Ирландия Республиката

Ирландия (ирл. Éire) диэн хотугулуу-арҕаа Эуропаҕа баар дойду.

Ирландия Éire Ireland
Өрөгөй ырыата: Amhrán na bhFiann   The Soldier's Song
Location of Ireland Location of  Ирландия Республиката  (dark green) – on the European continent  (light green & dark grey) – in the European Union  (light green)  —  [Legend]
Киин куората (уонна саамай улахан куорат)		Дублин 53°20.65′N, 6°16.05′W
Ил тыла		Айр, ааҥл
Омуктар		White: 94.8% (including 0.5% Irish Traveller) Asian: 1.3% Black: 1.1% Other/Mixed: 1.1% Not Stated: 1.7%
Олохтоохтор ааттара		Айрдар
Дьаhалтата		Republic and Parliamentary democracy
-	President	Мэри Макализ
-	Taoiseach	Брайан Коуэн, TD
-	Tánaiste	Мэри Коулан, TD
Independence		from the United Kingdom
-	Declared	24 April 1916
-	Ratified	21 January 1919
-	Recognised	6 December 1922
-	Current constitution	29 December 1937
ЭУ кыттыыта		1 January 1973
Иэнэ
-	Бүтүн	70,273 km² (120th) 27,133 sq mi
-	Уу (%)	2.00
Олохтоохторо
-	2008 estimate	4,422,100
-	2006 census	4,239,848 (121st)
-	Олохтоох чиҥэ	60.3/km² (139th) 147,6/sq mi
БИО (АКП)		2007 estimate
-	Total	$188.372 billion (50th)
-	Per capita	$43,413 (IMF) (7th)
БИО (номинал)		2007 estimate
-	Total	$261.247 billion (32nd)
-	Per capita	$60,208 (IMF) (5th)
КСИ (2005)		▲ 0.959 (high) (5th)
Валюта		Euro (€)¹ (EUR)
Кэм зоната		WET (UTC+0)
-	Сайыҥҥы кэм	IST (WEST) (UTC+1)
Ил домен		.ie2
Телефон кода		+353
1	Before 2002: Irish pound.
2	The .eu domain is also used, as it is shared with other European Union Member states.

Киин куората-бүтүн дойду нэһилиэнньэтин чиэппэрин кэриҥэ олорор Дублин куорат (1,4 мөл. киһи).

Тэрилтэ чилиэнэ: Европа Сэбиэтин (1949), ХНТ (1955), ОЭУ (1960), Эуропа сойууһа (1973), Европатааҕы валютнай система (1973), аан дойду эргиэн тэрилтэтэ (1 января 1995).

Экономика

Уопсай информация

2009 с. Ирландия Валовой ис бородууктата 172,5 млрд долларга тэҥнэстэ, ити көрдөрүү 2008 с. таһымыгар тэҥнээтэххэ, 7,1% намыһах. Нэһилиэнньэ дууһатын ВВП 38,7 тыһ. долларга (2009) тэҥнэстэ. Көрдөрүүлэрин түһэрии 2008-2009 сс. экономическай кризис түмүгэр баан уонна үп тиһигэ улаханнык эмсэҕэлээбит. 2010 сылга экономическай көрдөрүүлэр түһүүлэрин тэтимин намтатар кыахтаннылар: ВВП 172,5 млрд тиийэ түстэ, ол иһигэр нэһилиэнньэ дууһатыгар 39 тыһ. долларга тиийэ.

Дойдуга үлэтэ суох буолуу 2010 сыл сэтинньи ыйынааҕы туругунан 13,5% тэҥнэһэр.

Кризис кэмигэр, 1990-2008 сылга диэри Ирландия экономикатын ойуулааһыҥҥа «кельт тигр»диэн термин туттуллубута. 1996 сылтан 2007 сылга диэри дойду ВВП- гар ортотунан 7,1% улаатта, ити аан дойду көрдөрүүлэрин эрэ буолбакка, Азия дойдуларын түргэнник улаатар көрдөрүүлэрин (4,3%) куоһарда. «Кельтическое экономическай дьиктини» хааччыйар фактор ахсааныгар Эуропа сойууһугар уонна эуро зонатыгар киириитэ, информационнай технологияларга, телекоммуникацияҕа, доруобуйа харыстабылыгар уонна фармацевтикаҕа, аан дойдутааҕы уонна үп өҥөтүгэр, программнай бородуукталары оҥорон таһаарыы, электроннай коммерция курдук ааттаналлар.; үөрэх, үлэ рыногын уонна нолуок тиһигин реформалааһын (2002 сылга бары компанияларга нолуок ставката 12,5% тиийдэ, бу олохтоох компанияларга радикальнай намтатыы), АХШ инвестицията (ол иһигэр американецтар төрдүлэриттэн), тыл үөрэхтээхтэриттэн киириитэ намыһах.

2010 сыл күһүнүгэр аан дойдутааҕы финансовай кризис содулуттан баан секторыгар, хамсаабат баай- дуол ырыынагар уонна дойду бюджетыгар улаханнык эмсэҕэлээбиттэрэ. Правительство хас да тыһыынча үлэ миэстэтин сарбыйарга, саҥа нолуоктары киллэрэр, ону тэҥэ Евросоюзка уонна МВФ көмөтүнэн 85 млрд кэриҥэ евро киирэргэ күһэллибитэ.

2018 сыл туругунан Ирландияҕа үлэ төлөбүрүн орто кээмэйэ 3300 (бруто) уонна бүппүт 2564 (суох). 2019 сыл тохсунньу 1 күнүттэн үлэ төлөбүрүн алын кээмэйэ 1563.25 (бруто) уонна бүппүт 1509 (суох) ый бүтүүтэ 9.80 (Барто) буолар.

Промышленность, энергетика уонна IT

XXI үйэ саҕаланыытыгар Ирландия экономикатын сүрүн салааларынан буолаллар: фармацевтика, медицинскэй оборудованиелары оҥоруу, информационнай уонна мультимедиа технологиялары, массыына оҥоруута, аһылык промышленноһа.

Электроннай промышленность Ирландия электроннай сектордарыттан — комплектаах, компьютер, полупроводниктартан, программанан хааччыйыы, телекоммуникация уонна информационнай коммуникациялартан турар. Оҥорон таһаарыы уопсай кээмэйинэн Ирландия бу сектордарыгар аан дойдуга 19- с миэстэни ылар. Дойду бэйэтин Европа ыалларын уонна промышленнай тэрилтэлэрин икки ардыларыгар производственнай уонна атыы- эргиэн үлэтин намыһах ороскуотун, рабочай күүһүн, үрдүк таһымнаах, үрдүк таһымнаах уонна промышленнай тэрилтэлэри кытта ыкса сибээстэһэр кыахтаах. Ирландияҕа IT- IBM, Inte, Hente, Hackard, del, Selacl, онтон да атын 300- чэ бөдөҥ хампаанньалар баар буоланнар, бары бииргэ дойду экспортарын үс гыммыт биирин эрэ курдуга.

Итиэннэ Ирландияҕа фармацевтическай бородуукта элбэх бөдөҥ оҥорооччулара — Lippe, Zoокор, Переводтэр, Mack & Copo., Pfizer, Novartis, Alleban, Glamoshomith Cotomich, Becto Dickinnsh & Bomb, Abbot, Joohn & Cohnprice уо.Д. А. Фармацевтика заводтарын улахан өттө Ирландия соҕуруу өттүгэр баар. Быһа холоон 150 компанияттан үс фармп бородууксуйаны таһаарар компанияттан кырата суох олохтоох фирмалар. Кинилэр, сүрүннээн, дьэнерикэлэр, витаминнар уонна биологическай активнай эбиликтэр, ону тэҥэ омук оҥорооччуларын сакаастарын толороллор.

Массыына оҥорор эйгэтигэр тыа хаһаайыстыбатын оборудованиетын оҥорон таһаарар салаа ордук сайдыбыт. Хас да Ирландия компаниялара бу уобаласка аан дойду лидердэрэ буолаллар; кинилэр бородууксуйалара сүөһү иитиитигэр, үүт промышленноһыгар, үүнээйигэ туһаныллар.

Чэпчэки промышленность Ирландияҕа сүрүннээн дьоҕус уонна орто бизнеһинэн көрүллэр, оттон сыллааҕы экспорга сылга 1 млрд евро буолар. Үгэс курдук манна түү, Лена, солко — ыскаатары, салфеткалары, көбүөрдэри, шарфалары, платкалары, шааллары о. д. А сорох компаниялар уопсай бренд быһыытынан холбоһон, аан дойду рыногар тахсалларыгар анаан холбоһоллор.

Таҥастыыр промышленность салааларын ортолоругар ас- үөл промышленноһын улахан ылар. Дойдуга үгэс курдук, пиибэ, үүт уонна эт оҥоһуктар, бурдук, саахар, табах оҥоһуктар уонна да атын табаардар оҥорон таһаараллар.