Бикипиэдьийэ

Бикипиэдьийэ:Түргэнник саҕалыырга көмөлөһөр ыстатыйа

(Мантан: Кыттааччы:Саhылчай көстө)
Бу бастаан Бикипиэдьийэҕэ киирбит дьоҥҥо аналлаах, кылгас көмөлөһөр ыстатыйа. Бастакы ыстатыйаны суруйарга төһүү буолуо.
Бу бырайыакка кыттаҥҥыт бэйэҕит да улаханнык астыныаххыт диэн эрэнэбит

Бастакы хардыы. Ыстатыйа тиэмэтин талыҥ

Бэйэҕит сэргиир тиэмэҕитин тала сатааҥ. Ол эрээри талбыт тиэмэҕит туох баар өрүтүн дириҥник, ымпыгын-чымпыгын билэргитин ким да манна булгуччу ирдээбэт. Кэлин билэ сатыаххыт уонна эбэн-тупсаран биэриэххит диэн эрэнэбит. Дьиҥнээх, кырдьыктаах, оруннаах, дакаастаммыт сибидиэнньэлэргэ эрэ олоҕура сатааҥ.
Сиһилии көр. манна, источниктар тустарынан манна.

Иккис хардыы. Ыстатыйаҕыт аатын сөпкө талыҥ

Бикипиэдьийэ ыстатыйаларын ааттарын төрүт түһүккэ (падежка) биир ахсааҥҥа туруоруллар, холобур: Бууктаах сон, Нам улууһа. Сахалыы юникод буукубалара тутуллуохтаахтар, холобур: сахалыы "һ" оннугар английскай "h" суруллара сатаммат, эбэтэр "ҕ" оннугар "5" сыыппараны суруйуо суохтааххын, ол гынан баран бу эмиэ булгуччулаах быраабыла буолбатах, ким да ыстатыйаҕын Ҕ буукубата суох диэн сотон кэбиһэр бырааба суох. Кэлин ким эмит, баҕар бэйэҥ, көннөрөн биэриэ буоллаҕа, кылаабынайа — ыстатыйа ис хоһооно, уонна сахалыы суруллубута. Аат хас да суолталаах буоллаҕына ускуопкаҕа туох туһунан суруйаргытын быһааран биэриҥ, холобура: Нам (улуус киинэ), Динамо (футбол кулууба). Дьон туһунан ыстатыйа киһи араспаанньатыттан (фамилиятыттан) саҕаланар уонна толору аата суруллар. Суруйааччы буоллаҕына кини псевдонима эбэтэр биллибит аата суруллар, холобур, Бүөтүр Тобуруокап, толору аата ыстатыйа иһигэр бэриллэр: Тобуроков Петр Николаевич. Икки киһи туһунан биир ыстатыйа суруллубат.
Сиһилии көр. манна, дьон туһунан манна.

Үһүс хардыы. Маннык ыстатыйа урут суруллубут дуу суох дуу билиҥ

Ыстатыйа аатын үөһээ уҥа муннукка баар көрдөбүл чуолҕаныгар суруйуҥ уонна луупа ойуулаах тимэҕи баттааҥ. Суруйбут тылларгыт ханнык эрэ ыстатыйа аатыгар баар буоллахтарына, тута көрдөрүөҕэ. Өскөтүн суруйуоххутун баҕарбыт ыстатыйаҕыт уруккуттан баар буоллаҕына онно киириҥ, үөһэ "көннөрөргө" диэн кыбытыгы (вкладканы) талыҥ уонна тугу эбэргитин эбиҥ, көннөрөргүтүн көннөрүҥ.
Сиһилии көр. манна.

Төрдүс хардыы. Саҥа ыстатыйаны оҥоруҥ

Оттон көрдөөбүт ыстатыйаҕыт суох буоллаҕына, дьэ суруйуҥ. Саҕалыыр судургу: суруйуоххутун баҕарар ыстатыйаҕыт аатын үөһээ уҥа муннукка баар көрдөбүл чуолҕаныгар суруйуҥ уонна луупа ойуулаах тимэҕи баттааҥ. Саҥа сирэй тахсыаҕа. "Маннык ааттаах сирэйи оҥороору гынар буоллаххына кыһылынан суруллубут сирэй аатын баттаа" диэн этии "киллэриэҕэ". Баттааҥ. Оччоҕо ыраас түннүк тахсыа. Онно саҥа ыстатыйаҕытын суруйбутунан барыҥ.
Сиһилии көр. манна.

Бэһис хардыы. Сөпкө саҕалааҥ

Ыстатыйа аатыттан уонна быһаарыыттан саҕалааҥ, холобур: «Диалекти́ческай материали́зм — философскай үөрэх, кини…», «Хе́ллоуин — аатырбыт киинэ…». Ускуопка иһигэр тиэрмин ханнык тылтан кэлбитин быһааран суруйуохха сөп. Дьон туһунан ыстатыйаҕа киһи аатын кэнниттэн төрөөбүт уонна өлбүт сылларын (күннэрин-ыйдарын) суруйуллар: «Луи́ Жан Люмье́р (1864 с. алтынньы 5, Безансон — 1948 с. бэс ыйын 6, Бандоль) — кинематограбы айбыт киһи, айааччы…». Ааттарын уонна төрөөбүт-өлбүт сирдэрин бэйэлэрин омуктарын тылынан хатылыыргыт ордук (судургу буоллун диэн холобурга көстүбэт).
Разметка уонна истиил туһунан манна көр, типографика туһунан манна, дьоҥҥо аналлаах ыстатыйалар тустарынан манна, киинэлэр тустарынан манна көр.

Алтыс хардыы. Ыстатыйа ис хоһооно, тутула

Ыстатыйа суругун бэлиэтин ахсаана 500-тэн тахса буолара ордук. Ыстатыйа билим истиилинэн сурулла сатыахтаах, ол гынан баран өйдөнөр гына, нууччалыы эттэххэ "научно-популярнай" истиили тутуһуҥ, улгум соҕустук суруйуҥ. Бу икки сүрүн тосхоллору хайаан да тутуһуҥ:

  1. Бэйэ да сыһыанын, атын да сыһыаны көрдөрбөт буолуу (Кытыга суох сыһыан, КСС). Ыстатыйа ис хоһооно толору буолуохтаах уонна ааптар да сыһыанын ончу көрдөрүө суохтаах (холобур "мин санаабар бу куһаҕан киһи", эбэтэр "барахсан уһулуччу кэрэ да киһи этэ" диир табыллыбат). Биир эмит өйдөбүл хас да быһаарыылаах, мөккүөрдээх буоллаҕына, бары өрүттэр санаалара толору бэриллиэхтээхтэр (холобур, устуорук Ключевскай санаатынан бу ыраахтааҕы мөлтөх баһылык этэ, оттон устуорук Костомаров санаатынан кини уустук кэмҥэ дойдуну сатабыллаахтык салайбыт баһылык этэ).
  2. Бас билиини ытыктааһын (Соблюдение авторских прав). Биикиһиттэр сорукпут — көҥүл туһаныллар, босхо энциклопедияны суруйуу уонна сайыннарыы. Ол иһин Бикипиэдьийэҕэ ким эрэ бас билэр ыстатыйаларын, ойууларын уонна да атын эттиктэрин киллэриллиэ суохтаах. Ким бас билэрэ биллибэт буоллаҕына ону эмиэ киллэриллибэт. Бикипиэдьийэ бэйэтин ис хоһоонун «GNU FDL» лиссиэнсийэнэн туһаныллар.

КСС туһунан сиһилии манна көр, бас билии туһунан манна.

Сэттис хардыы. Информацияны хантан ылбыккытын суруйуҥ

Ыстатыйаны суруйан бүтэн баран аллара «Туһаныллыбыт литэрэтиирэ» диэн түһүмэхтэ оҥоруҥ, уонна онно төрүттэргитин (источниктаргытын) испииһэктээҥ (аата, ааптардара, кинигэ кыһата, тахсыбыт сыла, сирэйин ахсаана, ISBN нүөмэрэ суруллар). Онтон «Эбии маны көр» диэн ааттаан чугас ис хоһооннох Бикипиэдьийэ ыстатыйаларын испииһэктээҥ. Онтон бүтэһигэр «Сигэлэр» диэн түһүмэххэ тиэмэҕэ сыһыаннаах интэриниэт саайтарын аадырыстарын испииһэктээҥ (туһаммыт эрэ сирдэргитин буолбакка, чопчу сыһыаннах диэбиккитин сүрүннэрин талан).
Сиһилии манна, уонна манна көр.

Ахсыс хардыы. Ыстатыйаҕытын сөпкө суруйуҥ, үчүгэйдик көстөрүн ситиһиҥ

Биики-разметка олус судургу:

  1. Тыллары модьу бичигинэн суруйаргытыгар икки өттүттэн үс биирдии хабыычыкаҕа кыбытыҥ (хабыычыкалааҥ), бу курдук '''модьу бичик'''. Модьу бичигинэн ыстатыйа аата уонна сүрүн тиэрминнэр, өйдөбүллэр эрэ суруллаллар;
  2. Иҥнэри бичигинэн суруйаргытыгар икки биирдии хабыычыканы (две одинарные кавычки) туһаныҥ: ''иҥнэри''. Иҥнэри бичиги сөбүн көрөн, тугу эрэ чорботон көрдөрөргө эбэтэр араарарга эрэ туһаныҥ. Элбэхтик туһанымаҥ — ааҕарга тупсаҕай буолуо.
  3. Түһүмэхтэр (разделлар) ааттара икки өттүттэн иккилии тэҥнэһии бэлиэтигэр, подразделлар ааттара үстүү тэҥнэһии бэлиэтигэр кыбытыллаллар, холобур: «=== 8 хардыы ===».
  4. Абсаастары оҥорорго икки абсаас ыккардыгар кураанах устуруоката кыбытыҥ.
  5. Тиһилик (испииһэк) маннык оҥоһуллар: хас биирдии устуруока саҥатыгар «#» бэлиэ турар. Нүөмэрэ суох испииһэккэ «#» бэлиэ оннугар «*» бэлиэ туттуллар, холобур: «* Бастакы;[саҥа строка]* Иккис;[саҥа строка]* Үһүс.»
  6. Ис сигэлэр (Внутренние ссылки — Бикипиэдьийэ атын ыстатыйаларыгар сигэлэр) икки хос квадратнай ускуопкаҕа кыбытыллаллар (ылыллаллар), маннык «[[сигэнэр ыстатыйаҕыт аата|эһиги ыстатыйаҕытыгар көстөр тыллар]]», холобур [[Гипертекст|ис сигэлэр]]. Сигэ тиэкиһэ ыстатыйа аатын кытта сөп түбэһэр буоллахтарына судургутук маннык гыныахха сөп: В [[XX үйэ]]ҕэ элбэх уларыйыы таҕыста…. Үчүгэй, толору ыстатыйа биир абсааһыгар үстэн аҕыйаҕа суох ис сигэ туттуллуохтаах.
  7. Тас сигэлэр (Интэриниэт атын саайтарыгар сигэлэр) маннык оҥоһуллаллар:[http://URL-аадырыс Сигэ көстөр тыллара]. Холобур: [http://gramota.ru Портал «Грамота.ру»]. Бикипиэдьийэҕэ төлөбүрдээх ресурсаларга сигэнэр табыллыбат (сатаммат), арбааһын (реклама) бобуллар.

Бүтэһигэр хайаан да ыстатыйаҕыт таба суруллуутун (орфографиятын) бэрэбиэркэлээҥ. Ыстатыйаҕа бэйэтигэр илии баттыыр көҥүллэммэтин умнумаҥ (ыстатыйа устуоруйатыгар бэлиэтэммит ааккыт аптамаатынан хаалыа).
Вики-разметка туһунан сиһилии манна көр, истиил туһунан манна, анал бэлиэлэр (спец символлар) тустарынан манна.

Тохсус хардыы. Ыстатыйаҕытын ханнык эмэ категорияҕа киллэриҥ

Көрдүүргэ кэбэҕэс буоллун диэн Бикипиэдьийэ ыстатыйалара категорияннан (анал бөлөхтөрүнэн) сааһыланаллар (арахсаллар). Биир ыстатыйа хас да категорияҕа киириэн сөп. Ыстатыйаны ханнык эмэ категорияҕа киллэрэргэ кэннигэр («Сигэлэр» түһүмэх анныгар) икки хос квадратнай ускуопка иһигэр «Категория:» диэн тыл кэнниттэн категория аатын суруйуҥ. Саҥа категорияны эбэр буоллаххытына саҥа устуруокаттан суруйуҥ.

Холобурдар: [[Категория:Математика]] эбэтэр [[Категория:Саха суруйааччылара]]. Дьон туһунан ыстатыйа хайаан да хас да категорияҕа киирэр: бастакытынан «Дьон алпаабытынан» категорияҕа ([[Категория:Дьон алпаабытынан]]), иккиһинэн, төрөөбүт-өлбүт сылларынан, күннэринэн категорияларга, холобур, [[Категория:Ыам ыйын 2 төрөөбүттэр]] эбэтэр [[Категория:1890 сыллаахха өлбүттэр]], үсүһүнэн, идэтинэн уонна дойдутунан, холобур, [[Категория:Арассыыйа суруйааччылара]]. Киинэлэр, көмпүүтэр оонньуулара, кинигэлэр тахсыбыт сылларынан уонна жанрдарынан категорияҕа арахсаллар, холобур, [[Категория:1910 сылга тахсыбыт кинигэлэр]], [[Категория:1977 сыл киинэлэрэ]] эбэтэр [[Категория:Боевик киинэлэр]].
Сиһилии көр. манна.

Онус хардыы. Атын омуктуу Бикипиэдьийэҕэ сигэниҥ

Бикипиэдьийэ элбэх тылынан суруллар эрээри биир тиэмэҕэ суруллубут ыстатыйалары бэйэ-бэйэлэрин ыккардыгар сибээстиэххэ (сигиэххэ) наада (сигиир куолу). Инньэ гынарга ыстатыйа аатын тылбаастааҥ, категориялар анныларыгар саҥа строкаттан маннык суруйуҥ — [[тыл кода:тылбаастаммыт аат]], тыл кода диэн холобур маннык: en английскай тыл, de ньиэмэс тыла. «Квантовай механика» диэн ыстатыйаҕа маннык буолуо: [[en:Quantum mechanics]] эбэтэр [[de:Quantenmechanik]]. Манан ыстатыйаны суруйан бүттүгүт.
Сиһилии көр. манна.

Түмүк

Барытын сатыаххыт диэн эрэнэбит! Харса суох түһүнэн кэбиһиҥ!


Эбии маны көр:

Бикипиэдьийэни сэргээбит буоллаххытына доҕотторгутугар, аймах-билэ дьоҥҥутугар кэпсээҥ!

Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/w/index.php?title=Бикипиэдьийэ:Түргэнник_саҕалыырга_көмөлөһөр_ыстатыйа&oldid=389567»