Абалык (O, нууч. кислород) диэн химия элемена. Айылҕаҕа сыта уонна өҥө суох гаас курдук баар. Биир ордук наадалаах химия элемена буолар, тоҕо диэн туох тыыннаах барыта салгынынан тыынар уонна уу састаабыгар баар. Убаҕас быһыытыгар халлаан күөх өҥнөөх буолар.[1][2][3]

8 натрийАбалыкфтор
-

O

S
Абалык in the periodic table of the elements
Абалык in the periodic table of the elements
Бүтүн билиилэрэ
Аата, бэлиэтэ, нүөмэрэ Абалык, O, 8
Элемент категориятаметалл буолбатах, халькоген
Бөлөҕө, периода, блога 162, p
Өҥөөҥө суох гаас, сырдык халлан күөх өҥнөөх убаҕас
(олус тымныы температураҕа) Бу хаартыскаҕа убаҕас кислород.
Билэ:Liquid Oxygen.gif.jpg Spectral lines of oxygen
Атом маассата 15.999(1)g·mol−1
Электрон конфигурацията [He] 2s2 2p4
Электрон хахха 2, 6 (Image)
Физик характеристикалара
Фазатагаас
Density(0 °C, 101.325 kPa)
1.429 g/L
Ууллуу кэрдииhэ54.36 K
(-218.79 °C, -361.82 °F)
Оргуйуу кэрдииhэ90.20 K
(-182.95 °C, -297.31 °F)
Critical point154.59 K, 5.043 MPa
Ууллуу итиитэ(O2) 0.444 kJ·mol−1
Уостуу итиитэ(O2) 6.82 kJ·mol−1
Итиини иҥэримтиэтэ(25 °C) (O2)
29.378 J·mol−1·K−1
Паар баттааhына
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T/K       61 73 90
Атом характеристикалара
Кристал тутулаcubic
Аhыйыы нүөмэрэ2, 1, −1, −2
Электромэлдьэhиитэ3.44 (Pauling scale)
Ионизация энергиялара
|
1st: 1313.9 kJ·mol−1
2nd: 3388.3 kJ·mol−1
3rd: 5300.5 kJ·mol−1
Ковалент радиус66±2 pm
Van der Waals radius152 pm
Атын билиилэрэ
Итиини ыытыы(300 K) 26.58x10-3  W·m−1·K−1
Тыас түргэнэ(gas, 27 °C) 330 m/s
CAS регистрация нүөмэрэ7782-44-7
Ордук бигэ изотоптара
Сүрүн ыстатыйа: Абалык изотоптара
изо ИТ Аҥар үрэллиитэ РҮ ҮЭ (MeV) ҮО
16O 99.76% 16O is stable with 8 neutrons
17O 0.039% 17O is stable with 9 neutrons
18O 0.201% 18O is stable with 10 neutrons
Халыып: КөрүүЫрытыыУларыт

Арыллыыта

уларыт

Абалыгы 1772 сыллаахха Карл Вильгельм Шиил арыйбыт. Ол гынан баран Джозеф Пристли икки сыл буолан баран Шиил ининнэ тарҕаппыт. Ол иҥин дьон Пристли арыйбыт диэн толкуйдууллар. Абалык сир ханнык баҕар точкатыгар баар. Атын даҕаны планеталартан кэлбит метеориттар минералларыгар булуллар.

Айылҕаҕа

уларыт
 
Уу таммаҕа.

Уу абалыктаах буолар. Биир абалык атома икки сугулук атомын кытта холбостоҕуна уу молекулата үөскэнэр. Уу олорор бары харамайдарга наада.

Салгыҥҥа эмиэ абалык баар. Салгын араас гаастар булкаастарыттан турар. Онтон быһа холоон 21% абалык буолар. Абалык ордук суолталаах буолар, тоҕо диэн харамайдар астан энергияны ылалларыгар абалыгы тутталлар.

Абалыгы туһаныы

уларыт
 
Мас испиискэ умайыыта.

Абалык баар буолан умайыы баар буолар. Туох эмит умайар буоллаҕына абалык ол эттиги кытта холбоһор уонна сырдыгы уонна сылааһы таһаарар. Холобура, маһы уматтахха, абалык маһы кытта холбоһон умайар. Ол иһин абалык араас туттуута элбэх. Ол гынан баран кутталлаах буолуон сөп. Ол курдук, ыраас абалык төлөнү кытта тарыйдастаҕына эстиэн сөп уонна улахан алдьатыынын оҥоруон сөп. Төлөнү туттуохха сөп, оннук абалыгы ацетилены кытта холбостоҕуна төлөнө олус сылаас буолар - ону араас металлары уулларарга тутталлар.


Угарнай гааһынан атырабыыс буолбут киһини быыһыырга эмиэ абалык туттуллар.

Оҥоһуллуута

уларыт

Араас ньыманан оҥоһуллуон сөп. Күн сырдыгын уонна углекислай гааһы уонна уунан фотосинтез ньыматынан оҥоһуллуон сөп. Абалык барыта кэриэтэ фотосинтез түмүгэ буолар.

Киһи эмиэ оҥоруон сөп. Электролиз ньыматынан эмиэ оҥоһуллуон сөп. Ол процесска электрическай ток уу нөҥүө ыытыллар, оччоҕуна уу молекулалара сугулукка уонна абалыкка арахсаллар.

Быһаарыылар

уларыт
  1. Liquid Oxygen Page. allatoms.com (2003 [last update]). Тургутулунна 22 Ыам ыйын 2012.
  2. Oxygen Facts - Periodic Table of the Chemical Elements. about.com (2012 [last update]). Тургутулунна 22 Ыам ыйын 2012.
  3. Lox/LH2. astronautix.com (2011 [last update]). Тургутулунна 22 Ыам ыйын 2012.