Искэн (искэҥ) — эт-хаан клеткаларыттан сайдар патологическай процесс. Киhи организма тканнары уонна органнары үөскэтэр ахсаана биллибэт баhаам элбэх клеткалартан турар. Клеткалар ууhуур дьоҕурдаахтар, ол иhин организм мэлдьи саҥардыллан иhэр, эргэрбит, өлбүт клеткалар куруук саҥа эдэр клеткаларынан солбуллаллар. Клетка ханнык эмитэ бөлөҕө туhааннаах биричиинэнэн сабыдыала быстыннаҕына хонтуруолтан тахсар, бэйэтэ туспа ууhаан барар. Бу мантан искэн үөскээhинэ саҕаланар. Искэн ууhааhына автономнай характердаах. Искэни чинчийэр, эмтиир үөрэх онкология диэн ааттанар.

Тканевой атипизм

Клиническай уонна морфологическай өттүттэн көрдөххө, искэни икки улахан бөлөххө араараллар:

Куттала суох искэн;
Кутталлаах искэн.

Искэн ткана 5 классическай уратылаах:

атипизм (тканевой уонна клеточнай),
тутулун органоиднаьа,
прогрессия,
холоонноох автономнаһа
муҥура суох үүнүүтэ.

Куттала суох искэн

Билэ:Искэн араастара.jpg

Кутталлаах уонна куттала суох искэннэр

Куттала суох (сиппит, гомологичнай) искэн тула сытар тканнары халбарытан улаатар (соро5ор ыга тутан). Кинилэр метастаз биэрбэттэр, ол эрээри искэн бохсуута олус кутталлаах (холобур, мэйии тканын ыга тутуута). Сорох куттала суох искэн малигнизациялыан сөп (ол эбэтэр кутталлаах искэннэ көһүөн сөп).

Ордук тарҕаммыт куттала суох искэннэр: маатка миомата, папиллома, аденома, гипофиз аденомата уо.д.а.

Кутталлаах искэн

Кутталлаах (ситэ илик, гетерологичнай) искэн тула сытар тканнарга батары үүнэр уонна улаатан истэҕин аайы тканнары алдьатар. Маннык түбэлтэҕэ хаан уонна лимфа сүүрэр тымырдарын буортулуур уонна ол тымыр сүүрээнигэр искэн клеткалара киирэллэр, эккэ-хаанна тэнийэллэр, эбэтэр ханнык эмит органнарга сөҥүөхтэрин сөп. Бу искэн клеткалара атын оргаҥҥа сөҥүүтэ метастаз дэнэр.

Искэн үүнүүтүн көрүҥнэрэ

Билэ:Экспансивнай үүнүү.jpg

Экспансивнай үүнүү

Үүнэ сылдьар искэн хайдах тула тканнары кытта хардарыта дьайсарынан хас да коруҥҥэ арахсар:

1. Экспансивнай үүнүү - искэн "бэйэ бэйэтиттэн" сайдан барар уонна тула сытар тканнары хардарытар. Искэн уонна доруобай ткан икки ардыгар баар тканнар иинииллэр (хатараллар), ол кэннэ онтон сылтаан хаанын сууруутэ буорту буолар - албын капсула үөскүүр. Бу капсула чуолкай кыраныыссалаах буолар.

Инфильтративнай үүнүү

Инвазивнай үүнүү

2. Инвазивнай үүнүү - искэн клеткалара тула сытар тканнарга батары үүнэннэллэр

3. Аппозиционнай үүнүү диэн тула сытар ткан саҥа үөскээбит клеткалара искэннэ кубулуйуулара.
Көҥдөй оргаҥҥа сыһыаныттан искэни араараллар:

экзофитнай үүнүү — искэн көҥдөй орган быыһын сороҕун бүөлээн үүнүүтэ;
эндофитнай үүнүү —орган истиэҥкэтин иһигэр искэн үүнүүтэ.

Искэн хас үөскүүр кииннээҕиттэн араараллар:

уницентрическай үүнүү — искэн биир киинтэн улаатар;
мультицентрическай үүнүү — искэн икки уонна ордук киинтэн улаатар.

Киһи организмыгар сабыдыала

Быстах сабыдыал - тула сытар тканнары халбарытан улаатар, ыга тутар уонна алдьатар. Конкретные проявления местного действия зависят от локализации опухоли.
Бүттүүн сабыдыала - кутталлаах искэннэ характернай, метаболизм эҥин-араас кэһиллиитэ.

Ыарыы төрүөтэ

Искэн этиологията ситэ үөрэтиллэ илик. Билиҥҥи бириэмэҕэ искэн үөскээһинин сүрүн теорията мутационнай буолар. Бу теория тутаах принциптэрэ:

Вирусно-генетическай. Бу принципкэ быһаарыылаах оруолу онкогеннай вирустар оонньууллар: Эпштейн-Барр вируһа (Беркитт лимфомата), атын герпесвирустар (лимфогранулематоз, Капош саркомата, мэйии искэнэ), папилломавирустар (матка рак ыарыыта, бородавкалар), ретровирустар (хроническай лимфолейкоз), гепатит B уонна C вирустара (быар рак ыарыыта).
Физико-химическая. Искэн үөскээһинин сүрүн төрүөтэ иҥин-араас физическай уонна химическай фактордар эт-хаан клеткаларыгар дьайыылара буолар (рентгеновскай и гамма-сардаҥа, рак ыарыыны үөскэтэр вещемтволар). Тас фактордар дьайыыларын ураты ис фактордар дьайыылара баар.
Гормоннар үлэлэрин киһиллиитэ.
Дизонтогенетическай. Эмбриогенез киһиллиититтэн искэн үөскээн барыан сөп.

Наардааһын

Гистогенетическай принцибинэн наардааһын (искэн номенкларутын Комитетынан этиллибит):

специфическай локализацията суох эпителиальнай искэҥнэр (органонеспецифическай);
экзо- уонна эндокриннай былчархай эпителиальнай искэҥнэрэ (органоспецифическай);
мезенхимальнай искэҥнэр;
меланин оҥорор тканнар искэҥнэрэ;
нервнэй система уонна мэйии араҥаларын искэҥнэрэ;
хаан искэҥнэрэ (гемобластоз);
тератомалар;

TNM системанан наардааһын

Бу наардааһын искэн төһө тарҕаммытын уонна метастаз баарын-суоҕун көрдөрөөрү араас категорияны чыыһыланан бэлиэтиир.

T — tumor

Латинскай тылтан tumor — искэн. Искэн сүрүн кииҥин уоппустуур уонна наардыыр.

T_is эбэтэр T₀ — карцинома «in situ» — ол эбэтэр эпителий базальнай араҥатыгар батары үүммэт.
T_1-4 — искэн киинин төһө улааппытын араас истиэпэнэ.
T_x — наһаа туттуллубат. Быстах эрэ бириэмэҕэ туруораллар. Метастаз булуллубут, ол эрээри сүрүн кииҥэ ханна баара биллибэт буоллаҕына.

N — nodulus

Латинскай тылтан nodulus — түмүк, баайыы. Регионарнай лимфа түмүгэр метастаз баарын уоппустуур уонна наардыыр.

N_x — регионарнай метастаз булулла илик, ханна баара биллибэт.
N₀ — регионарнай метастаз суох.
N₁ — регионарнай метастаз булулунна.

M — metastasis

Атын оргаҥҥа, ткаҥҥа көспут метастааһы баарын-суоҕун уоппустуур.

M_x — метастаз булулла илик, эбэтэр ханна баара биллибэт.
M₀ — метастаз суох.
M₁ — метастаз булулунна.

P, G

Сорох органнарга уонна системаларга эбии наардааһын баар (P эбэтэр G, ханнык системаҕа сыһыаннааҕыттан тутулуктаах). Клеткалар дифференцировкаларын көрдөрөр.

G (grade) — кутталлаах искэн степенин көрдөрөр.
P (penetration) — көҥдөй эрэ органнарга баар. Истиэҥкэтигэр төһө дириҥник батары үүммүтүн көрдөрөр.

Эмтээһин

Искэни эмтээһин көрүҥнэрэ:

Хирургическай
1. искэн уларыппыт тканнарын быһыы;
2. тула сытар тканнар сороҕун быһыы;
3. тэнийбит метастазтары быьыы.
Химиотерапия (химическэй препараттарынан эмтээһин)
Радиомагнитнай сардаҥанан
Комбинированнай

Ыарыыны сэрэтии

Таба5ы тардыман. Табах тардыы бэйэҕитигэр уонна тула баар дьоҥҥоутугар куһаҕаннык дьайар. Табахтан тыҥа рак ыарыыта үөскүөн сөп.
Аһары күн сардаҥатын анныгар сылдьыман. Өр таһырдьа сылдьар буоллаххытына күнтэн харыстыыр кремнары тутта сылдьыҥ.
Сөпкө аһааҥ. Аһары арыылаах уонна аһыы астары сииргитин аччатыҥ. Күн аайы хамсаныҥ, физическай упражнениялары оҥоруҥ хааҥҥыт сүүрүүтэ учугэй буоларын курдук.
Диспансеризацияны көтүппэккэ ааһыҥ. Рак ыарыыны эрдэ буллахха түргэнник эмтиэххэ сөп.
Тыҥа рентгенын сылга биирдэ оҥотторор буолуҥ

Быһаарыылар

Литература

Практическая химиотерапия / пер. с англ. Под ред. А.М. Гарина. – М.: Практическая медицина, 2011. – 192 с.
Противоопухолевая химиотерапия: руководство / под ред. Роланда Т. Скила; пер. с мангл. В.С. Покровского; под ред. С.В. Орлова. – М.: ГЭОТАР-Медиа, 2011. – 1032 с.: ил.
Руководство по химиотерапии опухолевых заболеваний/ Под ред. Н.И. Переводчиковой. – 3-е изд., доп. и пер. – М.: Практическая медицина, 2011. – 512 с.
Корман Д.Б. Основы противоопухолевой химиотерапии. – М.: Практическая медицина, 2006. – 512 с..
Пальцев М. А., Аничков Н. М. Патологическая анатомия. (В 2-х т.) — М.: Медицина, 2001 (1-е изд.), 2005 (2-е изд.), 2007 (3-е изд.).
Развитие современных знаний о причинах рака. // История рака. Пер. с англ. Н. Д. Фирсова (2016).
Tavassoli F. A., Devilee P. (Eds.): World Health Organization Classification of Tumours. Pathology and Genetics of Tumours of the Breast and Female Genital Organs.— IARC Press: Lyon, 2003.