Абалык

Абалык (O, нууч. кислород) диэн химия элемена. Айылҕаҕа сыта уонна өҥө суох гаас курдук баар. Биир ордук наадалаах химия элемена буолар, тоҕо диэн туох тыыннаах барыта салгынынан тыынар уонна уу састаабыгар баар. Убаҕас быһыытыгар халлаан күөх өҥнөөх буолар.

8 натрий ← Абалык → фтор - ↑ O ↓ S Абалык in the periodic table of the elements Периодик табыл
Бүтүн билиилэрэ
Аата, бэлиэтэ, нүөмэрэ	Абалык, O, 8
Элемент категорията	металл буолбатах, халькоген
Бөлөҕө, периода, блога	16, 2, p
Өҥө	өҥө суох гаас, сырдык халлан күөх өҥнөөх убаҕас (олус тымныы температураҕа) Бу хаартыскаҕа убаҕас кислород.
Билэ:Liquid Oxygen.gif.jpg Spectral lines of oxygen
Атом маассата	15.999(1) g·mol−1
Электрон конфигурацията	[He] 2s2 2p4
Электрон хахха	2, 6 (Image)
Физик характеристикалара
Фазата	гаас
Density	(0 °C, 101.325 kPa) 1.429 g/L
Ууллуу кэрдииhэ	54.36 K (-218.79 °C, -361.82 °F)
Оргуйуу кэрдииhэ	90.20 K (-182.95 °C, -297.31 °F)
Critical point	154.59 K, 5.043 MPa
Ууллуу итиитэ	(O2) 0.444 kJ·mol−1
Уостуу итиитэ	(O2) 6.82 kJ·mol−1
Итиини иҥэримтиэтэ	(25 °C) (O2) 29.378 J·mol−1·K−1
Паар баттааhына P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T/K       61 73 90
Атом характеристикалара
Кристал тутула	cubic
Аhыйыы нүөмэрэ	2, 1, −1, −2
Электромэлдьэhиитэ	3.44 (Pauling scale)
Ионизация энергиялара |	1st: 1313.9 kJ·mol−1
	2nd: 3388.3 kJ·mol−1
	3rd: 5300.5 kJ·mol−1
Ковалент радиус	66±2 pm
Van der Waals radius	152 pm
Атын билиилэрэ
Итиини ыытыы	(300 K) 26.58x10-3  W·m−1·K−1
Тыас түргэнэ	(gas, 27 °C) 330 m/s
CAS регистрация нүөмэрэ	7782-44-7
Ордук бигэ изотоптара
Сүрүн ыстатыйа: Абалык изотоптара изо ИТ Аҥар үрэллиитэ РҮ ҮЭ (MeV) ҮО 16O 99.76% 16O is stable with 8 neutrons 17O 0.039% 17O is stable with 9 neutrons 18O 0.201% 18O is stable with 10 neutrons

Арыллыыта

Абалыгы 1772 сыллаахха Карл Вильгельм Шиил арыйбыт. Ол гынан баран Джозеф Пристли икки сыл буолан баран Шиил ининнэ тарҕаппыт. Ол иҥин дьон Пристли арыйбыт диэн толкуйдууллар. Абалык сир ханнык баҕар точкатыгар баар. Атын даҕаны планеталартан кэлбит метеориттар минералларыгар булуллар.

Айылҕаҕа

Уу таммаҕа.

Уу абалыктаах буолар. Биир абалык атома икки сугулук атомын кытта холбостоҕуна уу молекулата үөскэнэр. Уу олорор бары харамайдарга наада.

Салгыҥҥа эмиэ абалык баар. Салгын араас гаастар булкаастарыттан турар. Онтон быһа холоон 21% абалык буолар. Абалык ордук суолталаах буолар, тоҕо диэн харамайдар астан энергияны ылалларыгар абалыгы тутталлар.

Абалыгы туһаныы

Мас испиискэ умайыыта.

Абалык баар буолан умайыы баар буолар. Туох эмит умайар буоллаҕына абалык ол эттиги кытта холбоһор уонна сырдыгы уонна сылааһы таһаарар. Холобура, маһы уматтахха, абалык маһы кытта холбоһон умайар. Ол иһин абалык араас туттуута элбэх. Ол гынан баран кутталлаах буолуон сөп. Ол курдук, ыраас абалык төлөнү кытта тарыйдастаҕына эстиэн сөп уонна улахан алдьатыынын оҥоруон сөп. Төлөнү туттуохха сөп, оннук абалыгы ацетилены кытта холбостоҕуна төлөнө олус сылаас буолар - ону араас металлары уулларарга тутталлар.

Угарнай гааһынан атырабыыс буолбут киһини быыһыырга эмиэ абалык туттуллар.

Оҥоһуллуута

Араас ньыманан оҥоһуллуон сөп. Күн сырдыгын уонна углекислай гааһы уонна уунан фотосинтез ньыматынан оҥоһуллуон сөп. Абалык барыта кэриэтэ фотосинтез түмүгэ буолар.

Киһи эмиэ оҥоруон сөп. Электролиз ньыматынан эмиэ оҥоһуллуон сөп. Ол процесска электрическай ток уу нөҥүө ыытыллар, оччоҕуна уу молекулалара сугулукка уонна абалыкка арахсаллар.