Чаан тардар
Чаан тардар эбэтэр чааннаах локомотив (ааҥл. steam locomotive, нууч. паровоз) диэн чаан хамсатааччынан барар локомотив. Аан бастаан рельсанан барар чаан тардар көлөнү Ричард Тревитик 1804 сыллаахха айбыта. Аныгы типтээх биллэр көстүүлээх Rocket диэн чаан тардары 1829 сыллаахха Джордж Стефенсон оҥорбута. 1825 сыллаахха кини уолунуун Робертыын оҥорбут Locomotion № 1 чаан тардардарын аатыттан кэлин "Локомотив" диэн бүтүн көлө кылааһын аата тахсыбыта.
Чаан тардар аан дойдуга улахан сайдыыны аҕалбыт биир улуу техника толкуйа буолар. XIX үйэ уонна XX үйэ бастакы аҥарыгар дьон-таһаҕас тиэйиилэрин сүрүн кэриҥнэрэ чаан тардарынан буолара. Бу кэмнэргэ тимир суол элбэх дойду экономикатын көтөхпүтэ. XX үйэ ортотугар чаан тардар оннугар быдан сайдыылаах көдьүүстээх дизель уонна чаҕыл локомотивтар кэлбиттэрэ.