Шотландия литэрэтиирэтэ

Шотландия литэрэтиирэтэ — Шотландияҕа эбэтэр Шотландия ааптардара суруйбут литэрэтиирэ айымньылара. Шотландскай литэрэтиирэ сүрүн тылларынан гэльскэй, латыын уонна былыргы аангылыйа тыла буолаллар.

Инники орто үйэтинээҕи бааматынньыктарынан сүрүнэ диэн, религия тиэмэтигэр суруллубут лирическэй айымньылар (христианство эбэтэр язычество), монархия уонна сэрии туhунан буолаллар. Инники орто үйэҕэ кельт норуота  бүтүн Британияны баhылаан олорбуттарынан сибээстээн, шотландскай литэрэтиирэҕэ  валлийскай уонна бриттскай култуура суола ордук көстөр; Шотландияҕа, ааҕылларынан, аатырбыт валлийскай бард Талиесин айымньыларыттан биирдэстэрэ суруллубута.

Үрдүк орто үйэлэргэ гэльскай уонна латыынныы тыллары литературнай тыл быһыытынан туһаныы салҕаммыта. Шотландскай уонна ирландскай бардтар көхтөөхтүк бэйэ-бэйэлэрин кытта үлэлээбиттэрэ; чопчу Ирландияҕа уонна Шотландияҕа Xl- XII үйэлэргэ аан бастакытын фенийскай саҕа цикллара кельтскай номохторо суруллубуттара. Хойукку орто үйэлэргэ уонна Возрождение кэмнэригэр ордук үгэнэ буола сылдьыбыт хроника айар ньымата сайдыбыта. Ону таһынан Хойукку орто үйэ прозаическай литэрэтииринэй жанр сайдыытын саҕаламмыт кэминэн бэлиэтэнэр. Возрождение кэмигэр кэлин сураҕырбыт Роберт Бёрнсом уонна Вальтер Скотт баллада жанра; баллада хомуурунньуктара тахсан саҕалаабыттара. «Книга настоятеля Лисморского» диэн биир ордук биллэр уонна толору поэтическай хомуурунньук буолар. Билигин бу кинигэ Шотландия национальнай библиотекатыгар харыстаныллан сытар.

Саҥа кэм Шотландскай сырдатыы бириэмэтин кытта сөп түбэспитэ - философскай уонна научнай литэрэтиирэ сайдыытын кэмигэр. Үгүс саҥа жанрдар баар буолбуттара - холобур, урбанистическай лирика. XVIII - XIX кэмҥэ үс саамай аатырбыт шотландскай суруйааччылар айан-тутан олорбуттара: Роберт Бёрнс, Вальтер Скотт уонна Роберт Льюис Стивенсон.

XX үйэ саҕаланыыта модернизм кэмэ буолбута, атыннык эттэххэ, Шотландскай Ренессанс үгэнэ. Бу кэмҥэ Хью Макдиармид поэт оҥкулунан литературнай скотс өрө тутуллубута. Ол иһин, шотландскай ааптардар билиҥҥэ диэри икки сүрүн бөлөххө арахсаллар: биирдэстэрэ, Макдиармидка сүгүрүйэн скотс тылынан суруйаллар, сорохтор бэйэлэрин айымньыларыгар аангылыйа тылын туһаналлар.

XX үйэ иккис аҥарыгар Джордж Маккей Браун Оркнейскай арыыларын хоһоонноругар, кэпсээннэригэр уонна романнарыгар аатырдыбыта, онтон Мюриэл Спарк сытыы өйдөөх, дьикти кэпсээннэри уонна романнары суруйбута. Аласдер Грей бүтүн хас да дэһээтэк сыл тухары "Ланарк" романын суруйбута. Бу айымньы 1981 сылга тахсаатын кытары Шотландия литэрэтиирэтигэр өрөбөлүүссүйэ оҥорбута. Дуглас Данн хоһоонноро уонна Ирвин Уэлш романнара оробуочай кылаас олоҕун олус табыгастаахтык ойуулаан сурйбуттара.

XXI үйэ кирбиитигэр Шотландияҕа үлэлиир суруйааччылар - Джоан Кэтлин Роулинг, Ян Рэнкин уонна Александр МакКолл Смит Аан дойду ааҕааччы сүрэхтэрин баһыйар романнар серияларын таһаараллар. Кинилэртэн икки суруйааччы Шотландияҕа төрөөбөтөхтөрө уонна шотландскай тылынан сатаан суруйбаттарын туһунан чахчы шотландскай литэрэтиирэ идеятын күүһүн тоһоҕолуур.