Ольга Пестрякова

Төбө уҥуоҕун ниэрбэлэрэ

Төбө уҥуоҕун ниэрбэлэрэ (лат. nervi craniales) – мэйииттэн тахсар уон икки паара ниэрбэ. Кинилэри римскэй сыыппараларынан бэлиэтииллэр, тус бэйэ ааттаахтар. 1997 с. Сан-Паулга ылыллыбыт анатомичекай терминлогия быьыытынан лат. nervi craniales- төбө уҥуоҕун ниэрбэлэрэ диэн өйдөбул сөптөөх буолар. Ол эрэн араас источниктарга төбө уҥуоҕун уонна мэйии ниэрбэлэрэ диэхтэрин сөп.

Ниэрбэлэр ааттара, тахсар сирдэрэ

I паара — сыты билэр ниэрбэ (лат. nervus olfactorius)

II паара — көрөр ниэрбэ (лат. nervus opticus)

III паара —хараҕы хамсатар ниэрбэ (лат. nervus oculomotorius)

IV паара — булуокабай ниэрбэ (лат. nervus trochlearis)

V паара — тройничнай ниэрбэ (лат. nervus trigeminus)

VI паара — тэйитэр ниэрбэ (лат. nervus abducens)

VII паара — сирэй ниэрбэтэ (лат. nervus facialis)

VIII паара — преддверно-улитковай ниэрбэ (лат. nervus vestibulocochlearis)

IX паара — тыл-бэлэс ниэрбэ (лат. nervus glossopharyngeus)

Х паара — мэлээриҥнэс ниэрбэ (лат. nervus vagus)

XI паара —эбии ниэрбэ (лат. nervus accessorius)

Ниэрбэ	Иннервация майгыта	Иннервация органа	Үлэтэ
III паара	Хамсатар	Халтаһа таһаарар былчыҥ,  харах үөһээҥи, алларааҥы уонна ортоку  көнө  былчыҥнара, харах алларааҥы иҥнэри былчыҥа	Харах хамсатааһын, халтаһа таһаараһын
III паара	Парасимпатическай	Харах иччитин синьэтэр былчыҥ (лат. m.sphincter pupillae), кыламан былчыҥа (лат. m.ciliaris)	Харах иччитин синьэтээһин уонна харах аккомодациятын оҥорооһун
III паара	Хамсатар, конвергенционнай	Харах ортоку көнө  былчыҥнара	Конвергенция
IV паара	Хамсатар	Харах алларааҥы иҥнэри былчыҥа (лат. m.obliquus superior)	Хараҕы туора уонна аллараа илдьээһин
V паара	Этинэн-хаанынан билиии	Сирэй	Таһынааҕы ньуурунан билии, дириҥ этинэн-хаанынан билиии
V паара	Хамсатар	Ыстыыр былчыҥнар	Ыстааһын
VI паара	Хамсатар	туора көнө  былчыҥ(лат. m.rectus lateralis)	Харах мөкүнүгэүн туора илдьии
VII паара	Хамсатар	Сирэй былчыҥнара	Сирэйи туттуу
VII,IX,X пааралар	Этинэн-хаанынан билиии	Тыл	Амтан билии
VII паара	Парасимпатическай	Харах уутун былчархайа, аллараа сыҥаах аннынааҕы уонна тыл аннынааҕы сил былчархайа	Харах уутун, сили таһаарыы
VIII паара	Этинэн-хаанынан билиии	Иһинээҕи кулгаах (истэр уонна вестибулярнай рецептордар)	Тыаһы, саҥан итии уонна вестибулярный аппараат үэтэ
IX, Х, XI паралар	Хамсатар	Сымнҕас таҥалай, бэлэс уонна куолай былчыҥнара	Ыстааһын, куолас, дорҕооннору этэргэ саҥа органнарын үлэлэрэ, ону тэҥэ кинилэр балапыанньалара
IX пара	Парасимпатическое	Кулгаах таһынааҕы былчархай	Сил таһаарыы
IX, X пааралар	Этинэн-хаанынан билиии	Айах, ортоку уонна иһинээҕи кулгаах	Ыйыллыбыт уобаластар Уопсай билимтиэлэрэ
X паара	Парасимпатическай	Сурэх, тыҥа, бронхалар, куртах, оһоҕос кылааккай былчыҥнара	Сүрэх ритмэ, куртах-оһоҕос  куолаҕай былчархайын араарыллыылара , бронхалар кылааккай былчыҥнарын тонуһа
XI паара	Хамсатар	Трапеция бьыылаах , түөс уҥуох-хомурҕан-сосцевиднай былчыҥнара (лат. m.sternocleidomastoideus)	Төбө эргийиитэ, сарын, көҕүс хаптаҕай уҥуоҕун уонна   хомурҕан таһаарыта, сарын курун кэннигэр тлдьии уонна көҕүс хаптаҕай уҥуоҕун  ис тоҥоһуутугар илдьии
XII паара	Хамсатар	Тыл былчыҥнара уонна айах төгүрк былчыҥнара	Тыл хамсатыытта, ыйытааьын

Туhаныллыбыт литература

• Привес М. Г., Лысенков Н. К. Анатомия человека. — 11-е переработанное и дополненное. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.
• Андреева Н. Г., Обухов Д. К., Демьяненко Г. П., Каменская В. Г. Морфология нервной системы: Учеб. пособие / В. П. Бабминдра. — Изд-во Ленингр. ун-та, 1985. — 160 с. — 4000 экз.

• Сапин М.Р., Никитюк Д.Б., Ревазов В.С. Анатомия человека. В двух томах. Т.1 /Под ред. М.Р. Сапина -Издание пятое, переработанное и дополненное.- М: Медицина, 2001.- 640 с.- 20000 экз.