Хайааһын-турук туохтуурдара (тыл)

Хайааһын-турук туохтуурдара — туохтуур саамай улахан уона сүрүн арааһа буолаллар (Л. Н. Харитонов ааҕыытынан, 1576 аҥаардас төрүт олох баар).

Балар туохтуур биллэрэр сүрүн кыаҕын, бары кырамаатыкалыы бэлиэлэрин илдьэ сылдьаллар. Ис хоһооннорунан хас да бөлөххө хайдаллар: хайааһын туохтуурдара, хамсааһын туохтуурдара, турук туохтуурдара уонна иэйии туохтуурдара (чувство).

Хайааһын туохтуурдара хайааччы (субъект) атын барамайга дьайарын көрдөрөллөр: (быаны) быс, (тиити) кэрт, (ынаҕы) ыа. Хамсааһын туохтуурддара хайааччы биир миэстэттэн атыҥҥа сыҕарыйыытын бэлиэтииллэр: кэл, уһун, түс, дойдулаа. Оттон турук уонна иэйии туохтуурдара хайааччы ис-тас туругун (физиологическай, психичэскэй, физическэй уларыйыыларын), иэйиитин биэрэллэр: мөлтөө, түөһэй, улаат, синньээ, хоргут, симитин, таптаа, сир.