Хасан Хайырсевер

Хасан Хайырсевер — саха тылын чинчийэр туурак учуонайа.

Турок олохтооҕо Хасан Хайырсевер  Анкараҕа Хаджеттепе университетыгар билиҥҥи түүр тылларын уонна диалектарын чинчийэр кафедраҕа үлэлиир. Саха сиригэр Саха тылын кафедрата ыҥырыытынан саха тылыгар икки ый стажировкалана кэлбит. Хасан Хайырсевер түүр тылларын чинчийэр, тюркология диэн билим уустук эйгэтигэр умсубут учуонай буолан эрэр эдэр киһи. Саха тылын билэри уонна чинчийэри олус наадалааҕынан, туһалааҕынан ааҕар. Хасан былыргы түүр тылын билэр, руналары ааҕар. Саха сирин дьонун-сэргэтин сөбүлээбит, ыалдьытымсах норуоккут, үгэскитин тута сылдьаҕыт, былыргы сиэри-туому тутуһаҕыт диэн хайгыыр. Олоҥхобутун, итэҕэлбитин, үгэстэрбитин интэриэһиргиир. «Байанай алгыһын» турок тылыгар тылбаастаабыт, өссө олоҥхолорбутуттан биирдии- биирдии турок тылыгар тылбаастаабыт киһи диэн баҕа санаалаах. Дьокуускайга «Кулун Куллустуур» испэктээкилгэ сылдьан, Кулун Куллустуур майгытын-сигилитин турок эпоһыгар «Дэдэ Коркукка» баар  Дели Думрул уобараһыгар майгыннаппытын ыйар уонна фольклор, тыл өттүгэр үлэ ыытыллара наадатын, уруулуу өрүппүт элбэҕин бэлиэтиир. Манна даҕатан Сибиир түүрдэрин эпостарын туһунан филологическай наука кандидата Д.Т.Бурцев ырытыы ыстатыйатыттан кыбытан туһанан киллэрдэххэ маннык баар: «Сибиир түүрдэрин – сахалар, тувинецтар, алтаецтар, хакастар, шорецтар – эпостара маарыннаһалларын туһунан чинчийээччилэр уруккуттан суруйаллар. Академик А.П.Окладников «Саха сирэ Нуучча государствотыгар холбоһуон иннинэ» диэн үлэтигэр (1955) сахалар соҕурууттан төрүттээхтэрин Сибиирдээҕи түүрк-монгол омуктар эпостарын матырыйаалынан бигэргэтэр. Сахалар былыр ити омуктары кытары бодоруһууларын,сибээстэһиилэрин түмүгэр олоҥхо кинилэр эпостарын кытары маарыннаһар өрүттэрдэммит,» - диэн быһаарыыны Хасан булан  ааҕыан  наада быһыылаах.

Хасан  саха тылын үөрэтэригэр элбэх кинигэ аахпыт, интернет ситиминэн сахалары кытта кэпсэтэн саҥара үөрэммит, ол гынан саха тылын үс сыл кэриҥэ үөрэппит.  Ньиэмэс, аангылыйа, азербайджан, казах, финн тылларын билэр.  Өссө долган тылын үөрэппит.  Саха тылын уратытынан уһун аһаҕас дорҕооннор баалларын бэлиэтиир. Бу көстүү билиҥҥи туругунан саха, туркмен, халанж, долган тылларыгар эрэ хаалбытын ыйар. Билим эйгэтигэр саха уонна эбэҥки тылын тэҥҥэ тутан үөрэтэрим буолуо диэн былааннанар. Эбэҥки уонна саха тылыгар көстөр семантика куоппуйатын чинчийэргэ интэриэстээх. Саха тыла уустук тыл буоларын, элбэхтик үлэлиэххэ наадатын ыйар.

Түмүккэ бу саха тылын үөрэтиэн, чинчийиэн  баҕарар эдэр киһи Киргизия, Казахстан, Саха сирэ уонна Дьобуруопаөҕа баар түүр тылын кафедраларын кытары сыһыаммыт үчүгэй диэн астынарын кэпсиир. Өссө хардарыта үөрэнии туһунан ситим олохтуон баҕарар да,  анараттан Саха сиригэр устудьуоннары үөрэттэрэ ыыталлара ыарахан быһыылаах. Ол биһиги икки ардыбыт 10 000 км ыраах ханна эрэ хоту сытарбыт, кыһыммыт тымныыта, тылбыт уустуга мэһэйдиир быһыылаах...

Туһаныллыбыт литература:

1. Сардана Борисова. «Саха тыла – үлэм, саамай таптыыр тылым» Кыым.2017. атырдьах ыйа.

2. Д.Т.Бурцев. Сибиир түүрдэрин эпостара: жанрга уопсай уонна быһаччы этническэй өрүттэр.