Үөһээ бүлүүгэ экологическай маршрут

“Үөһээ Бүлүү улууһун кэрэхсэбиллээх сирдэринэн экологическай маршрут” Туризм аан дойду экэниэмикэтигар сүрүн оруолу оонньуур, национальнай бородуукта уончака чааһын хааччыйан олорор. Ити салаа экэниэмикэ өттүнэн олус тургэн тиэмпэнэн сайдар уонна инникитин даҕаны өссө ордук суолталаах буолуоҕа. Биһиги Өрөспүүбулукэбитигэр олус элбэх кистэлэҥ, баай-дэлэй сирдэрдээх, ханнык баҕар турист бэйэтин баҕатын булан көрүөн, дуоһуйан барыан сөп.

Туристскай маршрут сүрүн анаан оҥоһуутунан кыраайбыт устуоруйатын үөрэтии буолар. Билиҥҥи кэмҥэ сорох дьон төрөөбүт дойдутун устуоруйатын олох үчүгэйдик билбэт, Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо “Киһилээх хайа” уонна “Өлүөнэ остуолбалара” диэн биллэр, кэрэхсэбиллээх сирдэртэн ураты атын сири билбэттэр, көрбөттөр. Ол иһин тыа сиригэр туристскай маршрут оҥоһуллуннаҕына ханнык баҕарар киһи бэйэтин өйүн-санаатын кэҥэтиэн сөп.

Тиэмэ уратыта – бу иннинэ биһиги улууспутугар экологическай маршруттар тэриллибэтэхтэрэ. Атын дойду дьоно, өрөспүүбулүкэбит, бэл Үөһээ Бүлүү олохтоохторо кытары улуустарын ытык-кэрэ сирдэрин билбэккэ сылдьыбыттара.

Бу үлэ историческай эрэ буолбакка киһи болҕомтотун тардар, өйгө хаалар экологическай туризмы Үөһээ Бүлүү улууһугар тэрийиигэ ананар.

Экологическай туризм – икки атахтаах үктэнэ илик, тыытыллыбатах сирдэргэ сылдьыы диэн.

“Экотуризм” тиэрмини 80-с сыллар бастакы аҥардарыгар ар5аа дойдуга мексиканскай эколог Эктор Себальос-Ласкурайн туттубута. Кини рекриация уонна экология ыккардыгар дьүөрэлэһиини көрдөрөн улахан билиниини ылбыта. Бу быһаарыы биир көрүҥүнэн актыыбынай рекриация быһыытынан экотуризм буолар. Сир дойду баайын сөптөөхтүк туһаныыга олоҕурбут көрүҥ. Эктор айылҕаны сэҥээрии, айылҕалыын кэпсэтэн дууһаны байытыы, айылҕа харыстабылыгар бэйэҕинэн кыттыы уонна олохтоох төрүт култуураны өйөөһүн курдук атын сыаннас өйдөбүлүн киллэрбитэ .

Үөһээ Бүлүү улууһа хоту өттүттэн Өлөөнү, илин – Бүлүүнү, Горнайы, арҕаа – Ньурбаны, Сунтаары, оттон соҕуруу – Өлүөхүмэни кытта быысаһан олус киэҥ сиргэ тайаан сытар. Улуус уопсай иэнэ 42 тыһыынча квадратнай км, хотуттан соҕуруу кыраайыгар диэри 560 км усталаах, оттон илинтэн-арҕаа – 110 км туоралаах, эбэтэр хотугу кэтирээһин 66-62 кыраадыһыгар, илиҥҥи усталааһын 118-122 кыраадыһыгар сытар. Улууһу ортотунан Хотун Бүлүү өрүс орто сүүрүгүнэн быһа охсон ааһар.

Улуус климата тымныы уонна кураан. Саамай тымныы ый – тохсунньу. Өр сыллаах кэтээн көруу түмүгүнэн бу ыйга улуус хоту өттугэр температура ортотунан – 40, соҕуруу - 36 кыраадыска тэҥ. Үөһээ Бүлүүгэ сэтинньи орто температурата – 25,8, ахсынньы - 35,7, тохсунньу - 37,7, олунньу - 32,5, кулун тутар - 21,9, муус устар - 8,4 кыраадыс тымныы. Оттон саамай ичигэс ый от ыйа. Өскөтүн бэс ыйын орто температурата 13,7, атырдьах ыйын орто температурата - 12,9 кыраадыс буоллаҕына, от ыйын орто температурата 16,9 кыраадыска тэҥ. Бу кэмҥэ Бөтүрүөп куйааһа түһэр. Үөһээ Бүлүү бэлитэммит саамай үрдүк температурата – 37 кыраадыс.

Үөһээ Бүлүү сирэ-уота үксэ Бүлүү, Түҥ өрүс, Түүкээн, Тоҥуо, Чыбыыда уүэхтэр хочолоругар сытар буолан намтал, арҕааттан илин диэки арыый да сырыынньа.

Тур аата: «Верхневилюйск – загадочный край РС(Я)»

Кэмэ: от ыйыттан - балаҕан ыйыгар диэри Төһө уһуна: 3 күн Транспорт: массыына, паром Айан маршрута:

• Харбалаах сэлиэнньэтэ: «Сордоҥноох» - ресурснай резерват, И.Н.Бараахап уонна Николай Якутскай түмэлэ
• Өргүөт сэлиэнньэтэ: «Муус Аппа»
• Үөһээ Бүлүү сэлиэнньэтэ: «Итэҕэл дьиэтэ», Бүлүү үрэх
• Кэнтик сэлиэнньэтэ: Тоҥуо урэх, түмэл «Чап уустара», «Цветочный рай» крестьанскай уһаайба
• Дүллүкү сэлиэнньэтэ: «Үрүҥ хайа»
• Оҥхой сэлиэнньэтэ: «Хоптолоох алаас»
• Боотулу сэлиэнньэтэ: кыраайы үөрэтэр түмэл (былыргы таҥара дьиэтэ)
• Сургуулук сэлиэнньэтэ: ресурснай резерват «Солокут»

Түмүктээн эттэххэ, “Үөһээ Бүлүү улууһун кэрэхсэбиллээх сирдэринэн экологическай маршрут” - киһи болҕомтотун тардар экологическай маршруту тэрийиигэ саамай табыгастаах барыйаан буолар.

Тоҕо диэтэр, биһиги дьоммут-сэргэбит үөрэхтээх, култуурунай буоларга куруутун тардыһар. Хайа үөрэхтээх, култуурунай киһи бэйэтин дойдутун, өрөспүүбүлүкэтин, улууһун историческай географическай дааннайдарын билбэт буолуон сөбүй? Ол иһин, тыа сирин экологическай туризма биһиги өрөспүүбүлүкэбит инники кэскилэ буолуо диэн эрэллээхпит.

Туһаныллыбыт литература:

1. Иванов Е.И. Атлас Верхневилюйского улуса. – Якутск, 2014. – 56 с.
2. Асарбыкин И.В. Үөһээ Бүлүү бэҕэһээ бүгүн сарсын, / Асарбыкин И.В., Докторов П.И. – Якутск, 2001. – 77 с.
3. Тумусов Ф.С. Үөһээ Бүлүү. - Якутск, 2001. – 310 с.