Эл Ойын

Эл Ойын (тылбааһа норуот оонньуулара, бүттүүн оонньуу диэн) – Алтаай республикатын норуоттарын национальнай сайыҥҥы бырааһынньыктара.

Аан бастаан Эл Ойын Онгудай оройуонугар Ело сэлиэнньэтин таһыгар 1988 сыллаахха ыытыллыбыт. Онтон 2005 сыллаахха диэри араас оройуоннарга ыытылла сылдьан баран 2006 сылтан Онгудай оройуонугар ыытыллар. 2016 сыллаахха Эл Ойын Горноалтайскайга бэйэтигэр ыытыллыбыта. Бырааһынньык икки сылга биирдэ ыытыллар, сыала – республика түрк тыллаах норуоттарын үгэстэрин үйэтитии. Алтаай республикатыгар хас да түрк тыллаах омук олорор, бу дойдуну түрк омук биһигэ диэн ааттыыллар. Дьэ ону барытын бу бырааһынньыкка көрүөхпүтүн сөп. Манна алтаай омук этнографическай тутууларын көрүөххэ сөп – аҕыс муннуктаах төгүрүк мас дьиэлэрин – аил диэн ааттаахтар, ону таһынан атын олохтоох омуктар дьиэлэрин – хатырык ураһаны. Бырааһынньыкка дьярлыкчы хайа үөһээ тахсан алгыс туомун толорор. Таҕыл диэн таастары чөмөхтөөн оҥоһуллубут киһи курданарыгар тиийэр үрдүк холумтаҥҥа уот оттон, чэгиэн диэн үрүҥ аһынан хамыйаҕынан баһа-баһа тоҕус хаттыгастаах халлааҥҥа олохтоох таҥаралары күндүлүүр.   

Бырааһынньык театрализованнай көрдөрүүннэн саҕаланар. Ол кэннэ оройуоннарынан парад буолар, республика, оройуон баһылыктара тыл этэллэр. Эл Ойын кэрэхсэбиллээх араас күрэхтэрдээх: ол курдук күрэс диэн тустуу, сири таарыйбыт киһи хотторор, кедрга бириэмэҕэ ыттыы, тааһы көтөҕүү – көдүргэ таас, ох сааннан ытыы – ок йаа ыдыш, ат сүүрдүүтэ, «Көк бөрө» диэн бөлөҕүнэн сылдьан өлбүт коза өлүгүн былдьаһыы уонна утарар бөлөх умуһахтаах булгунньаҕар быраҕан очко ылыы (алтаайдар этэллэринэн киирии оонньуу).

Итини таһынан Эл Ойыҥҥа олохтоох уустар оҥоһуктарын көрүөххэ уонна атыылаһыахха сөп. Олохтоох уһаныыга былыргы сактар кыыл истииллэрин тилиннэрэн туһаныы туттуллар эбит.

Эл Ойыҥҥа кайчылар диэн олохтоох эпоһы толорооччулар күрэхтэрэ буолар. Кинилэр топшур диэн струннай инструменынан оонньуу-оонньуу ыллыыллар, хабарҕа ырыатын толороллор. Алтаайдар бэйэлэрэ этэллэринэн хабарҕа ырыата кинилэргэ таһынааҕы Тываттан кэлбит. Алтаайдарга биир бөдөҥ биллэр эпоһынан «Маадай Кара» буолар. Бу эпоска бухатыыр төрөппүттэрин быыһыырын туһунан кэпсэнэр.

Эл Ойыҥҥа ыалдьыттааһын ыытыллан истэҕин аайы элбээн иһэр.

Туттуллубут литература:

1. Эл Ойыны Республика Алтайга 2020 сылга тэрийиэхтэрэ  - https://gorniy-altai.ru/info/el-oyyn-2020.html

2. Эл Ойын – норуот оонньуулара - https://dikoe-pole.com/2012/02/18/el-oyin/

3.Алтай национальнай оонньуулара – http://www.ong-travel.ru/index.php/interesting/stories?id=52