Биохимия

Биохимия диэн тыыннаах организмнарга буолар процесстары чинчийэр үөрэх. Клетка биологиятыгар уонна физиологияҕа улахан суолталаах. Биохимия үөрэҕэ энзимнары, нуклеокислоталары, углеводтары, саахардары, белоктары уонна сыа араас көрүҥнэрин уонна ыккырдалыргар барар процесстары үөрэтэр.

Макромолекулалар

Биология молекуларарыттан түөрт улахан тииптара манныктар:

Нуклеокислоталар

ДНК, нуклеокислота паараламмыт спираалтан турар.

Нуклеокислоталар диэн ДНКны уонна РНКҕа баар уһуннук холбоммут углерод молекулаларыттан турар. ДНК диэн дизоксинуклеиновая кислота диэн кылгатыллыбыта, ол аата икки спираллар холбоммут тарҕаммыт нуклекислота буолар. Бары тыыннаах эттик генетическай информациятын суруйар уонна көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдэр. РНК диэн атын нуклекислота буолар. ДНКттан ылыллыбыт информацияны дьиҥ оҥорор. РНК араас тииптара элбэх, бэйэтэ араас-араас суолталаах.

Белоктар

Протеин көстүүтүн диаграммата. Манна гемоглобин уруһуйдаммыт.

Белоктар аминокислотаттан оҥоһуллубут полимердара буолаллар. Белок икки көрүҥнээх: эттиккэ баар, ол курдук киһи былчыҥар баар протеинтан турар. Иккис араас энзим, араас ко-энзимтартан туруон сөп. Энзим диэн араас белок көрүҥэ, химческай реакция буоларын олустук түргэтэллэр.

Углеводородтар

Углеводородтар араас саахардары уонна клечатканы холбуур. Ордук боростуой углеводородунан моносахарид буолар, ол аата биир саахар молекулата диэн. Моносахаридтар холобурдарынан глюкозаны уонна фруктозаны ааҕыахха сөп. Полисахаридтар диэн элбэх молекулалар холбоһуллубуттара, ол курдук гликоген эбэтэр целлюлоза. Углеводородтар араас суолталаахтар, ол гынан ордук биллэрэ метаболизм буоларыгар биир улахан энергияны аҕалар уматык буолар. Углеводородтар химия сибээстэрин алдьатыллыытыгар энергия тахсар, ону киһи этэ-сиинэ туттар.

Липидтар

Липидтар диэн сыа уонна буоска араастара буолар. Ыраастаныллыбыт липидттар биир химия ситимнээх буоллар, ону сибиинньы сыатыгар эбэтэр арыыга булуохха сөп. Ыраастаныллыбытах липидтар диэн хас даҕаны химическай сибээтээх буоллаллар. Киһи этэ липидтары энергияны харайыгар туттар. Элбэх энергия наада буоллаҕына липид молекулалара энергияны таһаарарга алдьатыллаллар.