Горнай улууһун олоҥхоһуттара, саха фольклорун толорооччулара

АЛЕКСЕЕВ СЕМЕН ГРИГОРЬЕВИЧ-УУСТАРАБЫС (1900-1995 сс.)

Семен Григорьевич Алексеев-Уус Уола Уустарабыс 1900 с. Ороһуоспа тымныытын угэнигэр сүөһү иитиитинэн дьарыктана дьадаҥы ыалга төрөөбүтэ.

Кини олоҥхоһут, алыптаах остуоруйаһыт, сээркээн сэһэнньит, сытыы тыллаах чабырҕахсыт, алгысчыт быһыытынан биллэр.

Саха бастакы кинорежиссера А.С. Романов «Орто дойду» диэн киинэтигэр уһуллубута. Фольклористар П.Е. Ефремов, П.Н. Дмитриев, В.В. Илларионов кинини кытта көрсөн, репертуарын магнитофоҥҥа устан хаалларбыттара. Республикатааҕы араадьыйа фондатыгар олоҥхолоро уһуллан харалла сыталлар. Семен Григорьевич-Уустарабыс «Күөх Көҕөччөр аттаах Бэрт оҕо Дьэбириэлдьин Бэргэн», «Чөҥөчөк оҕонньор, Төҥүргэс эмээхсин», «Бадьайа Бухатыыр, Тэриэппинэ Бэргэн» олоҥхолору айан, ыллаан, толорон хаалларбыта.

НИКОЛАЙ МИХАЙЛОВИЧ ТАРАСОВ ИЙЭ ОЛОҤХОҺУТ (1928-2002 сс.)

Тарасов Николай Михайлович 1928 с. Горнай улууһун Маалтааны нэһилиэгин Тоҥуулаах учаастагар төрөөбүтэ. Алгысчыт, тойуксут, оһуокай тылын этээччи.

Улуустааҕы куонкурустар, фестиваллар кыайыылаахтара. 1990 с. Ыла олоҥхоһут быһыытынан биллибитэ. Олоҥхоҕо анаммыт научнай-практическай конференциялар кыттыылаахтара.

2006 с. Горнай улууһа 75 сылын туолуутун көрсө «Горнай улууһа» муниципальнай оройуон дьаһалтатын уонна аймахтарын көмөлөрүнэн «Бүдүрүйбэт Нүһэр Бөҕө» олоҥхо кинигэтэ тахсыбыта, кинигэҕэ барыта 4 олоҥхо киирбитэ: «Бүдүрүйбэт Нүһэр Бөҕө», «Күн Эрили», «Дуулаҕа Баатыр», «Ала Туйгун». Кинигэҕэ алгыстара, тойуктара, ахтыылар суруллубуттара.

Николай Михайлович «Күн Эрили» олоҥхото «Солли Тутти» студияҕа уһуллубута, «Бүдүрүйбэт Нүһэр Бөҕө» олоҥхото Япония Тиба университетын докторана Ямасита Мунэхиса тэрийиитинэн дьоппуон тылыгар тылбаастаммыта, атын омук эпическэй айымньыларын кытта тэҥнии тутуллубута.

ЕГОРОВ МИХАИЛ СПИРИДОНОВИЧ (1925-2005 сс.)

Михаил Спиридонович Егоров 1925 с. Арҕаа Хаҥалас улууһугар Ньурбаҕанчына нэһилиэгэр дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ.

1940 с. Солоҕон нэһилиэгин Өрт 7 кылаастаах оскуолатын уөрэнэн бүтэрбитэ. Улуус культурата сайдыытыгар бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри 45 сыл устата үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Михаил Спиридонович салайар Оройуоннааҕы культура дьиэтэ Бүтүн Союз уонна республика үрдүнэн ыытыллыбыт көрүүгэ «Культура бастыҥ дьиэтэ» уонна «Туйгун үлэлээх кулууб» ааттары ылбыта. 1981-1996 сс. «Эрчим» АКБ сэбиэдиссэйинэн ананан улэлээбитэ. Кэлин сылларга оҕолору фольклорга уһуйууга дьаныардаахтык үлэлэспитэ. Михаил Спиридонович айымньылаах үлэтэ сыаналанан РСФСР, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Үлэ Кыһыл Знамята уордьан кавалера, Горнай оройуонун Бочуоттаах олохтооҕо буолбута.

Норуот ырыаларын, тойуктарын толорооччу, Бэрдьигэстээх народнай театрын артыыһа, алгысчыт.

СЛЕПЦОВА ЕВДОКИЯ ВАСИЛЬЕВНА

1931 с. олунньу 27 күнүгэр Бүлүү оройуонугар Баппаҕаайы нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Маҥаны нэһилиэгэр олорор, пенсионерка. Уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылааҕа, сцена ветерана, Улуус фестивалын, көрүүтүн лауреата, дипломана. Тойугу, оһуокайы кэрэхсээн толорор. Аман өс тыллаах алгысчыт.

АЛЕКСАНДРОВА УЛЬЯНА МИХАЙЛОВНА (1935-1999 сс.)

Ульяна Михайловна 1935 с. Горнай улууһун Кировскай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Оҕо сааһыттан таптаан туойара. Нууччалыы, сахалыы ырыалары сөбүлээн ыллыыра. Бүтүн Союзтааҕы норуот айымньытын фестивалын уонна Республика фольклорнай фестивалларын, уус-уран самодеяльноһын көрүүтүн, тойуксуттар күрэхтэрин хас да төгүллээх лауреата, дипломана. Сцена ветерана. Кэлин оһуокай тылын таһаарарга бастыҥ этээччилэр кэккэлэригэр сылдьыбыта. Ульяна Михайловна «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин сылларыгар килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн, «Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа» знагынан наҕараадаламмыта. Улуу Кыайыы 50 сылыгар тыыл уонна үлэ ветерана буолан, СР Президенэ М.Е. Николаев Эҕэрдэ суругун үөрүүлээхтик туппута.

ЗАХАРОВ ИВАН СПИРИДОНОВИЧ (1938-2000 сс.)

Захаров Иван Спиридонович 1938 с. олунньу ый 27 күнүгэр Солоҕон нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Иван Спиридонович оҕо сааһыттан сахалыы ырыаны, тойугу толоро үөрэммитэ. Республикатааҕы бастакы фольклор фестивалын лауреата, улуус уус-уран самодеятельноһын хас да төгүллээх лауреата, дипломана. Идэтинэн тутааччы.

ВАСИЛЬЕВ ГРИГОРИЙ ИННОКЕНТЬЕВИЧ

Григорий Иннокентьевич Васильев-Бырылатар Киргиэлэй 1931 с. Бүлүү оройуонугар Баппаҕаайы нэһилиэгэр Илбэҥэ бөһүөлэгэр тохсунньуга, Кириһиэнньэ саҕана төрөөбүтэ. Оһуокайы оҕо эрдэҕиттэн тапталан толорооччу, норуот таптыыр «Моотуона», «Даайа», «Тугуй бэрдэй кэрэтэй» уо.д.а. көрдөөх ырыалары толорор. Горнай улууһун Бэрдьигэстээх нэһилиэгэр олорор. Самодеятельность актыыбынай кыттыылааҕа, улуус, республика ыһыахтарыгар, оһуокай куонкурсугар кыттааччы. Григорий Иннокентьевич 2009 с. Уус-Алдан оройуонугар ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар Оһуокай уонна Дэгэрэҥ ырыа күрэҕэр кыттан, анал номинацияҕа тиксэн, сыаналаах бирииһинэн наҕараадаламмыта. Бүлүү улууһугар ыытыллыбыт Манчаары спартакиадатыгар оһуокай күрэҕэр «Улуу Кыайыы тойуксута» анал аакка тиксибитэ. Билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.

КУБАРОВ АФАНАСИЙ АЛЕКСАНДРОВИЧ

1925 с. Маалтааны нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыра эрдэҕиттэн ырыаны-тойугу ис-сүрэҕиттэн кэрэхсиирэ. Кэлин уус-уран самодеятельноска кыттан талааннаах хомусчут, кырыымпаһыт, тойуксут уонна оһуокай этээччи быһыытынан биллибитэ.

Оройуоҥҥа, республикаҕа ыытыллыбыт фестиваллар хас да төгүллээх лауреаттара. Айылҕаттан анаппыт талаанынан драматическай куруһуокка дьарыктанан Т. Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуһун» драматыгар Мөлчөс, С. Ефремов «Чуумпу кытылыгар» кырыымпаҕа оонньоон, Үөһээ Бүлүүгэ ыытыллыбыт бастакы драматическай коллективтары көрүүгэ кыттыбыта. Сахалыы кырыымпаны оҥорон, бэйэтэ оонньоон үгүс көрөөччү биһирэбилин ылбыта. Магадан куоракка ыытыллыбыт I Бүтүн Союзтааҕы норуоттар айар үлэлэрин фестивалыгар Оройуоннаҕы культура дьиэтин «Кылыһах» саха народнай ансамбылыгар кырыымпаҕа оонньообута.

Афанасий Александрович сахалыы эмтиир үтүө дьоҕура оройуоҥҥа эрэ буолбакка, республикаҕа биллэн дьон-сэргэ махталын ылар.

МАРИЯ ВАСИЛЬЕВНА, ВАСИЛИЙ АВКСЕНТЬЕВИЧ МОХНАЧЕВСКАЙДАР НОРУОТ МААСТАРДАРА, САХА РЕСПУБЛИКАТЫН КУЛЬТУРАТЫН ҮТҮӨЛЭЭХ ҮЛЭҺИТТЭРЭ

Мария Васильевна 1930 с. билиҥҥи Горнай улууһун Бэрдьигэстээх нэһилиэгин Маай учаастагар, Василий Авксентьевич 1931 с. Чурапчы Чыаппаратыгар төрөөбүттэрэ. Идэлэринэн иккиэн худуоһунньуктар, иккиэн уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылаахтара. Бэрдьигэстээх народнай театрын артыыстара, сцена ветераннара, саха национальнай инструменнарын оҥорууга норуот маастардара. Мария Васильевна айылҕаттан анаппыт импровизатор-хомусчут. 1972 с. саха музыкальнай тэриллэрин оҥорууну саҕалаабыттара. Кинилэр оҥорбут бастакы сахалыы национальнай инструменнарынан республикаҕа бастакы саха национальнай инструменнарын ансамбла тэриллэн, 1977 с. Магадан куоракка ыытыллыбыт I Бүтүн Союзтааҕы норуоттар айар үлэлэрин фестивалыгар «Кылыһах» саха народнай ансамбылыгар оонньообуттара. 1982 с. Ульяновскай, Москва куораттарга ыытыллыбыт Саха сирин культуратын уонна искусствотын Күннэригэр, 1985 с. Монголия Народнай Республикатыгар РСФСР литературатын уонна искусствотын күннэригэр музыкальнай инструменнар быыстапкаларыгар кыттыбыттара. Василий Авксентьевич туруорсуутунан 1995 с. республикатааҕы музыкальнай инструменнары оҥорор мастарыскыай арыллыбыта. 2004 с. Республикатааҕы музыкальнай инструменнары оҥорор мастарыскыайга Мария Васильевна, Василий Авксентьевич Мохначевскайдар ааттара иҥэриллибитэ.

ЕФРЕМОВА ВАРВАРА ГРИГОРЬЕВНА – ХОМУСЧУТ ИМПРОВИЗАТОР

Ефремова Варвара Григорьевна 1929 с. төрөөбүтэ. 10 саастааҕыттан хомуска тыаһатарын, ырыа ыллыырын саҕалаабыт. Хомуска бэйэтэ сылдьан эрэ эдьийэ Марфаны кытта тыаһата үөрэммит.

10 оҕолоох Герой ийэ. Оҕолоро, сиэннэрэ бары хомуска оонньууллар.

Уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылааҕа, улуус, республика фестивалларын лауреаттара, дипломнара. Күн бүгүҥҥэ диэри ыллыы-туойа, хомустуу сылдьар. Сиэттэрин үөрэтэр-такайар, көрөр-истэр. Дьиэ кэргэн хомуска ансамбылын тэрийэн 2000, 2003, 2007 сылларга ыытыллыбыт «Хомус биһигэ» республикатааҕы дьиэ кэргэн ансамбылларын фестивалларыгар кыттан дипломант, лауреат үрдүк аатын ылары ситиспитэ. Фестиваль «Саамай кырдьаҕас оонньооччулаах» уонна «Саамай элбэх кыттааччы оҕолоох дьиэ кэргэн» номинацияларын хаһаайынынан буолбута. Варвара Григорьевна улахан уола Ефремов Егор Егорович, кыргыттара Ефремова Тамара Егоровна, Ефремова Агафья Егоровна уонна сиэннэрэ Ефремова Маша, Ефремова Варя, Ефремова Аня, Жиркова Алиса, Оконешников Илья, Оконешникова Сайаана хомуска дьаныһан туран дьарыктаналлар.

Варвара Григорьевна «Табыгыр» диэн «Саха» НВК уонна Хомус музейа тэрийбит куонкурустарын кыттыылааҕа, улууска ыытыллар фестиваллар кыайыылаахтара.

АНДРЕЕВА ВАРВАРА НИКОЛАЕВНА

Варвара Николаевна 1927 с. Одуну нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Варварв Николаевна кыра оҕо эрдэҕиттэн чабырҕахтыырын сөбүлүүрэ. Кини ханнык баҕарар чабырҕаҕы уустаан-ураннаан, ойуулаан-дьүһүннээн көрдөрөн, көрөөччүгэ тиийэр гына итэҕэтиилээхтик ааҕан, көрөөччү биһирэбилин ылар.

Варвара Николаевна кылынан өрүүгэ Норуот маастара.

Ылыллыбыт сирэ

Горный улус. История, культура, фольклор – 2010г. (Улусы Республика Саха (Якутия). [гл. редкол. серии: А.С. Николаев и др.]) – 342-350 сирэй;