Анатомия историята

Киһи тутулун туһунан бастакы билии

Анатомия историята түҥ былыргаттан саҥаланар. Дьон урут уруккаттан ханнык органнара туох пуунксуйатын онрорун уонна кини тутулун туhунан кыра да буоллар өйдөбүллээх этилэр. Ис органы үөрэтиигэ тардыһыы барыта кыыл уонна киһи органнарын тэҥнээһиннэриттэн саҥаламмыта.

Оннук өйдөбүлү Испания5а уонна Кытайга булуллубут пещераларын иһигэр баар истиэнэ уруһуйдара дакаастыахтарын сэп. Ол уруһуйдаммыт органнар куонтур фонугар бэйэлэрин миэстэлэригэр сыталлар, формалара дьиҥнээх органнары кытта сэп түбэһэллэр. Гынан баран иччилэргэ итэҕэйии, религия наука сайдыытыгар улахан мэһэйи таһаараллара.

Төрдүс - иккис тыыһынчаларга б.и.э. наука уонна культура кииннэрэ Илиҥ диэки олохтоммуттара, холобура Былыргы Египетка, Вавилонҥа, Палестинаҕа уо.д.а. Ол кэмҥэ элбэх быраас кастата үөскээбитэ - жрецтар, бэйэлэрин ньымаларыгар үксүн уунан, араас арыыларынан, от настойдарынан тутталлара. Быраас диэн тыл "знающий воду" эбэтэр "знающий масла" диэн тылбаастанара.

Былыргы Востокка үксүн бальзамирование ньымалара киэҥник тарҕаммыта, тоҕо диэтэргин итэҕэл быһыытынан өлбүт киһи дууһата араас кыылларга киириэҕин сэп эбэтэр 3000 сыл буолан баран өлбүт этигэр сиинигэр төннөн кэлиэн сэп эбэтэр аннараа дойдуга итэҕэл баара.

Киһи этин сиинин бальзамныылларыгар этигэр кыра хайытыы онороллор, онтон кини ис органнарын уонна мэйиитин ыланнар анал сосуудтарыгар угаллар (конопаларга). Киһи этин туустаах растворунан уонна сымалалаах састаабынан сотоллор. Оннук курдук бальзамирование бырассыаһа наукага улахан кылаат киллэрэр. Ол гынан баран анатомическай билиилэрэ, ол бириэмэҕэ, сыыһа этэ. Холобура, сүрэх киһи сүруүн органынан ааҕыллар этэ, тоҕо диэтэргин кинини өй санаа органа дии саныыллара.

VIII үйэлэртэн саҥалаан б.э.и. Былыргы Индияҕа өлбүт киһи ис органын көрүү бобуутун бирикээһэ тостубута.

Былыргы Греция анатомията

Аан бастакынан анатомияны уонна физиологияны төрүттээбит киһинэн ааҕыллар Алкмеон Кротонский. Кини VI үйэ бутуутэ - V саҥаланыыта б.э.и. кыыл тутулун туһунан трактат суруйбута. Бастаан Алкмеон мэйии сүрүн орган диэн дакаастаабыта уонна туспа ниэрбэлэри быһааран кинилер органна туох дьайыылаахтарын көрдөрбүтэ.

Гиппократ (460 - 377 сс. б.и.э.) медициинэ аҕатынан ааҕылла, тоҕо диэтэххэ кини үгүс үлэлэрэ медицинага ананар. Кини үлэлэрэ кэнники өлбүтүн кэннэ 100 сыл буолан баран биир хомуруунньукка хомуллубута "Гиппократова сборник". Гиппократ бэйэтэ быраас оҕото буолан быраас үөрэҕин бүтэрбитэ. Кини материалист, практическай быраас буолан куһаҕан тыынтан ыалдьыыны билиммэт этэ. Үксүн кини тас дьайыыны уонна ыарыһах олоҕун кытта сааһын кэтээн көрөр этэ.

Аристотель (384 - 322 сс. б.э.и.) - Былыргы Грецияҕа улахханнык сураҕарбыт учуонай, Александр Македонскай баспытаатала буоларынан биллэр, улахан үлэтэ "История животных" диэн буолар.

Герофил (304 с. б.э.и. төрөөбүтэ) Былыргы Греция аан бастакы бырааһынан ааҕыллар. Кини идеалистическай философияны өрө көтөҕөрө уонна анатомическай исследованияларынан дьарыгырара, "дууһаны" көрдөөрү кини 600 тахса анатомирование оҥорбута уонна бастакы билиитин, киһи анатомиятын туһунан, "Anatomica" диэн үлэтигэр киллэрбитэ.

Туһаныллыбыт литература

И.В. Гайворонский. "Нормальная анатомия человека".СпецЛит.2003 ISBN 5-299-00251-3