Ttvknn
Серго (Григорий) Константинович Орджоникидзе
уларытГригорий Константинович Орджоникидзе (партийнай псевдонима – табаарыс Серго) аата Коммунистическай партия, Советскай государство историяларыгар уйэ-саас тухары киирдэ. Кини грузинскай большевик уонна советскай государственнай уонна партийнай деятель, революционер.
1912-1917 сс., 1921-1927 сс. ЦК партиятын чилиэнэ, 1927-1934 сс. ЦКК чилиэнэ, 21.12.30 с. Политбюро ЦК чилиэнэ (23.07-03.11.26 с. Кандидаата).
Биографията
уларытХорагоули станцияттан уон икки километрдааха Имеретия хайаларын, томтордорун быыстарыгар Гореша диэн сэлиэнньэ баара. Гореша сэлиэнньэҕэ дьадайбыт грузин дворяннара Орджоникизелаах дьиэлэрэ, кыракый хаһаайыстыбылара баара. Ааспыт үйэ аҕыс уонус сылларын саҥаларыгар бу хаһаайстыба, нэһилиэстибэ быһыытынан , Константин (Котэ) Николаевич Орджоникидзе тиксибитэ. Кини сотору буолаат олус сэмэй, бэрт бүгүрү, ол гынан баран ырыатыган кыыһы, Евпраксия Григорьевна Тавзарашвилины, кэргэн ылбыта. 1882 сыллаахха эдэр кэргэннии Орджоникидзеларга бастакы уол-Павел (Папулия), онтон 1866 сыллаахха алтынньы 28 күнугэр иккис уол төрөөбүтэ. Уолу сүрэхтииллэригэр, эһэтин аатынан, Григорий диэн ааты биэрбиттэрэ. Ол гынан баран төрөппүттэрэ уонна чугас дьоно бары кинини кыра оҕо эрдэҕиттэн Серго диэн ааттыыллара. Ити аата кэлин партийнай псевдонима буолбута. Серго аҕата – Константин (Котэ) Орджоникидзе, төһө да дворян төрүттээҕин иһин, баара эрэ кыра учаастак сирдээҕэ, онтуктарыгар кукуруза ыһара. Ити сир үүнүүтэ аҕыйах буолан, Чиатураҕа харчы өлөрө барар. Кини онно Зестафонига оҕустарынан марганцевай руданы таһар. Серго ийэтэ – Евпраксия Тавзарашвили, Серго төрөөбүтүн кэннэ алта нэдиэлэнэн ыараханнык ыадьан өлбүтэ. Кырдьаҕастар кэпсиллэринэн, Серго сайаҕас санаалах, аламаҕай уолчаан этэ. Кыра да сылдьан атаҕастабылы абааһы көрөрө. Кини ытаанньахтары сөбүлээбэт этэ уонна бэйэтэ хаһан да ытаабат буола сатыыра. Серго үлэлиирин таптыыра: улахан дьоҥҥо көмөлөһөр этэ. Серго аҕыс сааһын туолбутугар Эка кинини олохтоох оскуолаҕа биэрбитэ. Серго учуутала дьоһуннаах киһи, опыттаах педагог Виссарион Цицкишвили этэ. Серго үчүгэйдик үөрэммитэ. Сайын Горешаҕа Хоббитан (Мингрелия) прогрессивнай өйдөөх-санаалах грузин интилигенэ, народнай учуутал Симон Георгиевич Орджоникидзе кэлбитэ. Кини Серго дьоҕурдааҕын бэлиэтии көрөн, нуучча тылыгар үөрэппитэ. Күһүн төннөрүгэр Сергону ыилдьэ барбыта. Белогорскай оскуолаҕа Серго Ной Буачидзены кытта билсибитэ. Буачидзеттан Серго нуучча улуу демократ уонна революционер суруйааччыларын аан бастан истибитэ. 1898 сыллаахха Серго оскуолатын бүтэрбитэ. 1901 сыллаахха күһүн Серго фельдшерскэй оскуолаҕа киирбитэ. 1903 сыллаахха РСДРП кэккэтигэр киирбитэ. Сотору Серго нуучча уонна грузин революционнай рабочай хамсааһынын деятеллэрин кытта, чуолаан Тифлискэ сыылкаҕа сылдьар нуучча социал-демократтарын кытта чугаһаспыта, олор киниэхэ улахан сабыдьалы оҥорбуттара. 1904 Сухуми чугаһыгар Гудауттааҕы балыаһаҕа үлэлээбитэ. 1905 сыл ахсынньытыгар Орджоникидзе тутуллан, Сухуми түрмэтигэр хаайыллыбыта. Алта ыйы кыайбат бириэмэ иһигэр кини үс төгүл хоргуйууну биллэрбитэ. Тиһэх, ордук, хоргуйууту кэнниттэн көҥүлгэ сылдьар доҕотторо солуок уурарга уонна прокурор амарх быһыытын толуйарга элбэх харчы хомуйбуттара. Суут буолуон иннинэ Сергону мэктиэҕэ таһаарбыттара. Онтон эмиэ саҥа кистэлэҥ митиннэр саҕаламмытара. Иккистээн хаалымаары, Серго кыраныыссаны нөҥүө түһэргэ тиийбитэ. 1907 сыл сэттинньи саҥатыгар - кини хат хаайыллар Енисей губернатора, ссылынай тус хаачыстыбатын уонна характерын билэн, кинини Потоскуй (Чуҥкуй) диэн сиргэ атаарарга бирикээстээбитэ. 1909 сыл атырдьах ыйын бүтүүтүгэр Серго сыылкаттан күрээн, байыаннай суут буолбакка хаалбыта. 1911 сыллаахха серго париж чугаһынааҕы Лонжюмоҕа партийнай оскуола көҥүл истээччитэ буолбута. Онно Владимир Ильиһи кытта аан бастан көрсүспүтэ. Онтон ылата кини биир саамай чугас табаарыс буолбута. В. И. Ленин Орджоникидзеҕа РСДРП VI Бүтүн россиятааҕы конференциятын бэлэмнэһэ Россияҕа барарыгар эппитэ, ол конференцияҕа сатарахсыйыыны уонна халбаҥнааһыны ууратан, революционнай большевистскай партияны чөлүгэр түһэриэхтээҕэ. 1912 сыл муус устарыгар хаайыга угуллубут, Шлиссельбургскай кириэппэскэ үлэҕэ бириигэбэрдэммит.Үс сыллаах хаайыы кэнниттэн Орджоникидзе Саха сиригэр атаарыллыбыта. 1917 сылга Петроградка төннүбүт, онно РСДРП(б) уонна Исполком чилиэнэ буолбут. VI съезд кэнниттэн сотору буолаат КК Сергону Закавказьеҕа ыыппыта. Кини Тифлискэ уонна Ар5аа Грузияҕа большевиктар үлэлэрин салайбыта. 1912-1917, 1921-1927 уонна 1934 сылтан ЦК партиятын чилиэнэ. Олунньу 1922 сылтан бастакы Закавказье секретаря, 1926 балаҕан ыйытан Северо-Кавказскай крайком РКП(б). 1930 сылтан ВСНХ председателэ, онтон ыарахан промышленность наркома. 1930-1937 сс. Политбюро ЦК ВКП(б) чилиэнэ. ЦИК СССР 1-7 созывтарын чилиэнэ.
Өлүүтэ
уларытОлоҕун тиһэх күннэригэр Серго олунньу 19 күнүгэр буолуохтаах БСК(б) П КК Пленумугар дакылааттыырга олохтоохтук бэлэмнэнэ сылдьыбыта. Ол гынан баран Серго дакылаат оҥорботоҕо. Олунньу 18 кунугэр 1937 сылга сүрэҕэ тохтоон өлбүтэ.
Дьиэ кэргэнэ
уларытКэргэнэ- Зинаида Гавриловна Павлуцкая (1894-1960) Иитиэх кыыс- Этери (1923-2010)
Наҕараадалара
уларытЛенин Ордена (1935)
Кыһыл Знамя Ордена (19.05.1921)
Кыһыл Знамя Ордена Айзербайджан СССРын (27.02.1921)
Кыһыл Знамя Ордена Грузия ССРын
Үлэ Кыһыл Знамя Ордена (1936)
Өйдөбүнньүк
уларытОрджоникидзе аата бүгүн дойду араас муннуктарыгар, хотуттан соҕурууга диэри, ааттана сылдьар. Серго Орджоникидзе аатын Тбилистээҕи массыына оҥорор завод сүгэр. Украинаҕа Кривой Рокка Орджоникидзе аатынан шахта баар. Кини аатынан Москватааҕы авиационнай институт, Москватааҕы завод уонна Харьковтааҕы трактор заводтара, колхозтар, оруйуоннар, уулуссалар, теплоходтар ааттаналлар. Магнитогорска Орджоникидзе аатын сыалай оройуон сугэр. Уонна аан дойду үрдүнэн Орджоникидзе элбэх памятниктара бааллар.
Литература
уларыт1. И.М. Дубинский-Мухадзе, Н.Ф. Слепцов «Серго Орджоникидзе туһунан»-Якутск 1983с.
2. Г.С. Сыромятников, А.М. Яковлев «Сахалар, Дорооболоруҥ!»-Якутск 1985с
 Түргэнник саҕалыырга көмөлөһөр ыстатыйа
|
Ttvknn, нөрүөн нөргүй! |
 Бастакы хардыылар
|
Бикипиэдьийэ кыттааччыларын аатыттан эйигин сахалыы салааҕа киирбиккинэн! Манна кыттыбыккыттан астыныаҥ уонна элбэх туһаны ылыаҥ дии саныыбыт.
Суруйуу сүрүн сиэрдэрэ манныктар: харса суох суруйан ис уонна үтүөнү оҥорорго дьулус. Бикипиэдьийэ иһигэр баар ыстатыйалар, матырыйаал барыта (ол иһигэр эн суруйбутуҥ эмиэ) туспа, анал лиссиэнсийэнэн тарҕанар/туһаныллар. Ол лиссиэнсийэ аата GNU Free Documentation License. Маннык лиссиэнсийэлээх суруйуулары ким баҕарар көҥүл туһаныан (суруйбут дьону ааттаан туран) уонна уларытыан сөп. Саҥа манна кэлбит дьон сороҕор бас билии быраабын кэһээччилэр. Бас билээччиттэн көҥүлэ суох тиэкистэри уонна ойуулары Бикипиэдьийэҕэ киллэрэр табыллыбат. Сиһилии манна көр — Авторские права (нууччалыы). Өссө биир алҕас бырайыак сыала-соруга өйдөммөтөҕүнэ тахсааччы. Бикипиэдьийэ диэн энциклопедия, туох да атын буолбатах. Сиһилии манна көрүөххүн сөп — Чем не является Википедия (нууччалыы). Бикипиэдьийэ ыстатыйаларыгар илии баттаммат (суруйбут дьон испииһэктэрэ тутатына атын сиргэ — көннөрүү историятыгар суруллан иһэр). Ол гынан баран ыстатыйалары ырытыыга, эбэтэр аналлаах кэпсэтии сирдэригэр кэпсэтиэххин баҕардаххына бука диэн илиитэ баттыыр буолаар. Ол маннык — түөрт тильда бэлиэтин субуруччу туруораҕын (~~~~), эбэтэр үстүрүмүөн хапталыгар анал тимэҕи баттыыгын ( Бэйэҕин кыттааччы тус сирэйигэр билиһиннэриэххин сөп. Бу Эн тус бэйэҥ бас билэр кыракый сириҥ буолар. Холобур онно омук тылларын билииҥ туһунан суруйуоххун сөп. Харса суох суруйан ис, хайдах сөпкө сурулларын сүбэлиэхпит, сыыйа-баайа бэйэҥ да билсэн иһиэҥ. Туох эмэ өйдөммөт буоллаҕына манна Бикипиэдьийэ:Ыйытыылар тугу баҕарар ыйытыаххын сөп. Тугу эрэ тупсарыаххын, бэйэҥ этиигин киллэриэххин баҕардаххына Кэпсэтэр сиргэ киирээр, эбэтэр бу киһиэхэ (HalanTul) нууччалыы да сахалыы да суруйаар.
Hello and welcome to the Sakha Wikipedia! We appreciate your contributions. We hope you enjoy your time here!
|
 Ыстатыйаны ааттааһын
| |
 Как править статьи
| |
 Правила и указания
| |
 Изображения
| |
 Авторские права
| |
 Глоссарий
|
