Афгани

Афгани (AFN, ааҥл. afghani) — Афганистан харчыта, 100 манньыат пулга тэҥнэһэр бытархай харчы. Билиҥҥи кэмҥэ эргииргэ 1000, 500, 100, 50, 20, 10, 5, 2 уонна 1 сыаналаах банкноталар уонна бытархай манньыаттар 5, 2, 1 афгани бааллар.

Афгани Pashto: افغانۍ, перс. افغانی
ISO 4217 кода	AFN
Туттааччы(лар)	Афганистаан Афганистаан (АХШ долларын кытта тэҥҥэ)
Инфляция	13.8%
Source	The World Factbook, 2011 est.
Subunit
1/100	пул
Бэлиэтэ	Af (sing.) эбэтэр Afs
Манньыаттар	1 Af, 2, 5 Afs
Банкноталар	1 Af, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 Afs
Киин баан	Da Afghanistan Bank
Уэбсайта	www.centralbank.gov.af

2005 сыллаахха инфляция тэтимэ 16,3% этэ.

Афгани куурса  — 1 USD = 50 AFN; 1 EUR = 74 AFN.

История

1926—2002

Афгани эргииргэ 1926 сыл от ыйыгар 900 пробалаах (10 г үрүҥ көмүстээх) үрүҥ көмүс манньыатынан тахсыбыта. Афгани өр кэм кабул рупиятын, ону тэҥэ индия, иран, нуучча уонна бухара манньыаттарын кытта эргииргэ туһаныллыбыта. 1927 сылга дылы эргииргэ сылдьар манньыаттар үксүлэрэ индийскэй этилэр. Афгани кыһыл көмүс манньыаттара үрүҥ көмүс афганины кытта тэҥнэниилэрэ халбаҥ этэ.

Кабул рупиятын манньыаттара 1978 эрэ сыллаахха, Афганистаҥҥа ССРС аармыйата киириэн аҕай эрэ иннинэ, эргииртэн тахсыбыттарын кэннэ, афгани туруга бөҕөргөөбүтэ.

Бастакы афгани банкноталарын 1935 сыллаахха Афганистан национальнай баана бэчээттээбитэ. 1939 сыллаахха государственнай Да Афганистан банк тэриллэн, ол сыл банкноталары бэчээттээһинин саҕалаабыта. Аан дойду иккис сэриитин иннинэ бу икки банк банкноталарын үрүҥ көмүскэ атастаһаллара.

1991 сыллаахха королевство кэминээҕи банкноталар сокуоннаах күүстэрин сүтэрдэллэр да, эргииргэ туһаныллар этилэр.

Анархия кэмигэр полевой командирдар, онтон да атын политика хамсааһыннара тус бэйэлэрин афганиларын туһаналлара. 2002 сыллаахха дылы эргииргэ афгани икки көрүҥэ баара: киин салалта таһаарар «давляти» уонна «достуми» (генерал Достум ыйааҕынан бэчээттэнэллэрэ. Тас көрүҥнэринэн араарыллыбаттара, номиналларынан эрэ арахсаллара. Итини тэҥэ ураты көрүҥнээх Хотугу Альянс валютата эргииргэ баара. Бу купюралар бары, муус устардааҕы революциятттан саҕалаан, ССРС-ка бэчээттэнэллэрэ. Афганистан хоту өттүгэр валюта икки көрүҥнэрэ эргийэллэрэ. Ол эрэн Достум харчылара государство харчыларыттан чэпчэки этилэр. Дойду атын оройуоннарыгар Пакистан рупията, Иран риала уонна АХШ доллара туттуллаллара.

• 
  1 афгани
• 
  1 афгани, реверс
• 
  2 афгани
• 
  2 афгани, реверс

Харчы реформата 2002 с.

2002 сыл тохсунньутугар былааска Хамид Карзай кэлбитэ, ол кэннэ харчы реформатын ыытарын туһунан биллэрбитэ. Бу дьайыыта бүтэр уһуга суох сэриинэн урусхалламмыт дойду экономикатын хонтуруолун чөлүгэр түһэрии соруктаах этэ. Харчы уларыйыытын иннинэ афгани куурса араас куораттарга барыллаан 40 тыһ. этэ, Карзай дьаһалтата кэлбитин кэннэ (2002 сылга) хас да төгүл үрдээн $1 = 14 тыс. афганига тэҥнэспитэ.

Алтынньыга харчы реформата ыытыллыбыта, ол түмүгэр афганскай валюта деноминацияламмыта. Валютаны уларытыы икки ый ыытыллыбыта. Саҥа афганскай харчыны бэчээттиир быраап ниэмэс фирматыгар бэриллибитэ. Саҥа харчы киирэн, эргэ афгани үс көрүҥэ ууратыллыбыта. Эргииргэ 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 номиналлаах афгани банкноталара тахсыбыттара. Харчы реформатын маҥнайгы сүһүөҕэр афгани сыаната түспүтэ. Харчыны уларытыыга 1 саҥа афгани = 1 тыһ. эргэ афганига тэҥнэспитэ. Эргэ харчылары кумааҕыны быһар массыыналарынан уонна уматан суох оҥорбуттара. Эргииргэ саҥа банкноталар киирбиттэрин кэннэ эргэ банкноталар сокуона суох буолбуттара.

Банкноталар

2002 сыллаахха 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500 уонна 1000 сыаналаах афгани эргииргэ киирбиттэрэ, 2005 сыллаахха 1, 2 уонна 5 афгани атын манньыаттарынан солбуллубуттара.

2002 сыллааҕы серия
Ойуу			Кээмэйэ	Өҥө	Дьүһүнэ
Аверс	Реверс				Аверс	Реверс	Бэчээттэммит күнэ	Эргииргэ тахсыбыт күнэ
		1 Афгани	131 × 55 мм	Розовай	Афганистан баанын бэчээтэ	Мечеть, Мазари-Шарифе	2002 (Ислам халандаарынан 1381)	2002, алтынньы 7
		2 Афгани		Халлаан күөх		Пагман Гарденс
		5 афгани		Бороҥ		Бала Хизар
		10 афгани	136 × 56 мм	Араҕастыҥы от күөх		Пагман Гарденс
		20 Афгани	140 × 58 мм	Бороҥ	Султан Махмуд Газни гробницата, Ровза	Арг король дыбарыаһа
		50 Афгани	144 × 60 мм	Хараҥа от күөх	Шах ли Шамир мечеть	Саланг перевал
		100 Афгани	148 × 62 мм	Фиолетовай	Хишти мечеть	Дуга Бост
		500 Афгани	152 × 64 мм	Халлаан күөх	Ходжа Абдулла Ансари мечеть, Герата	Аэропорт, Кандагар, башня
		1000 Афгани	156 × 66 мм	Оранжевай	Мазари Шариф гробницата, Хазрат Али	Ахмад Шах Дуррани Баб гробницата

Сигэлэр

• Бутаков Д. Д., Золотаренко Е. Д., Рыбалко Г. П. Валюты стран мира: Справочник / Под ред. С. М. Борисова, Г. П. Рыбалко, О. В. Можайскова. — 5-е изд., перераб. и доп. — М.: Финансы и статистика, 1987. — 383 с.
• Банкноты Архыыптаммыт 2007, Кулун тутар 7 күнүгэр.
• Монеты