Күл-Тэгин

Күл тэгин таас ойуута

Күл-Тэгин (былыргы түүр тыла: , Kül Tigin Khan Bengü İnançu Apa Tarkan, 闕特勒 (684 — 27 февраля 731) — Иккис түүр каган баһылыга уонна сэрииһитэ, Бильгэ Хааны кытта тэҥҥэ баһылаан олорбут, Кутлуг-Элтэрис хаан уола.

Биографията

Киин Азияны баһылаабыт, элбэх сэриилэргэ кыттыбыт улуу хорсун сэрииһит аатынан биллибит.

710 сыллаахха Төнүкүк (нууч. Тоньюкук) уонна Билгэ хааны кытта түүрдэр армияларынан Хакасияҕа тоҕо анньан киирбиттэр уонна олохтоох кыргыстары баһыйбыттар.

716 сыллаахха перевороту тохтоппут уонна инитин Могиляны (Билгэ хааны) былааска олорпут.

Кини туһугар улахан таас көмүү тутуллубут, сүрүн чааһа — таас балбаллар — таастан оҥоһуллубут Күл тэгин кыайбыт өстөөхтөрүн төбөлөрө, сүрүн өстөөҕө Барс-каган төбөтө эбит.

Күл-Тэгиҥҥэ анаммыт эпитафия — VIII үйэтээҕи руналарынан суруллубут былыргы түүр тылын мэҥэ тааһа — 1889 с. Н.М. Ядринцев Монголияҕа, Орхон өрүскэ, Кошо-Цайдам хотоолугар булбут. Суруктары 1893 с. Дания чинчийээччитэ, профессор Вильгельм Томсен тылбаастаабыт. Мэҥэ таас былыргы кэм сыаналаах истиилэри уонна баай лингвистика матырыйаалын биэрэр.

Литература

• Мелиоранский П. М. Памятник в честь Кюль Тегина. СПб., 1899;
• Малов С. Е., Памятники древнетюркской письменности. Тексты и исследования, М.; Л., 1951.
• Jisl L. Výzkum Kulteginova památníku v Mongolské Lidové Republice // Archeologické rozhledy. — Praha, 1960a,T.XII, № 1. S. 86-115.

Анимация киинэ

"Каган" - https://www.youtube.com/watch?v=aEwPD22xVnw