Егор Александрович Захаров

Захаров Егор Александрович — Сэрии тулаайаҕа.

Захаровтар оччотооҕу ыал тэҥинэн 1936 сыллааха диэри этэҥҥэ олорбуттара. Аҕалара колхоз салалтатыгар үлэлиирэ. 1939 сыл киилэр дьиэ кэргэнэрин үрдүнэн барбыта. Бэһэргэ олорбуттара. Кыһыл Аармыйа бырааһынньыга күн икки балтыларын көмпүттэрэ. Хотонноругар биир ынах уонна сибиинньэлэрэ өлбүттэрэ.

Ийэлэрэ тымныйан ыалдьан, саас эрдэ сытан кэбиспитэ. Саас, Ньукуолун күнүгэр, тыына быстаахтаабыта. Аҕалара икки кыра оҕолоох хаалбыта. Быраата уол Бүөтүр(Өөчөөн) алтыс кылааьы бүтэрбитэ. Ити сайынтан Егор колхозка чааркаанынан, сохсонон, бэрт бэрт аҕыйах хапхаанынан күтэрдиир, моҕотойдуур буолбута.

1940 сыллаахтан улэ киниискэлэммитэ. 11 сааһыттан икки атынан от оҕустарара. Аан дойдуга саамай улахан алдьатыыны, иэдээни аҕалбыт сэриии саҕаламмыта. Аҕатын бырааттара Бүөтүр уонна Миитэрэй, Горнай оройуонугар оттуу сылдьан, Аармыйаҕа ыҥырыллан, дойдуларыгар таарыйбакка, ходуһаттан фроҥҥа бараахтаабыта.

Онтон аҕалара, Александр Петрович, 1942 сыл бэс ыйын 27 күнүгэр фроҥҥа ынырыллыбыта. Фашистар Сталинградка ааҥнаан киирбиттэрэ. Бу уоттаах кыргыһыыга быратынаан Миитэрэйдиин ыараханнык бааһыран, Ижевск куорат госпиталыгар 1943 сыллаахха көрсүбэккэ, сырдык тыыннара быстыбыта.

Егор алтыс кылааьы бутэрэн баран, самоскитынан бурдук быстарара. 1943 сыл күһүн Мандыгыттаҕа тиийбиттэригэр, сарсыарда хаар ньиксиччи түһэн үлүйбүттэригэр, оҕонньоттор тобуктаан олорон ытаспыттарын көрбүтүм дьулаан этэ диэн кини кэпсиир. Аҕатын быраата Бүөтүр 1941сыллаахха Москва аннынааҕы кыргыһыыга тыына быстыбыта.

-Оҕолор төгүрүк тулаайах хаалбыппытын аҕабыт Петр Захаров (Бааска Бүөтүрэ) Хараҕа суохха олорон, көрөн-истэн, тыыннаах хаалбыппыт диэн Егор Адександрович махтана ахтар. Абаҕаларын соҕотох учуутал уола Сэмэн Петрович 1942 сыллаахха сэллик ыарыыттан өлбутэ. Егор Бэһэртэн Матта оскуолатыгар сатыы сылдьан үөрэнэрэ. Онно күнүс Эбэ быччыыкатын буһаран аһаталлар эбит. Дьиэҕэ хаалбыт ыарыһах балтыгар Маайаҕа үлөөтөттэн уктан аҕалара үһү.

Оччотооҕута кыайыы туһугар турар-турбат бары улэлиирэ. Биирдэ нэһилиэк салалтатыгар ыҥыртаран ылан, фронтан кэлбит суруктары алаас ыалларыгар, оччуттарга аахтарбыттара. Биир сурукка Савва Петрович Кычкин бэргэр ытааччытын, хорсун сэрииһитин туһунан этиллибит. Итинник ис хоһоонноох сурук Гаврил Петрович Захаров туһунан кжбитин эмиэ аахтарбыттар. Дьон сүрдэҕин үөрэрэ, санаата көтөҕүллэрэ, кыайыыга эрэлэ күүһүрэрэ. Аҕатын Александр Петрович туьунан Сталинград көмүскэлин туһугар сураҕа суох сүттэ диэн биллэрии кэлбит. Ону кэлин ирдэһэрэ.

Сэрииилэспит сиригэр, Сталинградка, бара сылдьыбыта. Архивтара сурук ыытан ыйыталаспыта да, мэлийэн испитэ. Ону Матта оскуолатын үөрэнээччилэрэ Г. Ф. Кычкина салалтатынан Мөҥүрүөнтэн фроҥҥа барбыт, сураҕа суох суппут буойуттары ирдэһэн улэни ыыппыттара. Александр Ижевск куорат госпиталыгар сэриигэ ылбыт бааһыттан өлбүтүн булбуттара. Онон биһиги аҕабытынан, эһэбитинэн киэн туттар толору бырааптаммыппыт. Кыайыы 45 сылыгар госпиталь архыыбын матарыйаалларын хомуйан, биир сиргэ-Киин архыыпка — ыыппыттар эбит.

Сэрии, өлүү-сүтүү, хоргуйуу, сут-кураан сылларга инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан, сыккырыыр дууһата эрэ ордон кыайыы туһуар улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлээбит сэрии тулаайаҕа Егор Захаров килбиэннээх үлэтин иһин 1947 сыллаахха мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Советскай государствоҕа, оччотооҕу салалтаҕа тулаайах диэн туора туппакка, интернакка олорон үөрэммитигэр муҥура суох.

Нэһилиэгин патриота Сэрии сылларыгартуберкулез ыарыы республика урдунэн күүскэ тарҕаммыта. Оҕо-аймах туһугар бырабыытылыстыба улахан улэни ыыппыта. Сэриттэн айгыраабыт мөлтөх доруобуйалаах оҕолорго Маттаҕа республиканскай санаторнай-лесной оскуола арыйан, 1943—1955 сылларга улэлэппиттэрэ. Онно Егор Александрович аҕыс сыл учууталынан, завуһынан үлэлээбитэ.

Егор Александрович ол кэмҥэ үлэлээбит, үөрэммит, эмтэммит дьон истиҥ ахтыларын тумэн, 2007 сылга « Тэбэр сүрэх сылааһынан» диэн кинигэни таһааран, нэһилиэгин историятын биир кэрчик кэмин суруйбута. Манна В. В. Ноев, М. Е. Калачева, П. Н. Дмитриев, В. В. Цыпандина, В. П. Ларионов, С. И. Находкин, Л. П. Ильина, Т. В. Корякина, П. С. Охлопков уо.д.а. биллэр көстөр буола үүммүт оҕолор үөрэммиттэрэ. Егор Захаров үлэлээбит сирдэригэр оҕо-ыччат чөл олоҕу тутуһалларын туһугар норуот күүһүнэн спортивнай саалалары туттарбыта. Ол курдук, 1968 сыллаахха Балыктаах оскуолатыгар, 1985 сыллаахха Төҥүлүтээҕи училищеҕа спортивнай комплексы үөрэнээччилэр, үлэһиттэр күүстэринэн туттарбыта.

2010 сыллаахха төрөөбүт дойдутугар, Маттаҕа, культурнай спортивнай комплексы норуот күүһүнэн тутуллуутун көҕүллээн, биир ыйдаах пенсиятын биэрбитэ, субэ-ама буолбута. Маттаҕа саҥа оскуола дьиэтэ тутулларыгар төһө кыалларынан техниканан, суббуотунньуктары тэрийэн көмөлөспүтэ.

…Биэс саха ньургун уолаттара, быраатттыы Захаровтар ыраах Бэһэр алаастан Ийэ дойдуларын өстөөхтөн көмүскүү туруммуттара. Кинилэр Москва, Сталинград, Ленинград, Харьков куораттар көмүскэллэригэр бастакы уот сэриигэ тыыннарын толук уурбуттара. Кинилэр удьуордарын саҕалыыр биир соҕотох уол — Егор хаалбыта. Кини Мөҥүрүөнтэн төрүттээх Марфа Ивановналыын (Находкина) түөрт уолланан, биир кыыс оҕолонон ытык ыал аатын ылан, дьоһун олоҕу олрдулар. «Дьокуускай куорат ытык ыала» буолан, оттон республикаҕа «ытык ыал» аатын ылан, кыһыл көмүс кинигэҕэ ккирдилэр.

Егор Александрович 1955—1960 сыллаахха Тулагы Кэллэм оскуолатын директорынан үлэлээбитэ. Оскуоланы уонна интернаты уунан итиллэригэр системаҕа маннайгынан киллэрбитэ. Дьиэлэр сылыйан, дьон улэлиир, олорор усулуобуйалара тупсубута. Бастакына станционарнай-технической средстволары туһаныы тэриллибитэ.

1957 сыллаахха үөрэнээччилэрэ уус-уран самодеятельность куораттааҕы көрүүгэ бастакы миэстэни ыланнар, Москва-Киев маршрутунан 20 турестическай путевканан наҕараадаламмытара. Бу саха оҕолорун Киевка маҥнайгы сырыылара этэ. Уучуталларга түөрт хостоох уопсай дьиэлэри туттарбытта, оскуолаҕа сыһыары — киинэ көрдөрөр будка.

1960—1974 сыллардаахха Мэҥэ-Хаҥалас Балыктааҕар оскуола завуһынан, директорынан үлэлээбитэ. Республикаҕа үөрэтии кабинетнай систематын маҥнайгынан киллэрбитэ. 1966 сыллаахха, сүүрэн-көтөн, туруорсан, орто оскуоланы астарбыта. Төрөппүттэри кытта үлэни системалаахтык ыытара. Ол курдук «Төрөппүт-оскуола-общественность» диэн хамсааһыны олорор сиринэн бастакынан тэрийсибитэ.

Оскуолаҕа Ленинскэй хос аһыллыбыта. Учууталлар күүстэринэн сайыҥҥы сынньаланнарыгар мастерской уонна алта квартиралаах уопсай дьиэ тутуллубута. Бу кэмҥэ Балыктаах оскуолатыгар икки төгүл республиканскай семинардар ыытыллыбыттара. Кыраайы үөрэтэр турестическай походтар тэриллибиттэрэ. Хас биирдии педколлектив чилиэнэ, учуутал үрдүк аатын түһэн биэрбэккэ, күүрээннээхтик улэлиирин сатабыллаахтык тэрийэн, учууталлар олорор, улэлиир усулуобуйаларын тупсарыыга улахан болҕомтолоох салайааччы быһыытынан биллибитэ.

1974 сыллаахха партия Мэҥэ-Хаҥалас оройуоннааҕы комитетыт быһаарытынан 4№-дээх Төҥүлүтээҕи профтехучилещаҕа директорынан анаммыта. Манна директорынан, преподователынан үрдүк таһарылаахтык 24 сыл үлэлээбитэ. Комсомол Киин Комететын мэтээлинэ Наҕараадаламмыта. Бу сыратын бараабыт училещатын үлэтин-хамнаһын көрдөрөр Е. А. Захаров, В. В. Цыпандина, Е. С. Попов автордардаах «Лэнинскэй комсомол бириэмийэтин лауреата 4 №-дээх профлицей» диэн кинигэ тахсыбыта.