1926 сыллаахха И.Н.Барахов тюркологическай сийиэскэ кыттыбыта. (Бу ыстатыйа күрэскэ кыттар)

1926 сыллаахха И.Н.Барахов тюркологическай сийиэскэ кыттыбыта.

Народнай учуутал М.А.Алексеев аатынан Үөһээ Бүлүүтээҕи гимназияҕа үөрэнээччилэр тюркологияҕа аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи научнай – практическай кэмпириэнсийэлэрэ 2007 сыллаахха буолан ааспыт. Манна Саха сирин үгүс оскуолатыттан халыҥ дэлэгээссийэ кэлэн, тюркологияҕа, сахалар уруулуу түүр уонна монгол омуктарын кытары тылга, историяҕа, литератураҕа, фольклорга, итэҕэлгэ араас өрүттээх сыһыаннарыгар аналлаах 117 дакылааты аахпыттар. Манна түүр омугу чинчийбит  суруйааччы Мурад Аджи, Кытайтан тыл үөрэхтээҕэ , наука кандидата Ян Чунь, Монголияттан Жамбалсурэн Цэйен – Норов ыалдьыттаабыттар.

Мурад Ескендерович Аджиев удьуордара –Аджилар-эһэлэрин саҕаттан Москубаҕа олохсуйбуттар. Кумык диэн аҕыйах ахсааннаах Кавказ түүрдэриттэн сыдьааннаах омук буоларын кини «аахайбакка сылдьыахпын, кэлин мэһэйдэри үөскэтэр буолан барбытыгар толкуйга түспүтүм -  тоҕо манныгый» диэн . Ол толкуйдарыттан, олоҕун охсууларыттан, Мурад Аджи диэн суруйааччы суола саҕаламмыта. Кини түүрдэр устуоруйаларын чинчийэр уонна уонна онно урут биллибэтэх , кистэммит, эбэтэр аахайыллыбатах өрүттэри булан, ону ситимнээн, соһутар, урут суох түмүктэри оҥортуур. Холобура, кини «Арассыыйа култуурата – бу түүрдэр култууралара» диэн этэрин «улуу убайдарбыт» хантан сөбүлүөхтэрэй? Мурад Аджи тыл этэригэр манна кэмпириэнсийэҕэ эдэр ыччат, үөрэнээччилэр кытталларын сэргээн кэлбитин, оҕолор үлэлэрин кэрэхсээбитин, Бакуга буолбут бастакы сийиэскэ Исидор Барахов салайааччылаах дэлэгээссийэ кыттыбытын туһунан документальнай киинэни көрөн астыммытын  бэлиэтээбит.

Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх, өйүнэн-санаатынан ураты сайдыылаах  И.Н.Барахов научнай үлэлэриттэн 1922-1927 сс суруллубут өттүлэрэ автономияны, суверенитеты ылынарга аналлаахтар. Кини ырааҕы өтө көрөр дириҥ политиката билигин да үтүө сабыдыаллаах. И.Н.Барахов түүрдэр устуоруйалара бүтүн Арассыыйа устуоруйатыгар биир боччумнаах миэстэни ыларын ыйбыта.

От туһунан Монголияттан кэлбит историческай наука доктора,  Улан Батор университетын профессора Жамбалсурэн Цэйен – Норов маннык бэлиэтээн эппит: «И.Н.Барахов туһунан 1926 сыллааҕы киинэни көрөн олус үөрдүм. Саха автономнай республикатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ Исидор Барахов Саха сиригэр тюркологическай наука үөскээһинигэр, сайдыытыгар оҥорбут кылаата олус улахан эбит. Ол да иһин бүгүн кини төрөөбүт улууһугар тюркологическай наука күүскэ сайдар эбит» -диэн төһө да ырааппыт бэлиэ түгэн туһунан урут сыана быспытыттан киһи астынар, киэн туттар санаа киирэр.

Туһаныллыбыт литература

1. Ю.И.Васильев-Дьаргыстай. Түүрдэри түөһэн... Кыым. 2007 .

2. Мурад Аджи: «Арассыыйа култуурата түүрдэртэн саҕаламмыта». 2007. Кыым.

[[Категория:]]