Васильев Степан Васильевич: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
26 устуруока:
== Кини туһунан ==
* Степан Васильевич Васильев (1896—1943). Документы, фотографии.
* Семенов И. Н. «Партия эрэллээх уола».
'''Васильев Степан Васильевич'''
Ити бириэмэҕэ Саха сиригэр быһыы-майгы улам уустугуран испитэ. 1917 сыл ыам ыйын 23 (бэс ыйын 5) күнүгэр ссыльнай большевиктар Дьокуускайтан борохуотунан барбыттарынан былаас иһин охсуһуу өссө сытыырхайбыта.
Советскай былааһы утарар Уобаластааҕы Совет 1918 сыл кулун тутар 21 күнүгэр талыллыбыт Дьокуускай куораттааҕы Совет советскай былааһы көмүскэһэр, өйүүр депутаттарын тутан ылан хаайталаабыта.
Ити бириэмэҕэ Иркутскайга Центросибирь дьаһалынан Дьокуускайга үөскээбит балаһыанньаны учуоттаан Советскай былааһы утарар Уобаластааҕы Советы суулларар, советскай былааһы олохтуур соруктаах польскай революционер Апполинарий Рыдзинскай баһылыктаах экспедиционнай этэрээт тэриллибитэ. Этэрээт Иркутскайтан 1918 сыл ыам ыйын 28 күнүгэр аттаммыта уонна бэс ыйын 30 күнүгэр Дьокуускайтан чугас Табаҕаҕа тийэн кэлбитэ. Киниэхэ Советскай былааһы олохтуур кистэлэҥ тэрилтэ көмөтө наада буолбута. Сэбилэниилээх бастаанньа былаанын, Дьокуускай куорат картатын, кимэн киирии дьүөрэлэһиитин туһунан олус наадалаах информацияны А. С. Рыдзинскайга тиэрдии уһулуччу суолталаах сорудах Степан Васильевка сүктэриллибитэ. Кини ити бойобуой сорудаҕы чиэстээхтик толорбута. Ол түмүгэр А.Рыдзинскай этэрээтэ 1918 сыл бэс ыйын 30 күнүн түүнүгэр Дьокуускайга кистэлэҥинэн тэриллибит боевой дружиналары кытта бииргэ эмискэ кимэн киирэн от ыйын 1 күнүгэр улахан хаан тохтуута суох Саха сиригэр аан бастаан Советскай былааһы олохтообута уонна ити бириэмэҕэ Дьокуускай түрмэтигэр хаайылла сыппыт Уобаластааҕы Сэбиэт сорох депутаттара, ол иһигэр М. К. Аммосов босхолонон Советскай былаас бастакы дьаһалларын олохтоһон барбыттара. Дьыала итинник ситиһиилээхтик сайдан барыытыгар уонна бойобуой доҕотторо, ол иһигэр Максим Аммосов, этэҥҥэ түрмэттэн босхолонууларыгар Степан Васильев сүүнэ оруолламмыта. Кини саҥа тэриллибит Дьокуускай куорат рабочай-крестьянскай Советын Президиумун секретарынан талыллан, доҕотторо М. К. Аммосовы, И. Н. Ивановы (Бараховы), П. А. Слепцовы (Ойуунускайы) о.д.а. кытта Саха сиригэр Советскай былаас бастакы дьаһалларын күүскэ олохтоон барбыттара.
Биллэрин курдук, Саха сиригэр Советскай былаас бэрт кылгас бириэмэҕэ тулуктаһан турбута. Сибииргэ үрүҥ былааһа олохсуйбута. 1918 сыл от ыйын 11 күнүгэр Иркутскай чехословактар илиилэригэр киирбитэ, ити кэнниттэн белогвардеецтар Усть-Куту, Киренскэйи ылбыттара.
Саха сиригэр революционнай хамсааһын кыттыылаахтара бары кэриэтэ, ол иһигэр Степан Васильев тутуллубуттара уонна дойдуларыттан Иркутскайга көскө ыытыллыбыттара. Степан Васильев, Исидор Иванов (Барахов), Д.Браташ үрүҥнэр контрразведкаларын кэтээн көрүүтүгэр киирбиттэрэ, онтон чаҕыйбакка кинилэр олохтоох кистэлэҥ большевистскай
1920 сыл тохсунньу бүтүүтүгэр С.Васильев Иркутскайга кэлбитэ уонна Наум Ленцнердиин, Сергей Мошинныын бастакы комсомол тэрилтэтин тэрийбиттэрэ. Степан Васильев Иркутскайга комсомол көбүөрүнэтээҕи бюротун чилиэнинэн талыллан, тыа сирин ыччатын кытта үлэни сүрүннээбитэ.
Саха сиригэр Советскай былааһы олохтуурга Сибревком боломуочунайынан анаммыт М. К. Аммосов Саха сириттэн көскө ыытыллыбыт дьону түмэн, 1920 сыл бэс ыйын 3 күнүгэр С.Васильевы, Ис. Иванову (Бараховы) о.д.а. кытта Дьокуускайга кэлбитэ.
Дойдутугар төннөн кэлээт, С.Васильев РК(б)П Дьокуускайдааҕы райбюротун сорудаҕынан ыччат коммунистическай тэрилтэтин тэрийиигэ дьаныардаах үлэни саҕалаабыта. 1920 сыл от ыйын 4 күнүгэр куорат ыччатын бастакы уопсай мунньаҕын тэрийэн ыыппыта. Ыччат союһун тэрийэр бюроҕа С. В. Васильев партийнай тэрилтэ бастайааннай бэрэстэбиитэлинэн талыллан үлэлээбитэ.
1921 сыл олунньу ыйга С. В. Васильев РК(б)П Саха сиринээҕи губернскай бюротун пропагандаҕа уонна агитацияҕа отделын сэбиэдиссэйинэн ананар, губбюро, губревком чилиэнинэн талыллар, кылгас кэмҥэ П. А. Ойунскай Москваттан кэлэн ананыар диэри губревком председателинэн үлэлиир.
Партия онус съеһин кэнниттэн 1921 сыл муус устар 7-17 күннэригэр Чурапчыга 10 улуустар уонна волостар дьадаҥыларын бэрэстэбиитэллэрин конференцияларын Губревком чилиэнэ Степан Васильев
«Дьокуускай чиэрэс Чурапчыга.
Партията суохтар конференцияларын Президиумугар. Табаарыс Ленин бэйэтин аатыттан Эһиги конференцияҕытыгар эҕэрдэ ыытарга миигин сорудахтаата. Кини бэйэтин эрэлин биллэрэр: ыраахтааҕы батталыттан төлөрүйбүт, тойоттор хабалаларыттан босхолонон эрэр саха үлэһит маассата уһуктуохтара уонна нуучча рабочайдарын уонна бааһынайдарын көмөтүнэн үлэлээн иитиллээччилэр былаастарын толору бөҕөргөтүү суолугар киллэриэхтэрэ».
Степан Васильевич Васильев Владимир Ильич Ленин туруорбут соруктарын толорууга, саҥа олох айыллыытыгар, олох формата уларыйар былдьаһыктаах кэмигэр, табаарыстара: Максим Аммосов, Исидор Иванов (Барахов), Платон Слепцов (Ойуунскай), Степан Аржаков, Михаил Ксенофонтов (Мегежекскэй) курдук, эттиин-хаанныын бэринэн туран үлэлэспитэ.
1921 сыл сайыныгар кинини Москваҕа Я. М.
М. К. Аммосов этии киллэриитинэн, партия обкомун бюротун уурааҕынан 1926 сыл муус устарга Степан Васильев союзнай суолталаах «Якутзолото» треһи тэрийиигэ Саха сириттэн бэрэстэбиитэл буолан сыл аҥаара сыралаахтык туруулаһан үлэлээн, республика интэриэһин сөпкө көмүскээн, салгыы Москва куоракка командировкаланан боппуруос сөптөөхтүк быһаарылларын ситиһэн, Дьокуускайга 1927 сыл балаҕан ый бүтүүтүгэр эргиллибитэ. Кини кэлбит борохуотунан ити бириэмэҕэ Саха АССР Совнаркомун председателинэн үлэлии олорбут М. К. Аммосов уһун болдьоххо эмтэнэ Москвалаабыта. Оттон С. В. Васильевы БСК(б)П-ын обкомун бюрота Саха АССР Совнаркомун председателин эбээһинэһин толорооччунан анаабыта. Кини бу дуоһунаска 1927 сыл балаҕан ыйыттан 1928 сыл кулун тутарга дылы үлэлээбитэ.
1928 сыл бэй ыйыгар С. В. Васильев БСК(б)П-ын Оргбюротун уурааҕынан Москваҕа ыҥырыллыбыта. Онно олус эппиэттээх үлэлэргэ үлэлээбитэ: БСК(б)П-ын Киин хонтуруолунай комиссиятын чилиэнинэн талыллан үлэлээбитэ, 07.1930-04.1931
С. В. Васильев ССРС иккис ыҥырыылаах Киин ситэриилээх Комитетын чилиэнинэн талылла сылдьыбыта, БСК(б)П-ын XV, XVI, XVII съезтэригэр субуруччу партия Киин хонтуруолунай комиссиятын чилиэнинэн талыллан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. 1932 сыллаахха ПБСКС (ВЦСПС)-ын пленумун уонна Президиумун чилиэнинэн талыллыбыта.
Хомойуох иһин, репрессия сылларыгар партия, Советскай былаас дьыалаларыгар толору бэриниилээх, ленинец С. В. Васильев Коми Республикатыгар Канин Нос диэн бөһүөлэккэ лааҕырга сору-муҥу көрсө сылдьан, 1943 сыл алтынньы 26 күнүгэр сырдык тыына быстыбыта.
Кэнники кинини буруйдаабыт Байыаннай коллегия 1941 сыл от ыйын 18 күнүнээҕи уурааҕа, С. В. Васильев туох да буруйа суоҕа дакаастанан, ССРС Үрдүкү суутун Байыаннай коллегиятын 1956 сыл атырдьах ыйын 18 күнүнээҕи уурааҕынан көтүрүллэн реабилитацияламмыта.
'''Дьаҕаһын Сиэнэ'''
<big><big><big>'''Булгуруйбат модун санаалааҕа<br /><big><big><big>
(Степан Васильевич Васильев төрөөбүтэ 100 сыла туолуутугар)'''</big><big><big></big></big>
''Саха бастакы революционердарыттан биирдэстэрэ.<br />
Биллиилээх государственнай, политическай деятель<br />
Степан Васильевич Васильев''
1996 сыл ахсынньы 17 күнүгэр Саха Республикатын уһулуччулаах государственнай уонна политическай деятеллэриттэн биирдэстэрэ Ньурба улууһун киһитэ С.
Васильев Степан Васильевич Бүлүү уокуругун Марха улууһун Бордон нэһилиэгэр Тойон Уйаҕа сүөһү тутан айаҕын ииттинэр Васильев Василий Васильевич (Дьаҕаһыынап) дьадаҥы дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ.
Маалыкай сэлиэнньэтигэр Мэгэдьэк начаалынай церковнай-приходской оскуолатын уонна Ньүрбатааҕы икки кылаастаах училищены бүтэрэн баран, Степан Васильев 1914 сылга Дьокуускайдааҕы учуутал семинариятыгар киирбитэ. Кинини кытта бииргэ семинарияҕа Максим Аммосов, Исидор Барахов, Плагон Слепцов (Ойуунускай), Степан Аржаков уонна оччотооҕу ыччататын даҕаны бастыҥ бэрэстэбиитэллэрэ үөрэммитгэрэ. Кинилэр политсыылынайдар баһылаан-көһүлээн ыытар революционнай хамсааһыннарыгар тардыллан барбыттара.
Аммосов, Барахов, Васильев, Ойуунускай, Аржаков уо.д.а. Саха сиригэр советскай былааһы олохтооһуну тэрийээччилэринэн этилэр. Кинилэр үлэлиир ыччаттан, рабочайдартан уонна сулууспалаан бүппүт фронтовиктарган кистэлэн бойубуой дружиналары тэрийиигэ активнайдык кыттыбыттара. С. Васильев пропагандистаабыта, кистэлэн-бойобуой дружина чилиэнинэн буолбута. 1918 сыл бэс ыйын 19 күнэ буолар түүнүгэр (урукку стилинэн) Дьокуускайга аан бастаан улахан хаан тохтууга суох советскай былаас олохтоммута. Ол эрээри, саҥа былаас баара суоҕа 35 күн туруктаспыта. Ону Сибиир советскай былааһы утарааччылара уонна ис контрреволюция суулларбыттара. Степан Васильев, Максим Аммосовы, Исидор Бараховы, Платон Слепцову уонна советскай былааһы олохтооһун атын даҕаны кыттыылаахтарын кытта тутуллан, Саха уобалаһын тас өттүгэр сыылкаҕа ыытыллыбыттара.
С.Васильев Иркутскай хаайыытыгар угуллубута. Хаайыыттан босхоломмутун кэнниттэн кинини Иркутскайдааҕы подпольнай тэрилтэ Слюдянкаҕа (Прибайкалье) кистэлэн үлэҕэ ыыппыта, онно Семенов штабын этэрээттэриттэн биирдэстэрин саатын-саадаҕын тутан ылыыга кыттыыны ылбыта. 1920 сыл тохсунньу бүтүүгүгэр Иркутскайга эргиллэн кэлбитэ уонна Наум Ленцери, Сергей Мосины кытта бастакы Иркутскайдааҕы комсомолу тэрийбиттэрэ, Ыччат Россиятааҕы коммунистическай союһун Иркутскай күбүөрүнэтээҕи тэрилтэтин бюротун чилиэнинэн талыллыбыта.
Саха сиригэр советскай былааһы тэрийиигэ Сибревком боломуочунайа М.
Кинини Саха АССР Совнаркомун председателин эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччунан аныыллар. Бу дуоһунаска 1928
С.
Москваҕа төттөрү ыҥырыллан кэлэн баран, БСК(б)П КХК чилиэнинэн буола сылдьан, кини БСК(б)П Саха уобатастааҕы комитетын линиятын дьаныардаахтык уонна принципиальнайдык салгыы көмүскээбитэ. ССРС ИДЬНК Лефортовскай хаайыытын олус кытаанах усулуобуйатыгар эрэйи-муҥу көрө сытан, 1939 сыл ахсынньы 21 күнүнээҕи бэйэтин көрдөрүүтүгэр С. Васильев суруйбута: «Мин Ярославскайга сылдьыбытым. Киниэхэ БСК(б)П КК Политбюротун комиссиятын үлэтин туһунан сиһилии иһитиннэрбитим, кырдьаҕас кадрдары үтүрүйүү сыыһа, партийнайа суох ньыматын талан ылбыт БСК(б)П КК чилиэнэ Асаткины үҥсүбүтүм. Урукку салалтаны уҥа оппортунизмҥа буруйдуур БСК(б)П Саха уобаластааҕы комитетын пленумун быһаарыыта ылыныллар кыаҕа суоҕун дакаастаабытым». Ярославскай ол кэмҥэ Дьокуускайга Аммосовы, Бараховы уонна Васильевы үлэлэригэр хаалларарга көрдөһөн, БСК(б)П КК оргкомитетын чилиэннэригэр сурук суруйбута. 1940 сыл олунньу 2 күнүнээҕи силиэстийэ дьыалатыгар бэйэтин көрдөрүүтүгэр С.Васильев эппитэ: «Биһиги БСК(б)П КК-тын сэрэтиэх тустаах
Саха сиригэр салайар партийнай уонна советскай үлэттэн босхолообуттарын кэнниттэн, С.
1930
С. В. Васильев 1939 сыл бүтүүтүгэр репрессияламмыта. Кини Москваҕа уонна киин атын куораттарга олорор Саха сирин дьонуттан биир саамай кэнникинэн тутуллубута. Кинини Өктөөп бырааһынньыга буолаары аҕай турдаҕына, сэтинньи 6 күнүгэр туппуттара. Васильевка «Саха республикатын сиригэр-уотугар дьайбыт Советскай былааһы утары үлэни ыыппыт буржуазнай-националистическай тэрилтэ салайааччыларыттан биирдэстэринэн буолаҕын» диэн буруйдааһын оҥоһуллубута. 1927 сылга советскай былааһы утары туһуламмыт үлэни ыытар тэрилтэ кыттыылааҕын быһыытынан, РБИ ХК наркомунан уонна Саха АССР СНК председателин эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччуннан буола сылдьан, өрө туруу кадрдарын тэрийиигэ активнайдык кыттыбыта, советскай былааһы утары үрүҥ бандьыыттар этэрээттэрин сэбилэниилээх турунууларыгар көмөлөспүтэ, үрүҥ гвардеецтар бастаанньаларын кыттыылаахтарын көмүскэспитэ, Саха сиригэр партияҕа уҥа троцкистскай уонна националистическай тэрилтэни чөлүгэр түһэриигэ БСК(б)П КХК уонна кэлин БСК(б)П КК иһинэн ПХК чилиэнин сулууспалыыр балаһыанньатын туһаммыта
С. В. Васильев биир сыл сэттэ ый сүүрбэ күн устата бастаан утаа Бутырскай, кэлин Лефортовскай хаайыыларга түүннэри-күнүстэри салҕанан ыытыллыбыт ИДЬНК органнарын элбэх ахсааннаах доппуруостарыгар олус тулуурдааҕын көрдөрбүтэ: кими даҕаны этэн биэрбэтэҕэ уонна киниэхэ буруйдааһын оноһуллар «өстеөхтүү, үспүйүөннүүр, советскай былааһы утары туһуламмыт» дьайыыларын билиммэтэҕэ, Аммосовы, Бараховы, Ойуунускайы, Попову, Захаренконы уонна бары атын репрессияламмыт дьону партия уонна норуот иннилэригэр буруйа суохтарынан аахпыта. Коми АССР Канин Нос бөһүөлэгэр лааҕырга хаайыллан сытан. Сталинҥа, Берияҕа, Ярославскайга, Землячкаҕа ыыппыт суруктарыгар Аммосовы, Бараховы, Ойуунускайы, бэйэтин уонна да атыттары политическай реабилитациялааһын туһунан боппуруоһу хаста даҕаны туруорбута.
С.
Саха норуотун уһулуччулаах уола С.
'''Е. А.
Саха Республикатын правительствотын председателин солбунааччы.<br />
С.Васильев 100 сааһын бэлиэтиир правительственнан комиссия председателэ,<br />
билигин Саха Республикатын правительствотын председателэ<br />
Саха Сирэ.
== Ылыллыбыт сирэ ==
|