Биилик

Биилик диэн дьону дьаһайар, хонтуруоллуур, бас бэриннэрэр дьулуур дьайыытын кыаҕа. Биилик сүрүн төрүттэрэ - күүс, куттааһын, баай, билии.

Макс Вебер быһаарарынан, биилик диэн биир киһи бэйэтин дьулууругар атын дьону бэриннэрэр күһэйэр кыаҕа, кинилэр баҕа санааларын, кэрэхсэбиллэрин, утарсыыларын үрдүнэн, кэһэн да туран.

Макс Вебер биилик төрүттэрэ:

• Күүһүлээһин - күүс баһыйыыта, сэрии сэбэ, тэрээһиннээх бөлөх, куттааһын.
• Аптарытыат - дьиэ кэргэн уонна аймах ситимнэрэ, харизма, өй, итэҕэл.
• Төрүн - дьаһах, компетенция, баай (ресурс) хонтуруола, үгэс, норма.

Макс Вебер үс идеаллаах политика басханнааһынын (лидердааһынын) тииптэрин бэлиэтиир:

• Харизмалаах биилик хаан-аймах уонна итэҕэл институттарыгар олоҕурар биилик тиибэ.
• Үгэстээх биилик патриархат уонна феодализм дьаһалталаах түмэттэргэ баар биилик тиибэ.
• Рационал-легал биилик аныгы иллэргэ баһыйар биилик тиибэ, бюрократия биилигэ.

Фридрих Ницше быһаарарынан, «Бииликкэ дьулуур» (ниэм. Der Wille zur Macht) диэн киһи олоҕун хамсатар сүрүн күүһэ буолар. Бииликкэ дьулуур диэн атын дьону күүһүнэн баттааһын эрэ буолбатах. Киһи күннээҕи олоҕор ордук буолан тупса сатыыра, сайдыыта, саҥаны билиитэ, үрдүкү чыпчаалга дабайыыта бу барыта бииликкэ дьулуур буолар. Ницше санаатынан, бииликкэ дьулуур, бииликкэ талаһыы киһи айылҕатыгар төрүкү баар. Киһи түҥ былыргыттан тула эйгэтин бэйэтин туһатыгар уларытарын курдук баар.

Мишель Фуко санаатынан, күүстээх дьулуурдаах, дьону күүһүнэн баттыыр биилик Эуропа Саҥа кэм саҕанааҕы кииннээһиннээх монархия иллэригэр баара. Аныгы иллэргэ биир биилик киинэ суох. Биилик түмэт устун тарҕанан элбэх кииннэрдээх уонна төрүттэрдээх. Ил институттара эрэ буолбакка, дьон биирдиилээн, дьиэ кэргэн, бөлөхтөр, тэрилтэлэр, экономика агеннара бэйэ бэйэлэрин кытта араас таһымнаах сыһыаннарыгар күүһүлээһин, баттал, күһэйии баар. Бу барыта биилик буолар.

Марксист суруйааччыта Антонио Грамши быһаарарынан, култуура уонна билии күүһүлээһини уонна баайы кытта тэҥ суолталаах биилик төрүттэрэ буолаллар. Грамши култуура гегемонията национал ил идеологиятыгар сүдү оруоллааҕын бэлиэтиир. Национал илгэ буржуазия кылааһа күүһүлээһининэн уонна култуура гегемониятынан капитализм биилигин олохтуур, пролетариаты хам баттыыр.