отунан, араскыламмыт бурдук туораҕынан, минеральнай веществоларынан эбии аһатыллыахтаах.

Ылыллыбыт сирэ

• Хоч А. А., Бутковскай В. Ф., Дмитриев В. М. уонна Прокопьев 3. С. Сүөһү ыарыыларыгар кылгас ыйынньык. Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1981.-88 с.